STRATEJİ VE GÜVENLİK - Deneme Sınavı - 40

1990’ların ilk yarısında geniş güvenlik gündemi taraf­tarlarına karşı, geleneksel gündemin muhafaza edilmesini, yani güvenlik kavramının dar tutulması gerek­ tiğini savunan görüşler de ileri sürülmüştür. Bu çerçevede, Güvenlik Çalışmaları alanının askeri güç kullanımı, kullanım tehdidi veya denetimi ile sınırlı tutulma­ sını iddia eden Stephen M. Walt’ın görüşlerine özellikle değinmek gerekir.

Epistemoloji, bilgi felsefesi olarak tanımlanır. Bilgiye nasıl ulaşılacağı konusundaki ilke ve yollara işaret eden bir felsefe dalıdır.

Uluslararası İlişkiler disiplininde inşacılık, dünya siyasetinde aktörlerin sosyal etkileşimine odaklanan bir yaklaşımdır. İnşacılara göre devletler arası etkileşim, kimlik, çıkar ve değerlerin eylemleri biçimlendirdiği ve aynı zamanda eylemler tarafından biçimlendirildiği bir öğrenme sürecini yansıtmaktadır.

Eleştirel teori kavramı ilk kez Frankfurt Okulu (Frankfurt Sosyal Araştırmalar Ensitütüsü) temsilcilerinden Max Horkheimer tarafından kullanılmıştır. Eleştirel teorinin amacı sosyal bilimlerdeki pozitivist yaklaşımlara meydan okuyup alternatifler sunarak, sosyal ve politik teoriyi yeniden kurgulamaktır. Geleneksel teorilerden farklı olarak Eleştirel teori, olguları sosyal temellerinden ayırmaz, onları sosyal ve tarihsel ürünler olarak görür.

Uluslararası İlişkilerde post-yapısal yaklaşımlar öncelikle bilgi, gerçeklik ve anlamın nasıl inşa edildiğini sorunsallaştırarak Batı rasyonalizmi ve pozitivizminin dayandığı temelleri sarsmak hedefiyle ona meydan okumaktadırlar. Anlamın nasıl yerleştirildiği, sorgulandığı ve nasıl yorumlanıp yeniden yerleştirildiği sorusunu sorarak, bilgi pratiklerinin ortaya koyulduğu metinleri ele alarak hâkim hiyerarşileri tersyüz etmeye yönelirler.

Güvenliğin ana öznesinin insan olduğunu vurgulayan ve Güvenlik Çalışma- larının açlık, az-gelişmişlik, yoksulluk gibi konuları içermesi gerektiğini savunan yaklaşım. İlk olarak 994 BM Kalkınma Programı’nda kullanılmıştır.

Konuyu siyasi-askeri kavramlarla ele alan ve askeri dinamiklere odaklanan geleneksel literatür. Savaş, nükleer yayılma, caydırıcılık teorisi, silahlanma yarışı, silahların kontrolü gibi alt-literatürleri vardır. ABD ve İngiltere’de yaygın bir anlayışı temsil eder.

Av­rupa’da Kopenhag Okulunca geliştirilen söylem analizine dayalı “güvenlikleştirme teorisi” Uluslararası İlişkiler genelinde söylem analizinin kullanılmasına öncülük etmiştir. Sonuç itibarıyla, Uluslararası İlişkiler teorileri ABD’deki Güvenlik Çalış­ maları’nı yönlendirirken, salt güvenliğe özgü teoriler Avrupa merkezli Güvenlik Çalışmalarını şekillendirmiş ve Uluslararası İlişkiler teorilerini etkilemiştir.

Literatürde güvenlik teorilerinin bütünü hakkında yapılan geniş bir değerlen­ dirme de Steve Smith’e aittir. Smith, 1999 tarihli makalesinde, geleneksel akım dı­ şında kalan belli başlı teorileri şu yedi başlık altında toplayıp, ana hatlarıyla özetle­ mektedir: Alternatif Savunma ve Ortak Güvenlik, Üçüncü Dünya Güvenlik Okulu, Kopenhag Okulu, İnşacı, Eleştirel, Feminist ve Post­Yapısal Güvenlik Çalışmaları. Güvenlik teorilerini genel olarak analiz eden diğer bir çalışma da Security Studies Today başlıklı kitaptır.

Savaşın hukuken yasaklanması konusundaki en kapsamlı girişim ise, İkinci Dünya Savaşı’nın ardından kurulan Birleşmiş Milletler (BM) Şartı’nda yer almaktadır. Cevap: B şıkkıdır.

İç savaş, aynı ülkede yaşayan ve belirli bir bölge ya da hükümet üzerinde kontrol sağlamayı amaçlayan örgütlü gruplar arasındaki savaşlardır. Bununla birlikte taraflardan birisinin hükümet olduğu savaşlar da iç savaşlara dâhil edilmektedir. Cevap: B şıkkıdır.

