Güvenlik Çalışmalarında Değişim

Askeri güvenlik-Siyasi güvenlik-Ekonomik güvenlik-Çevre güvenliği-Toplumsal güvenlik

Askeri güvenlik, devletlerin saldırı ve savunmaya dayalı silahlı kabiliyetleri ile birbirlerinin niyetleri konusundaki algılamaları arasında iki-düzeyli karşılıklı etkileşime ilişkindir. Siyasi güvenlik, devletlerin örgütsel istikrarı, hükümet sistemleri ve onlara meşruiyet veren ideolojilere ilişkindir. Ekonomik güvenlik, devletin gücünü ve refahını kabul edilebilir düzeyde sürdürebilmek için kaynaklara, finansmana ve pazarlara erişime ilişkindir. Toplumsal güvenlik, dil, kültür, dini ve ulusal kimlik ile geleneklerin geleneksel kalıplarının gelişimi için kabul edilebilir koşullar dahilinde sürdürülebilirliğine ilişkindir. Çevre güvenliği, tüm diğer insani teşebbüslerin varlığının dayandığı gerekli destek sistemi olarak yerel ve gezegenin biyosferinin korunmasına ilişkindir.

Soğuk Savaşın sona ermek üzere olduğu yıllarda askeri güvenlik anlayışını sorgulayan ve güvenlik gündeminin genişletilmesi yaklaşımını benimseyen yazarlar arasında Jessica Tuchman Mathews, Brad Roberts, Theodore Moran da bulunmaktadır.

İlk görüşe göre, alan askeri konularla sınırlı tutularak, Uluslararası İlişkilerin alt-disiplini olarak varlığınısürdürmelidir. Bu çerçevede, Güvenlik Çalışmalarının Realist Güvenlik Çalışmaları ile sınırlı kalması düşüncesi hakimdir.

İkinci görüşe göre, Güvenlik Çalışmaları alt-disiplini yeni gündem ile birlikte anlamını yitirmiştir, bu nedenle Uluslararası İlişkiler genel çatısına yeniden entegre edilmelidir. Örneğin, Richard Betts’e göre (1997), güvenlik kavramının çıkar ve refaha ilişkin tüm konularla özdeşleştirilmesi sonucunda alanın sınırları belirsizleşmiştir.“Bir alt-disiplin konuya ilişkin tüm sorunları kapsayacak kadar geniş, ana alan ve diğer alt-alanlardan ayrıştırılabilecek ve tutarlı bir araştırma alanı olabilecek kadar da dar tutulmalıdır”.

Üçüncü görüşe göre, alan askeri tehditler dışındaki sorunları da içerecek şekilde Uluslararası İlişkiler disiplininin parçası olmaya devam etmelidir

1. Kimin güvenliği korunmalı ve çalışılmalı? 2. Askeri güvenlik temel güvenlik sektörü müdür? 3. Güvenlik sadece dışsınırlara yönelik tehditlerle mi ilgilidir, iç tehditleri de kapsar mı? 4. Güvenlik siyasetinin belirleyici kavramı aciliyet midir? 5. Güvenlik epistemolojisi nedir?

Paris Okulu: Fransız filozof Michel Foucault ve Fransız sosyolog Pierre Bourdieu’dan esinlenen Didier Bigo’nun geliştirdiği Paris Okulu’nun güvenlik yaklaşımı Avrupamerkezlidir. Okul, iç güvenlik sorunlarının sınırlar ötesine taşmasıyla iç ve dış güvenlik alanlarının birleştiğini ve bunun sonucunda ulus-ötesi bir “polis” mekanizmasının oluştuğunu ve güvenlik politikaları ürettiğini savunur. Güvensizlikler, Paris Okuluna göre söylemle ve uygulanan güvenlik politikaları, yani pratikle inşa edilir.

