SPORDA RİSK YÖNETİMİ

Spor tesis işletmelerinde tesise, araç gerece, bireylere, yapılan sözleşmelere ve dışsal öğelere bağlı riskler bulunmaktadır. Bu risklerden tesise bağlı riskler ve araç-gerece bağlı riskler şunlardır (Sevil, 2009);

Tesise Bağlı Riskler

Sel, yangın, rüzgar, kasırga, yıldırım

Isıtma / Soğutma / Havalandırma

V andalizm

Uygun olmayan tesis planı

Uygun olmayan zemin

Kısıtlı park alanı

Güvenlik birimlerine uzaklık

Açık bırakılmış elektirik telleri

Kötü aydınlatma

Stabil olmayan zemin

Yetersiz sağlık önlemi

Mevzuata uymama

Kalite standartlarına uymama

Araç – Gerece Bağlı Riskler

Uygun olmayan ve yetersiz bakım ve servis

Y etersiz uyarılar

Uygun olmayan malzeme planı

Üyelerin uygun olmayan malzeme seçimi

Kullanım sırasında malzeme denetiminin yapılmaması

Uygun olmayan donanım

Tesise Bağlı Riskler

Sel, yangın, rüzgar, kasırga, yıldırım

Isıtma / Soğutma / Havalandırma

V andalizm

Uygun olmayan tesis planı

Uygun olmayan zemin

Kısıtlı park alanı

Güvenlik birimlerine uzaklık

Açık bırakılmış elektirik telleri

Kötü aydınlatma

Stabil olmayan zemin

Yetersiz sağlık önlemi

Mevzuata uymama

Kalite standartlarına uymama

Araç – Gerece Bağlı Riskler

Uygun olmayan ve yetersiz bakım ve servis

Y etersiz uyarılar

Uygun olmayan malzeme planı

Üyelerin uygun olmayan malzeme seçimi

Kullanım sırasında malzeme denetiminin yapılmaması

Uygun olmayan donanım

Uluslararası Futbol Birliği Kurulu onaylı Türkiye Futbol Federasyonu’nun yayınlamış olduğu futbol oyun kuralları kitapçığında, sporcuların futbol müsabakalarında tekmelik takma zorunluluğu bulunmaktadır.

Squash oyunu sırasında koruma amaçlı gözlük kullanılması tavsiye edilmektedir. Oyun esnasında topun hızlı hareketinden dolayı göz yaralanmalarını önlemede gerekli bir malzemedir.

Koruyucu malzeme kullanımı bazı spor branşlarında hayati önem taşımaktadır. Özellikle dağcılık sporunda ölüm nedenlerinin başında eksik malzeme kullanımı gelmektedir. Otomobil sporları, buz hokeyi, bisiklet, korumalı futbol vb. kafa koruyucu kask kullanımını gerektiren branşlarda ise sporcuyu travmalardan koruyan malzemeler zorunlu olarak kullanılması gerekmektedir

Spor tesisi ile ilgili risk faktörleri genel olarak şöyle sıralanabilir (Orbay, 2008);

Doğal afetlere (sel, kasırga, yangın, rüzgar, şimşek) karşı önlem almamak,

Kapalı alanlarda ısıtma veya soğutma problemlerinin olması,

Seyirci ile oyuncu arasındaki emniyet mesafesinin yetersiz olması,

Antrenman ya da müsabaka sahasının yetersiz olması,

Sahanın ya da salonun aydınlatmasının yetersiz olması,

Tesisin temizliğine dikkat edilmemesi,

Oyun sahasının zemininin düzgünlüğünü – stabilitesini yitirmiş olması,

Oyun sahasının zemininin ıslak veya donmuş olması,

Oyun sahasında zeminde yabancı madde bulunması,

Oyun alanında veya tesiste güvenliğin sağlanmaması,

Tesis denetiminin tam olarak yapılmamasıdır.

Yüzme tüm vücut kaslarının kullanıldığı spor branşlarındandır. Su direncine karşı yapılan bir spor olması nedeniyle kas kuvvetine ve genel dirence önemli katkılarda bulunmaktadır.

Yüzme sporu, çok küçük yaşlarda başlanabilen ve çok ileri yaşlara kadar sürdürülebilen, sağlıklı zamanlarda yapılabildiği gibi sakatlanmaların iyileşmesinde de katkısı olabilen, yani hem tedavi hem de rehabilitasyon amaçlı kullanılabilen ve aynı zamanda engelli bireylerinde kolaylıkla yapabileceği temel bir spordur.

