STRATEJİ VE GÜVENLİK

Coğrafyanın bilimsel bir disiplin altında siyasi olarak yorumlanması gereğini ilk kez vurgulayan Halford Mackinder’in 1904’te Kraliyet Coğrafya Topluluğu’na sunduğu The Geographical Pivot of History (Tarihin Coğrafi Ekseni) başlıklı çalışmasıyla jeopolitiğin bir çalışma alanı olarak doğduğu kabul edilir.

Coğrafyanın bilimsel bir disiplin altında siyasi olarak yorumlanması gereğini ilk kez vurgulayan Halford Mackinder’in 1904’te Kraliyet Coğrafya Topluluğu’na sunduğu The Geographical Pivot of History (Tarihin Coğrafi Ekseni) başlıklı çalışmasıyla jeopolitiğin bir çalışma alanı olarak doğduğu kabul edilir. Buna karşın, ‘jeopolitik’ terimi ilk olarak İsveçli siyaset bilimci Rudolf Kjellén tarafından kullanılmıştır.

Uluslararası ilişkilerin realist teorisine göre uluslararası politikada meydana gelenleri büyük devletler şekillendirir.

Kenneth Waltz’a göre, devletlerin büyük güç niteliğine sahip olabilmesi için şu unsurların hepsinde aynıanda üstün konumda olması gerekir: 1) Yüzölçümü ve nüfus; 2) Doğal kaynaklar; 3) Ekonomik kabiliyet; 4) Askeri güç; 5) Siyasal istikrar ve yetki.

1950’lerin ikinci yarısından détente olarak adlandırılanlan yumuşama dönemine kadar yaklaşık on yıl literatürde Stratejik Çalışmaların “altın çağı” olarak anılır. Esas olarak Batı Bloğunda 1954’te benimsenen ve Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) üyelerine yönelik ortaya çıkabilecek bir komünist saldırı karrşısında, nükleer silahlarla karşılıkta bulunulmasını öngören kitlesel karşılık stratejisi ile başlamıştır.

Uluslararası siyasi ilişlkileri ekonomi perspektifinden inceleyen akademik bir disiplindir. Uluslararası ilişkiler araştırmaları 1973’teki Dünya Petrol Bunalımı ve yaşanan ekonomik krizlerle birlikte 1970’lerde küresel bağımlılık, karşılıklı bağımlılık kavramları ve bunların dünya politikası üzerindeki rolü ile ilgilenmeye başladı. Buna bağlı olarak, ekonomik ve sosyal öncelikler tartışma konusu haline geldi. Bu yeni düşünce tarzı zamanla kaçınılmaz olarak politika ve ekonomi ilişkisinin dünya politikasındaki yerinin yeniden değerlendirilmesine yol açarak Uluslararası Ekonomi- Politik’in bir alt-disiplin olarak gelişmesini sağladı.

Stratejik Çalışmalara "détente" döneminde en kapsamlı eleştiri 1960’ların sonu 1970’lerin başlarında ciddi anlamda gelişen Barış Araştırmaları alanından gelmiştir. Barış Araştırmalarında güvenlik realist düşüncenin “güç modeliyle bağlantısı nedeniyle kirletilmiş bir kavram” olarak algılandığından, “güvenlik” yerine “barış” ana kavram olarak çalışılmıştır. Zaten, Barış Araştırmalarında güvenliğin, barışın doğal bir sonucu olduğu ve sürekli barışın herkes için güvenlik sağladığı yaklaşımı benimsenmiştir.

Güvenlik gündeminin askeri sorunlar ve devlet-merkezlilik ötesinde tanımlanması çabaları ve Stratejik Çalışlmalara alternatif anlayışların doğuşu/gelişimi ile paralel olarak literatürde 1980’lerde alanın adının “Güvenlik Çalışmaları” veya “Uluslararası Güvenlik Çalışmaları” olarak tanımlanması fikri benimsendi. Bu görüşü savunanlar, Stratejik Çalışlmaları da diğerlerinin yanı sıra Uluslararası Güvenlik Çalışmaları genel çatısı altına yerleştirmekteydi.

