SPOR EKONOMİSİ

Talep çözümlemesi tüketici davranışlarının açıklanmasına dayanır. Piyasa talebinin bireysel tüketici taleplerinin toplamından oluştuğu varsayıldığından, bireysel talebi açıklayabilmek piyasa talebine ulaşmada ilk adım olacaktır.

Kardinal fayda teorisinin (diğer bir ifadeyle marjinal fayda yaklaşımının) varsayımları şöyledir:

1. Tüketiciler rasyoneldir. Akılcı tüketici, tüketim mallarına harcayabileceği gelirinin ve satın alacağı malların fiyatlarının çizdiği sınır içinde, satın aldığı mallardan sağlayacağı tatmini maksimumlaştırmaya çalışır.

2. Her bir mala ait fayda ölçülebilir. En uygun fayda ölçü birimi paradır.

3. Paranın marjinal faydası sabittir. Bu varsayım, paranın bir ölçüm standardı olması için gereklidir.

4. Tüketici bir maldan daha fazla tükettikçe, marjinal faydası giderek azalır. Fakat, marjinal fayda sıfır oluncaya kadar, toplam fayda artmaya devam eder. Marjinal fayda sıfıra düşünce, doygunluk noktasına erişilir. Bu azalan marjinal fayda aksiyomudur. Bu aksiyom sayesinde Adam Smith’in ‘su-elmas’ paradoksu çözülebilmiştir. Suyun toplam faydası çok büyük olsa da, marjinal faydası düşük olduğu için, fiyatı düşüktür. Oysa, elmasın toplam faydası düşük olsa da marjinal faydası yüksek olduğu için, fiyatı yüksektir. Diğer taraftan, miktar yönünden son derece azalan suyun çölde kazanacağı değer, elmasın çok üstüne de çıkabilir.

5. Bir ‘sepet malın’ toplam faydası, o mal bileşimini oluşturan mal miktarlarına bağlıdır.

Kardinal fayda teorisi üç temel eksikliğe sahiptir:

• Faydanın nesnel ölçümü zordur. Faydanın ölçülebilmesine dair Jevons ve Walras’ın görüşleri bu yargıyı kuvvetlendirir niteliktedir: “Jevons, bilimsel ilerlemenin ölçmeyi sağlayacağını kabul etmiş, Walras, ölçülemese de, ölçülebildiğini varsaymıştır.” (Kazgan, 1993, sf. 392).

• Paranın marjinal faydasının sabit olması varsayımı gerçekçi değildir. Bu nedenle de sabit (standart) bir ölçü aracı olamaz.

• Azalan marjinal fayda aksiyomu, bir psikolojik yasa olarak sorgusuzca kabul edilmiştir

Kayıtsızlık eğrileri teorisi 1930’larda John R. Hicks ve R. J. Allen tarafından oluşturulmuştur.

Bu teorinin varsayımları şöyledir:

1. Tüketiciler rasyoneldir. Tüketicinin, belirli bir dönem içinde harcayabileceği para, yani nakdi geliri sınırlıdır ve mal ve hizmet fiyatları, tam rekabet şartlarında oluştuğundan tüketici için veridir. Tüketici, geliri ve fiyatlar veri olduğunda, faydasını maksimize etmeye çalışır.

2. Fayda ordinaldir. Aksiyomatik olarak tüketici, tercihlerini her bir mal demetinden sağladığı tatmine göre sıralandırır.

3. Tercihler, orjine göre dışbükey olduğu varsayılan kayıtsızlık (farksızlık) eğrileri cinsinden sıralandırılmıştır. Kayıtsızlık eğrileri, tüketimde dıştan yararlar veya kayıplar olmadığı, zevklerin veri olduğu, her kişinin tercih sıralamasını özgür bir davranışla, alışkanlıklar, reklam vb.’den bağımsız olarak şekillendirdiği, malların mükemmel bölünebilirliği olduğu, yeni malların söz konusu olmadığı varsayımları altında çizilir. Kayıtsızlık eğrisi eğiminin negatif işaretlisine, marjinal ikame haddi (marginal rate of substitution, MRS) denilmektedir. Kayıtsızlık eğrileri teorisi, azalan marjinal ikame haddi aksiyomuna dayandırılmıştır.

4. Tüketicinin elde edeceği fayda tüketilen mal miktarlarına bağlıdır

5. Tüketici tercihlerinin tutarlı olduğu varsayılmıştır. Yani, tüketici belirli bir zaman aralığında A’yı B’ye tercih ediyor ise, her iki mal demetinin de elde edilebilir olduğu diğer zaman aralıklarında B’yi A’ya tercih etmeyecektir.

Kayıtsızlık eğrileri teorisinde, tüketici dengesinin belirlenmesinde, kayıtsızlık eğrisi ve bütçe doğrusu araçları kullanılmaktadır. Kayıtsızlık eğrisi, tüketiciye aynı fayda (tatmin) düzeyini sağlaması sonucu tüketicinin tercih yapmada kayıtsız kaldığı noktaların (belirli mal bileşimlerinin ya da demetlerinin) oluşturduğu eğridir.