Resmi Gazetede yer alan 15.10.1999 tarihli 23847 sayılı Özel Beden Eğitimi ve Spor Tesisleri Yönetmeliği gereğince, özel beden eğitimi ve spor tesislerinin nitelikleri Madde 9’da şu şekilde yer almaktadır;

Kulanım alanı 8 m2’den az olmamak üzere en az bir soyunma odası, bayan ve erkek sporcuların birlikte çalışacağı tesislerde en az iki soyunma odası bulunması, spor yapanlara yetecek kadar soyunma dolabı veya askılık bulunması, odaların aydınlatma ve havalandırma sisteminin bulunması, ısısı 18 santigrat derecede olması ve hijyenik şartları taşıması,

Kullanım alanı 15 m2’den az olmamak üzere en az bir dinlenme salonu bulunması, dinlenme salonunun zemini halıfleks, parke ve benzeri maddelerle kaplanması, salonun ısısının, aydınlatılmasının ve havalandırılmasının yeterli seviyede olması,

(Değişik: RG–27/10/2005–25979) Bayan ve erkek sporcuların birlikte spor yaptığı tesislerde, ihtiyaç duyulmayan spor dalları hariç, en az iki duş ve iki tuvaletin soyunma odalarının içinde bulunması,

Tesiste çalışma yapıldığı sürece duşların sıcak suyunun bulunması,

Tesiste spor çalışmasının yapıldığı yerin ısısının 18 derecenin altına düşmemesi, havalandırılmasının, çalışma alanının sporcu sayısına göre yeterli seviyede olması,

Yapılan bir araştırmada (Rodoplu, 2011), Dünya genelinde her yıl 140 bin kişinin suda boğularak öldüğünü, Türkiye'de de yılda 900 gibi ciddi bir rakama ulaşıldığını belirtmiştir. Suda boğulmaya bağlı ölümlerin özellikle 2 yaşın altında ve ergenlik grubu olan 10-19 yaş arasında daha fazla görüldüğünü vurgulanan çalışmada, boğulmadan hemen sonra alınacak önlemler ve yapılması gerekenler ne kadar önemliyse, önceden alınması gereken korunma amaçlı önlemlerin de o kadar önemli olduğu vurgulanmıştır.

Spor tesisleri, spor faaliyetlerinin her spor branşının kendine özgü çalışma, hazırlık antrenmanlarının, ulusal ve uluslararası müsabakaların yapılabilmesine uygun, spor faaliyetleri öncesi ve esnasında sporcu ve seyircilerin ihtiyaçlarını karşılayacak (saha, tribün, tuvalet, duş, soyunma odası v.b.) üniteleri bulunan yapı, saha ve alanlardır. Ancak spor tesislerinde alışveriş alanlarının mutlaka bulunması gerekli değildir. Bu bilgiler ışığında doğru cevap D seçeneğidir.

Risk yönetimi riski tanımlayıp, değerlendirmeyi ve bir kayıp ile karşılaşıldığında nasıl davranılacağını amaç edinen yönetsel bir fonksiyondur. Spor tesis işletmelerinin başarısı bu risklerin üstesinden gelinmesiyle doğru orantılıdır. Riskin özelliğinin bilinmesi, riskin tanınması ve başarılı bir şekilde yönetilmesi önemli bir noktadır. 

Spor tesis işletmelerinde iç ya da dış kaynaklı olan ve başarı hedeflerini etkileyen olaylara bağlı olarak negatif sonuçları olan olaylar risklerdir. Spor kulübünün yapısı ve takımlarının yer aldıkları faaliyet alanları bakımından dört ana risk kaynağı vardır;

Sahalar: Sahip olunan ya da takımın çalıştığı spor sahalarının yetersiz olması, sahalarda güvenli çevrenin oluşturulamaması, aydınlatmanın az olması, temizlik vb. takımın çalışmasını ve amaçlara ulaşmasını etkileyebilecek risk kaynağıdır.

Araç-gereç ve malzemeler: Spor aktivitesinin içerisinde yer alan sporcular, antrenörler ve diğergörevliler tarafından kullanılan araç-gereçler ile spor hizmetleri amacıyla kulüpler tarafından kullanılan araç-gereci kapsar. Kullanılan araç-gereçlerin bakımının düzenli yapılmaması ve kontrol edilmemesi risk kaynağı olabilir.

Program: Takımın ve kulübün genel ve özel amaçları doğrultusunda oluşturulan program ve planların hedeflerine ulaştırılabilmesi için teknik, maliyet, çizelge ve zaman risklerinin belirlenmesi ve yönetilememesi riskleri beraberinde getirir.

İnsanlar: Sporcular, antrenörler, gönüllüler, idareciler, paylaşımcılar ve taraftarları kapsar. Bunların hepsinin de davranışları önceden tahmin edilemez ve onlar görevlerini yerine getirirken hata yapabilirler ve sorun yaratabilirler. Bu bakımdan risk kaynağı olarak görülmektedir.