Materyal ya da objektif tehditlerle ölçülen objektif güvenliğin tarih, normlar, algılamalar ve ilişkiler
(dostluk-düşmanlık gibi) süzgecinden geçirilmesini ifade eden yaklaşım öznel güvenlik yaklaşımıdır.

Coğrafyanın bilimsel bir disiplin altında siyasi olarak yorumlanması gereğini ilk kez vurgulayan Halford Mackinder’in 1904’te Kraliyet Coğrafya Topluluğu’na sunduğu The Geographical Pivot of History (Tarihin Coğrafi Ekseni) başlıklı çalışmasıyla jeopolitiğin bir çalışma alanı olarak doğduğu kabul edilir. Buna karşın, ‘jeopolitik’ terimi ilk olarak İsveçli siyaset bilimci Rudolf Kjellén tarafından kullanılmıştır. Nicholas Spykman’e göre jeopolitik, bir ülkenin güvenlik politikasının coğrafyaya göre planlanmasıdır. Klaus Dodds tarafından yapılan ve günümüzde kazandığı anlamına daha yakın bir tanım ise jeopolitiği, ulusal ya da uluslararası politikaların belirlenmesi sürecinde çeşitli coğrafi unsurların etkilerini ortaya çıkarmak ve açıklamak yoluyla dünyayı analiz etmeyi sağlayan bir yöntem olarak betimler.

Literatürdeki yaygın görüşe göre Stratejik Çalışmaların bir disiplin olarak 1940’ların ortalarında doğduğu, 1955-65 döneminde altın çağını yaşadığı, 1965-80 arasında durakladığı ve neredeyse çöküş yaşadığı, 1980’lerden itibarense hem canlanma hem de sorgulama dönemine girdiği kabul edilir.

Kitlesel Karşılık, Kuzey Atlantik Konseyi’nde 17 Aralık 1954’te alınan kararla benimsenen stratejidir. Bu strateji uyarınca, nükleer kapasitesini geliştirmeye başlayan SSCB’den gelecek bir saldırının konvansiyonel güçle durdurulmasının imkansız hale gelmesi nedeniyle, olası bir saldırıya nükleer silahlar da dahil olmak üzere NATO’nun tüm kaynaklarıyla karşılık vermesi öngörülmektedir.

Uluslararası Ekonomi-Politik, uluslararası siyasi ilişkileri ekonomi perspektifinden inceleyen akademik bir disiplindir.

Üçüncü Dünya Güvenlik Okulu mensupları, genel olarak Stratejik Çalışmaları Batı (Amerikan) merkezli olduğu için eleştirip, konuyu gelişmişlik-güvenlik bağlantısına/ikilemine getirirler. Gelişmiş Batı ülkeleri için tehditler dışarıdan gelirken, gelişmekte olan Üçüncü Dünyanın güvenliği temelde iç tehditlerden etkilenir ve bunlar genellikle askeri karakterli değildir. Güvenliği gıda, sağlık ve ekonomik sorunlar çerçevesinde ele alan bu yaklaşımda, analizler devlet-merkezlidir.

Güvenlik gündeminin askeri sorunlar ve devlet-merkezlilik ötesinde tanımlanması çabaları ve Stratejik Çalışmalara alternatif anlayışların doğuşu/gelişimi ile paralel olarak literatürde 1980’lerde alanın adının “Güvenlik Çalışmaları” veya “Uluslararası Güvenlik Çalışmaları” olarak tanımlanması fikri benimsendi.

Batı-merkezli güvenlik kavramsallaştırmasına karşı çıkarak, Üçüncü Dünyanın güvenlik dinamiklerinin farklı teorik açıklamalar gerektirdiğini iddia ederler. Bu çerçevede, Batının sömürgecilik tarihini ve Üçüncü Dünyanın farklı devlet yapılanmalarının da analiz edilmesi gerektiğini savunurlar. Devletlerin yanı sıra toplulukları da güvenlik öznesi olarak kabul eden ve çok-sektörlü bir model öneren bu yaklaşımın önemli temsilcileri arasında Tarık Barkawi yer alır.

Eleştirel Güvenlik Çalışmalarında güvenliğin başlıca öznesi devlet yerine, bireydir; zira devlet bireyin güvensizliklerine çare olamamaktadır. Bireyler, artık esas olarak savaşlarla değil, ekonomik, çevresel ve gıda güvenliği sorunlarıyla karşı karşıyadır. Bireyleri bu atmosferden uzaklaştırabilecek tek çare özgürleşmedir (emancipation). Bu kavram, insanların birey ya da grup olarak özgürce yapmayı tercih ettikleri şeyleri yapmalarını engelleyen fiziki ve insani engellerden kurtulmaları anlamına gelir. Savaş ve savaş tehdidi, yoksulluk, eğitimsizlik, siyasi baskı vb. konularla birlikte bu sınırlamalardandir.