SPOR EKONOMİSİ

İktisatta dört temel piyasa yapısı söz konusu olup, bunları niteleyen modeller, tam rekabet, tekelci rekabet, oligopol ve tekeldir. Bütün piyasa modellerinde her firmanın temel amacı kâr maksimizasyonu olarak varsayılmaktadır. Firmaların kâr maksimizasyonunu sağlayan koşullar, içinde bulunulan piyasanın yapısına göre farklılık gösterdiğine göre, karar alma süreçlerinde temel öncelik piyasa yapılarının kavranması olmalıdır. Bu kavrayış sayesindedir ki, kâr maksimizasyonunu gerçekleştirmeye yönelik bir faaliyet stratejisi oluşturulabilsin.

Üretici-üretici rekabeti, üreticilerin, piyasada, konumlarını korumak ve geliştirmek gayesiyle birbirleriyle karşı karşıya gelmeleri şeklinde ortaya çıkan bir rekabet türüdür. Örneğin, yüzme kursları, gerek mevcut kursiyerlerini elde tutmak gerekse de yeni kursiyerler kazanabilmek için üretici-üretici rekabetine girerler. Her yüzme kursu kuruluşu, müşterilerine, yüksek fiyat uygulamak isterse de, rakip yüzme kurslarının varlığı, bir yüzme kursunu, daha fazla hizmet ve daha düşük fiyat uygulamaya zorlayabilir.

Piyasaya giriş engelleri, yeni bir firmanın piyasaya girişini zorlaştıran faktörlerdir. Bu tanıma göre engeller; reklam, ürün farklılaştırması, patentler, ürün demetleri, ölçek ekonomileri ve yasal engelleri kapsar. Firmaların reklam ve ürün farklılaştırması yoluyla yeni firmaların piyasaya girişini zorlaştırmalarına spor endüstrisinde sıklıkla rastlanır.

Ölçek ekonomileri bir uzun-dönem maliyet kavramıdır. Ölçek ekonomileri varsa, firmanın üretim [ve(ya) ürün] ölçeği arttığında ortalama maliyetlerin azalması söz konusudur. Perakende spor malzemeleri endüstrisinde ölçek ekonomileri vardır. Yüksek hacimli alım yapan perakendeciler, arz edenlerden alım miktarı üzerinden iskonto kazanmak suretiyle ortalama ürün maliyetlerini küçük firmalara nazaran düşürürler.

Toplam gelir (total revenue, TR), üretilen ürünün fiyatı (P) ile miktarının (q) çarpımına eşittir. Ortalama gelir (average revenue, AR), toplam gelirin üretilen toplam çıktı miktarına bölünmesiyle bulunur. Marjinal gelir (marginal revenue, MR), çıktı ek bir birim daha üretildikçe gelirde meydana gelen değişimdir.

Şekil 4.1’e göre P2 fiyat düzeyindeki K noktası, kapanma noktası olup (P = MR = MC = AVC), firma P2’nin altındaki fiyat düzeylerinde üretimde bulunmayacaktır (P1 böyle bir fiyat düzeyidir). Şekilden görüldüğü gibi, firma, P3 düzeyinde normal üstü kâr elde etmektedir (P > ATC).

Tabloya göre, tam rekabetçi temsili firmanın kârını maksimize eden üretim düzeyi, MR'nin MC'ye eşit olduğu 5 birimlik üretim düzeyidir. Firma bu düzeyde 40 TL kâr elde etmektedir. Tabloda kısa dönem maliyet bilgileri yer almakta olup, firmanın, kısa dönemde, sıfır değil de pozitif kâr elde etmesi söz konusudur.

Oligopolist bağımlılığın neden olduğu belirsizliklerin ortadan kaldırılmasının bir yolu, firmaların kendi aralarında anlaşma yapmalarıdır. Fiyat liderliği anlaşmaya dayalı bir oligopol modeli olup, barometrik fiyat liderliği ve egemen firmanın fiyat liderliği olmak üzere iki farklı türü önem arzeder.

Türkiye'de, Futbol Süper Ligi ile ilgili olmak üzere tarafları, Türkiye Futbol Federasyonu (TFF), Futbol Kulüpleri Birliği ve Yayıncı Kuruluş olan bir havuz sistemi mevcuttur. Buna göre TFF, Süper Lig karşılaşmalarının yayın hakları için bir ihale açmakta, bu ihaleye, aralarında anlaşma yapabilen ya da yapamayan aday yayıncı kuruluşlarca katılım gerçekleşmekte ve ihaleyi kazanan kuruluş yayın haklarını belirli bir süre için elde etmektedir. Futbol Kulüpleri Birliği ise, gerek TFF seçimlerindeki yüksek oy potansiyelleriyle dolaylı olarak, gerekse de havuz sisteminde hangi kulübün ne kadar pay alacağı konusundaki TFF nezdindeki girişimleri ve anlaşmazlık çıkarabilecek üyeleri baskılama mekanizmaları aracılığıyla doğrudan etkilemek yoluyla ihale şartlarının tespitinde rol oynamaktadır. Her kulübün taraftar kitlesi ve ekonomik gücü de, Futbol Kulüpleri Birliği'ndeki güç dengelerini belirlemektedir. Daha önce yukarıda belirtildiği gibi 2010 yılının Ocak ayındaki ihaleyi Digitürk kazanmıştır. Sözügeçen bu üçlü yapı, hem yasal mekanizmalarla mevcudiyeti ve devamlılığına olanak tanınan bir kartel hem de gizli anlaşma niteliği (yukarıda değinilen 1996 yılı ihalesine ilişkin süreçte olduğu gibi) taşımaktadır

Tüketici artığı, bir satın alma işleminde, tüketicinin ödemeye razı
olduğu maksimum fiyatın, gerçekleşen satış fiyatının üzerinde olması sonucu tüketicinin kazançlı olduğu
fazla değerdir.

Marka, piyasaya giriş engelleri arasında yer almaz

Tam rekabet piyasasıdır.

Giriş engelinin en yüksek olduğu piyasa tekeldir.

Kâr = Toplam Gelir - Toplam Maliyet

15x200= 3000 TL TR

3000-1400= 1600 kar

Kâr maksimizasyonu amaçlanır.

AR = P> MR

Çeşitli tipteki oligopol piyasalarını tanımlayan çok sayıda model olup, bunlardan en önemli beşi; dirsekli talep eğrisi, fiyat liderliği, gizli anlaşma, kartel ve oyun teorisi modelleridir. Fiyat farklılaştırması bunların arasında yer almaz.

Kartel, ürünün fiyatının tespiti, piyasanın üyeler arasında paylaşılması gibi konularda uygulanacak ilkeler üzerinde anlaşmaya varmış bir satıcılar topluluğudur.