Bu bilgiler ışığında sadece C seçeneğinde yer alan risk grubu ve içeriği bakımından doğru eşleştirilmiştir. Diğer seçeneklerdeki içerikler spor yönetimi açısından bir risk teşkil edecek durum veya olgular değildir.

"I- Sporcunun ayağının normal ya da aşırı pronasyonda olmasına göre ayakkabı seçimi değişmektedir. " ifadesi sportif faaliyetlere katılımda giyim ve riskler konusu bağlamında doğru bir ifadedir. 

"II-  Bir takımın sporcuları boyut ve rahat açısından uygun olduğu sürece  birbirlerinin forma ve ayakkabılarını kullanabilirler. " ifadesi sportif faaliyetlere katılımda giyim ve riskler konusu bağlamında yanlış bir ifadedir. Deride meydana gelebilecek hastalıklardan korunabilmek için bireyler birbirlerinin giysilerini giymemelidir. 

"III- Parmak ve deri sağlığı açısından ayakkabının ön kısmının konforu ve rahatlığı özellikle önemlidir." ifadesi sportif faaliyetlere katılımda giyim ve riskler konusu bağlamında doğru bir ifadedir. 

"IV- Sportif etkinliklere katılırken bireyler, kendileri için anlam ifade eden takılarını veya nesneleri üzerilerinde taşıyabilirler." ifadesi sportif faaliyetlere katılımda giyim ve riskler konusu bağlamında yanlış bir ifadedir. Sportif etkinliklere katılırken bireyler, üzerilerindeki tüm takılarını ve ceplerindeki tüm nesneleri çıkarmalıdır. Aksi takdirde kendisine ya da diğer bireylere zarar verebilecek durumlar oluşabilir.

"V- Sportif etkinliklere katılırken uygun giyim, hava koşulları göz önünde bulundurularak belirlenmelidir." ifadesi sportif faaliyetlere katılımda giyim ve riskler konusu bağlamında doğru bir ifadedir.

Koruyucu malzeme kullanımı bazı spor branşlarında hayati önem taşımaktadır. Özellikle dağcılık sporunda ölüm nedenlerinin başında eksik malzeme kullanımı gelmektedir. Otomobil sporları, buz hokeyi, bisiklet, korumalı futbol vb. kafa koruyucu kask kullanımını gerektiren branşlarda ise sporcuyu travmalardan koruyan malzemeler zorunlu olarak kullanılması gerekmektedir.

Spor tesisleri yapılırken sportif branşa ilişkin risk grupları göz önünde bulundurularak yapılması, sporcunun uygun fiziki ve psikolojik şartlarda antrenman ve müsabaka yapmasına olanak sağlayacaktır.

Resmi Gazetede yer alan 15.10.1999 tarihli 23847 sayılı Özel Beden Eğitimi ve Spor Tesisleri Yönetmeliği gereğince, özel beden eğitimi ve spor tesislerinin nitelikleri Madde 9’da şu şekilde yer almaktadır;

a. Kulanım alanı 8 m2’den az olmamak üzere en az bir soyunma odası, bayan ve erkek sporcuların birlikte çalışacağı tesislerde en az iki soyunma odası bulunması, spor yapanlara yetecek kadar soyunma dolabı veya askılık bulunması, odaların aydınlatma ve havalandırma sisteminin bulunması, ısısı 18 santigrat derecede olması ve hijyenik şartları taşıması,
b. Kullanım alanı 15 m2’den az olmamak üzere en az bir dinlenme salonu bulunması, dinlenme salonunun zemini halıfleks, parke ve benzeri maddelerle kaplanması, salonun ısısının, aydınlatılmasının ve havalandırılmasının yeterli seviyede olması,
c. Bayan ve erkek sporcuların birlikte spor yaptığı tesislerde, ihtiyaç duyulmayan spor dalları hariç, en az iki duş ve iki tuvaletin soyunma odalarının içinde bulunması,
d. Tesiste çalışma yapıldığı sürece duşların sıcak suyunun bulunması,
e. Tesiste spor çalışmasının yapıldığı yerin ısısının 18 derecenin altına düşmemesi, havalandırılmasının, çalışma alanının sporcu sayısına göre yeterli seviyede olması,
f. Tesis zemininin yapılan spor dallarının özelliğine göre tahta, parke, sunta, halıfleks ve benzeri malzemelerle kaplanmış olması, açık tesislerde yapılan spor dallarının özelliğine göre zemin; ilgili federasyonlarca öngörülen çim, asfalt, beton ve buna benzer malzemelerle kaplanmış olması,
g. Tesiste yangın ve tabii afetlere karşı yangın söndürme ve benzeri aletlerin hazır bulundurulması,
h. Çalışma sırasında fiziki darbeleri önleyici tedbirleri sağlamak için çalışma alanında tehlike arz eden keskin, kenarların sivri uçlarının darbeyi hafifletici yumuşak malzemelerle kaplanmış olması ve direk, sütun, hendek, çukur, toprak yığını, ağaç ve benzeri malzemeler bulunmaması,
i. Çalışma esnasında her spor dalıyla ilgili, çalışma gurubunda bulunan sporcu sayısına yeterli olmak üzere spor malzemesi ve yardımcı aletlerin bulundurulması,
j. Özel beden eğitimi ve spor çalışmaları yapılacak tesisin bütün ünitelerinin genel sağlığa aykırı şartları taşımaması,
k. Özel spor tesisinde yapılacak faaliyet esnasında gürültü, kirlilik gibi nedenlerle çevrenin rahatsız edilmemesine yönelik her türlü tedbirin alınmış olması,
l. Engellilere ve sporcuların can güvenliğine yönelik tedbirlerin alınması zorunludur.