Güvenlik bilgisine nasıl ulaşılacağına ilişkin olarak Buzan ve Hansen’in işaret ettiği ilk ayrım nesnel-öznel ve söylemsel yaklaşımlar arasındadır. Nesnel (objektif) güvenlik yaklaşımı, uyarınca önemli olan somut tehditlerin varlığı ya da yokluğudur. Öznel (sübjektif) güvenlik yaklaşımı ise, materyal ya da objektif tehditlerle ölçülen objektif güvenliğin tarih, normlar, algılamalar ve ilişkiler (dostluk-düşmanlık gibi) süzgecinden geçirilmesini ifade eder. Söylemsel yaklaşımlarda ise, bir sorunun güvenlik tehdidi olarak siyaset gündemine alınmak üzere dile getirilmesi öngörülür. Diğer bir epistemolojik tartışma da pozitivistler ve post-pozitivistler arasında süregelmektedir. Pozitivistlere göre, bilgiye ulaşmak için sosyal bilimlerde ve doğa bilimlerinde aynı yöntemler kullanılır ve pozitivizmde nedensel analizler, neden-sonuç ilişkileri ve niceliksel yöntemlere başvurulur. Buna karşılık, sosyal dünyanın doğa bilimlerinin yöntemleriyle incelenemeyeceği görüşünü savunanlar, felsefi, sosyolojik ve kurucu nitelikteki post-pozitivist yöntemlere başvurmaktadırlar.

Güvenlik Çalışmalarında rasyonel açıklamalar çeşitli yaklaşımlarca kullanılır ve materyal tehditler karşısında aktörlerin (özellikle devletlerin) rasyonel davranıp, gerekli önlemleri alacakları varsayılır (Özellikle Realist Güvenlik Çalışmaları). Mesela, Soğuk Savaş sırasında SSCB tehdidi nedeniyle, caydırıcılık sağlamak amacıyla ABD’nin nükleer silahlanması rasyonel modellemelere uygundur. Bazı yaklaşımlarda ise güvenlik aciliyet içeren siyasi bir kavram olarak değerlendirilir ve bu aciliyet/tehlike aktörlerce radikal ve istisnai önlemler alınmasını gerektirir. Bir başka deyişle, güvenlik istisnai önlemler almak demektir. Bu da güvenliğin siyasiliğini ortaya koyan bir yaklaşımdır. Bu kapsamda, ilgili istisnai güvenlik önlemlerine dair kararları alırken kimi zaman materyal unsurlardan da etkilenen aktörler mutlaka rasyonel davranmayabilirler.

Geleneksel İnşacılık,Eleştirel İnşacılık,Kopenhag Okulu,Eleştirel Güvenlik Çalışmaları,Feminist Güvenlik Çalışmaları, İnsan güvenliği, Barış araştırmaları,Post-kolonyal Güvenlik Çalışmalar,Postyapısal Güvenlik Çalışmaları,Stratejik Çalışmalar, (Neo) Realizm

Kültür, inanç, fikir, norm ve kimliğin devlet davranışları üzerindeki etkisini inceleyen; tehditlerin askeri boyutuna odaklanan ve özellikle ABD’de pozitivist yöntemlerle çalışılan yaklaşım. Başlıca temsilcisi The Culture of National Security başlıklı eseriyle Peter J. Katzenstein’dır.

Devlet yerine toplulukların askeri güvenliğini özellikle söyleme dayalı postpozitivist yaklaşımlarla inceleyen, ABD’de başlayıp, Avrupa’ya 990’larda yayılan akım. Başlıca temsilcileri, Emanuel Adler ve Michael N. Barnett’tir

Temeli 985’te Kopenhag Üniversitesi bünyesinde kurulan“Barış ve Çatışma Araştırma Merkezi”nde Avrupa Güvenliği çalışma grubunun“Avrupa Güvenliği’nin Askeri-Olmayan Boyutları”başlıklı projesi ile atılmıştır. Okulun belkemiği Barry Buzan ve Ole Wæver Kopenhag Okulu’nun özünü oluşturan üç ana yaklaşımı -güvenlikleştirme,sektörel analiz ve bölgesel güvenlik kompleksleri- ortaklaşa çalışmalarında geliştirmişlerdir. Güvenlikleştirme yaklaşımına göre, birsorunun güvenlik tehdidi olabilmesi için bu tehdit karşısında önlem almaya yetkili aktörler tarafından o sorunun herhangi bir öznenin varlığına yöneltilen ve bu nedenle de söz konusu aktörler tarafından rutin siyasisüreçlerin dışına taşan acil ve meşruiyet kazanmış önlemler alınmasını öngören birsorun olarak tanımlanması ve ilgili dinleyici kitle tarafından tehdit olarak kabul edilmesi gerekir. Bir başka deyişle,söylem yoluyla tehdidin varlığı ve kapsamı inşa edilecektir. Sektörel analiz, askeri,siyasi, ekonomik, toplumsal ve çevre sektörlerindeki güvenlikleştirmeleri; bölgesel güvenlik kompleksleri ise güvenlik sorunları makul biçimde birbirinden bağımsız olarak çözülemeyecek ya da analiz edilemeyecek kadar güvenlikleştirme ve güvenlik-dışılaştırma süreçleri birbirine bağlı olan birimlerden oluşan kümeleri ifade eder.