Stratejik Çalışmalar, “Uluslararası İlişkilerin askeri boyutunu anlamak ve açıklamakla ilgilenen alan” olarak tanımlanabildiği gibi, “şiddet veya şiddet araçlarının siyasi birimler tarafından diğer siyasi birimlere karşı çıkarlarının savunulması amacıyla kullanılması ya da kullanma tehdidinin incelendiği alan” olarak da tanımlanabilmektedir. Bu tanımlar ve uygulamanın gözlemlenmesi ışığında Stratejik Çalışmaların büyük güçlerin savunma politikalarından bölgesel güvenlik sorunlarına, nükleer caydırıcılık teorisinden silahsızlanma doktrinine, askeri teknolojik gelişmelerden çatışmanın nedenlerine ve jeopolitik çalışmalara kadar geniş bir yelpazedeki askeri-siyasi konuları inceleyen bir alan olduğu sonucuna varabiliriz.

Literatürdeki yaygın görüşe göre Stratejik Çalışmaların bir disiplin olarak 1940’ların ortalarında doğduğu, 1955-65 döneminde altın çağını yaşadığı, 1965-80 arasında durakladığı ve neredeyse çöküş yaşadığı, 1980’lerden itibarense hem canlanma hem de sorgulama dönemine girdiği kabul edilir.

Stratejik Çalışmaların özerk bir araştırma alanı olarak doğmasının göstergeleri şu şekilde sıralanabilir: İlk olarak, sivillerin strateji konularındaki eserleri İkinci Dünya Savaşının hemen ardından yayınlanmaya başlamıştır. İlk yapıtlar Bernard Brodie’nin Absolute Weapon: Atomic Weapon and World Order (Mutlak Silah: Atom Gücü ve Dünya Düzeni) ve William Borden’in There Will Be No Time: The Revolution in Strategy (Zaman Kalmadı: Stratejide Devrim) başlıklı eserleridir. İkinci olarak, strateji konularında makalelerin yayınlandığı World Politics ve International Organization dergileri yayın hayatına başlamıştır. Üçüncü olarak, çeşitli askeri konuları değerlendirmek üzere 14 Mayıs 1948’de RAND (Research and Development Corporation) adında sivil bir araştırma merkezi (think tank) Amerikan Hava Kuvvetlerinin desteğiyle kurulmuştur.

Stratejik Çalışmaların ikinci önemli özelliği disiplinler arası niteliğidir. Strateji kavramının içeriğinde siyasetten ekonomiye, coğrafyadan fiziğe pek çok unsur bulunduğundan, bu kavramın üzerine inşa edilen Stratejik Çalışmaların bu boyutlardan herhangi birisini ele almaksızın yaptığı analiz eksik kalacaktır.

Küba füze bunalımı ile Vietnam Savaşı, Stratejik Çalışmaların Üçüncü Dünyanın güvenlik sorunlarının teorik düzeyde incelenmesine kayıtsız kaldığını ispatlamıştır; zira stratejistlerin mevcut teorileri bu krizleri açıklamakta yetersiz kalmıştır.

1965-80 dönemindeki kurumsallaşmanın ilk göstergesi Stratejik Çalışmaların üniversitelerin Uluslararası ilişkiler veya Siyaset Bilimi bölümlerinde 1960’ların sonlarından itibaren ayrı bir ders olarak okutulmaya başlanmasıdır.

Kurumsallaşmaya ek olarak, dönemin en önemli özelliği, Stratejik Çalışmaların Uluslararası İlişkilerin alt-disiplini haline dönüşümüdür. Altın çağda, herhangi bir disiplinin çatısı altında bulunmayan Stratejik Çalışmalar, 1970’lerden itibaren Uluslararası Ekonomi-Politik ile birlikte Uluslararası İlişkiler disiplinin alt dallarından birisi haline gelmiştir.