Sportif etkinliklerin yapıldığı salon dışı branşlarda göz önünde bulundurulması gereken unsurlardan biri hava şartlarıdır. Çeldiricilerde hava koşullarının olumsuz etkilerine örnekler verilmiştir. Saha zemini ile ilgili verilen örnek ise, sporda oyun alanına ilişkin riskler için verilmiş bir örnek olarak diğer seçeneklerden ayrı tutulabilir.

Hangi yaş grubunda olursa olsun, bireyler havuza ilk giriş aşamasında kesinlikle balıklama atlama yapılmadan girmelidirler. Çünkü en önemli hayati organlarımız üst ekstremitede olduğundan dolayı suyun yaratmış olduğu soğuk etkisi, tansiyon ve kan şekeri dengesini etkileyerek bireye olumsuzluk yaratabilir. Gabriel (1992), su ortamındaki kazaların %86’sı suya balıklama atlamadan kaynaklanan, 1.5 mt’lik çok derin olmayan ortamlarda olduğunu belirtmiştir. Bunun için suya alışma aşamasında ilk olarak ayakların suya girmesi (çivileme atlayış) en uygun havuza giriş şekli olacaktır.

Cankurtaranlar havuzlarda güvenliği sağlayan, boğulma vakalarına anında müdahale edebilen, harici kalp masajı ve yapay solunum uygulayan, ilk yardım uygulamalarını federasyonun eğitim standartları ve programları çerçevesinde yapabilen yetkili ve sorumlu kişilerdir. Havuz içerisinde bireyler cankurtaranın her türlü uyarılarına uymak zorundadırlar. Gerektiğinde cankurtaranlar yüzmeyi az bilen bireylerin kulvarlarını orta kulvarlardan yan kulvarlara veya duvara yakın kulvarlara alarak riski en aza indirmelidirler. Havuzlardaki eğitim veya serbest zaman dilimlerinde havuzda mutlaka bulundurulan cankurtaran, belirli aralıklarla bireyleri saymalıdır. Havuz içerisinde bulunduğu konum hem tüm havuz içini görebilmeli hem de giriş ve çıkışları kontrol etmelidir. Havuz içerisinde kimse kalmadığı zaman su ortamını terk etmelidir. Tek bir kişi kalıncaya kadar havuz içerisinde beklemelidir. Cankurtaranın kıyafeti havuz içerisinde dikkat çekici bir renkte olmalı ve kıyafetin üzerinde hizmet verilen topluluğun ana dilinde, uluslararası hizmet verilen yerlerde ayrıca İngilizce olarak “Cankurtaran (Life Guard)” ibaresi yer almalıdır. Cankurtaranın herhangi bir boğulma olayı durumunda, olayın şekline göre kullanabileceği bir takım araç ve gereçleri havuz içerinde bulundurulması gerekmektedir. Bunlar; bayraklar, taşıma süngerleri, kurtarma ipi, can simidi, cankurtaran sopası, düdük, kurtarma kemeri, megafon, can yeleği şeklinde sıralanabilir.

Yüzme havuzları uygun su ortamının bulunmadığı durumlarda, enfeksiyon kapma riskine, alerjik rahatsızlıklara ve bulaşıcı hastalıklara yakalanma riski gibi önemli sağlık sorunlarına neden olabilir. Suyla bulaşan hastalıkları engellemede en etkili yöntem klorlamadır. Klor değerleri bu aralıkta bulundurulmak zorundadır. Çünkü klorun az olması dezenfektan özelliğinin kaybolmasına, klorun fazla olması ise özellikle akciğerler ve göz olmak üzere diğer organlarımıza zarar vermektedir. Özellikle yüzme bilmeyen ya da yeni öğrenen çocuklarda fazla su yuttuğu için bağırsak enfeksiyonuna yakalanma riski fazla olmaktadır. Yüzme havuzunda evcil hayvanların insanlarla birlikte bulunmalarına hiçbir şekilde izin verilmemelidir.