Feminizmde devlet-merkezli güvenlik anlayışı ile kadınların karşılaştıkları cinsiyete özgü güvenlik sorunlarının anlaşılamayacağı ve analiz edilemeyeceği savunulur. Feministlere göre, güvenliğin ana öznesi kadındır ve sistemdeki hegemonyacı erkeksilik militarist güvenlik politikalarına neden olmaktadır.

 Eleştirel teori kavramı ilk kez Frankfurt Okulu (Frankfurt Sosyal Araştırmalar Ensitütüsü) temsilcilerinden Max Horkheimer tarafından kullanılmıştır. Eleştirel teorinin amacı sosyal bilimlerdeki pozitivist yaklaşımlara meydan okuyup alternatifler sunarak, sosyal ve politik teoriyi yeniden kurgulamaktır. Geleneksel teorilerden farklı olarak Eleştirel teori, olguları sosyal temellerinden ayırmaz, onları sosyal ve tarihsel ürünler olarak görür. Bu çerçevede Eleştirel teoriye göre dünya da insan eyleminin bir ürünüdür. Sosyal olgu ve koşullar insan eyleminin ürünleri olarak görüldükten sonra, bunların değişmez olduğu fikri reddedilerek insanlığın öğretilenlerden daha farklı potansiyellere sahip olduğu görüşüne varılmaktadır. Eleştirel teori bu çerçevede toplumu betimlemeyi değil, anlamayı ve değiştirmeyi amaçlamaktadır.

Batı-merkezli güvenlik kavramsallaştırmasına karşı çıkarak, Üçüncü Dünyanın güvenlik dinamiklerinin farklı teorik açıklamalar gerektirdiğini iddia ederler. Bu çerçevede, Batının sömürgecilik tarihini ve Üçüncü Dünyanın farklı devlet yapılanmalarının da analiz edilmesi gerektiğini savunurlar. Devletlerin yanı sıra toplulukları da güvenlik öznesi olarak kabul eden ve çok-sektörlü bir model öneren bu yaklaşımın önemli temsilcileri arasında Tarık Barkawi yer alır.

David Campbell, James Der Derian, Michael Dillon gibi yazarların temsil ettiği post-yapısal anlayış devlet-merkezli güvenlik algılamalarına karşı çıkarak, güvenliğin tehditlere işaret eden bir söylem olduğu vurgulanır. Bu söylem, özellikle “kendi” kimliği ile “öteki”(düşman) kimliğinin tanımlanmasına dayanır. Bir başka deyişle, düşman söylemle tanımlanarak tehdit oluşturulur

Realist yaklaşımların, uluslararası ilişkilerin doğası hakkındaki özellikle devlet-merkezli, materyalist, güç-politikası ve çatışmaya dayalı varsayımları nedeniyle Stratejik Çalışmalarla yakın ilişkisi vardır. Özellikle kutupluluk (Waltz, 979) gibi neorealist kavramlar, nükleer caydırıcılık, silahların kontrolü ve silahlanma yarışı gibi konuları açıklamak için kullanılmıştır. ABD’de temel yaklaşımdır; Avrupa’da etkilidir, ama tartışmalıdır.

Avrupa’nın Güvenlik Okulları: Gelenekselcilik • Eleştirel Güvenlik Çalışmaları • Kopenhag Okulu • Didier Bigo’nun Sosyolojik Çalışmaları ve Risk Toplumu • Post-modernler, feministler vd.

ABD’deki Güvenlik Okulları: Saldırgan (offensive) realizm • Savunmacı (defensive) realizm • Diğer realist teoriler (post-klasik vs.) • Uluslararası İlişkilerin İnşacı teorisi • Uluslararası düzende güç ve kurumlar