Kayıtsızlık eğrilerinin özellikleri şöyledir;

1. Kayıtsızlık eğrileri negatif eğimlidir. Bu y malı tüketimi azaldıkça tüketicinin aynı kayıtsızlık eğrisi üzerinde kalabilmesi için x malından daha fazla tüketmesi gerektiği anlamını taşımaktadır.

2. Orijinden uzaklaştıkça, kayıtsızlık eğrileri daha yüksek fayda düzeylerini gösterir.

3. Kayıtsızlık eğrileri birbirlerini kesmezler. Çünkü, birbirlerini kesmeleri demek daha önce toplam tatminleri bakımından eşit olmadıkları kabul edilen durumların eşitliği varsayılıyor demektir.

4. Kayıtsızlık eğrileri orjine göre dışbükeydirler. Bu özellik, eğri boyunca soldan sağa gidildikçe kayıtsızlık eğrisi eğiminin (mutlak olarak) azaldığını ifade etmektedir.

Tercihler arasında geçişlilik söz konusudur. Eğer belirli bir durumdaA > B ve B > C ise, A > C’dir.

Fiyat değişimlerinin çok küçük olduğu durumlarda talep duyarlılığı talebin nokta fiyat esnekliği kullanılarak ölçülür.

Kayıtsızlık eğrileri teorisi 1930’larda John R. Hicks ve R. J. Allen tarafından oluşturulmuştur. Bu teorinin varsayımları şöyledir:

1. Tüketiciler rasyoneldir. Tüketicinin, belirli bir dönem içinde harcayabileceği para, yani nakdi geliri sınırlıdır ve mal ve hizmet fiyatları, tam rekabet şartlarında oluştuğundan tüketici için veridir. Tüketici, geliri ve fiyatlar veri olduğunda, faydasını maksimize etmeye çalışır.

2. Fayda ordinaldir. Aksiyomatik olarak tüketici, tercihlerini her bir mal demetinden sağladığı tatmine göre sıralandırır.

3. Tercihler, orjine göre dışbükey olduğu varsayılan kayıtsızlık (farksızlık) eğrileri cinsinden sıralandırılmıştır. Kayıtsızlık eğrileri, tüketimde dıştan yararlar veya kayıplar olmadığı, zevklerin veri olduğu, her kişinin tercih sıralamasını özgür bir davranışla, alışkanlıklar, reklam vb.’den bağımsız olarak şekillendirdiği, malların mükemmel bölünebilirliği olduğu, yeni malların söz konusu olmadığı varsayımları altında çizilir. Kayıtsızlık eğrisi eğiminin negatif işaretlisine, marjinal ikame haddi (marginal rate of substitution, MRS) denilmektedir. Kayıtsızlık eğrileri teorisi, azalan marjinal ikame haddi aksiyomuna dayandırılmıştır.

4. Tüketicinin elde edeceği fayda tüketilen mal miktarlarına bağlıdır

5. Tüketici tercihlerinin tutarlı olduğu varsayılmıştır. Yani, tüketici belirli bir zaman aralığında A’yı B’ye tercih ediyor ise, her iki mal demetinin de elde edilebilir olduğu diğer zaman aralıklarında B’yi A’ya tercih etmeyecektir.

I,II ve IV. ifadeler doğru iken III. ifade yanlıştır. Çünkü, kayıtsızlık eğrileri yaklaşımı ve açıklanmış tercihler hipotezi kardinal değil ordinal teorilerdir. Doğru seçenek "C" şıkkıdır.

A,B,C ve E şıklarındaki iktisatçılar ölçülebilir subjektif fayda kavramını savunan iktisatçılardan iken, John R. Hicks faydanın ölçülemez olduğunu savunan iktisatçılardandır. Doğru seçenek "D" şıkkıdır.

Tüketici dengesinin şartı marjinal fayda/fiyat oranlarının, bütün mallar için birbirine eşit olmasıdır. Doğru seçenek "C" şıkkıdır.

Kişinin fayda fonksiyonundan talep fonksiyonuna geçilmesi ilk olarak Walras (sonrasında A. Marshall) tarafından geliştirilmiştir. Doğru seçenek "B" şıkkıdır.

Malların tam ikâme edilebilir olması durumunda kayıtsızlık eğrisi, negatif eğimli bir doğru olur. Doğru seçenek "D" şıkkıdır.

Kayıtsızlık eğrileri yaklaşımı altında ‘talep yasası’na fiyat değişmelerinden kaynaklanan ikâme
etkisinin daima negatif olduğunu belirten ve Slutsky teoremi olarak adlandırılan teoremden gidilerek ulaşılır. Doğru seçenek "B" şıkkıdır.

Esneklik değeri sıfır ile bir arasında ise talep katıdır. Doğru seçenek "C" şıkkıdır.

Başlangıç ve yeni fiyat düzeylerince talep fonksiyonu üzerinde belirlenen iki noktayı birleştiren kirişin orta noktasına ait fiyat esnekliğini tanımlayan esneklik yay esnekliğidir. Doğru seçenek "C" şıkkıdır.

A,C,D ve E seçeneklerindeki ifadeler doğru iken B seçeneğindeki ifade yanlıştır. Çünkü zaruri ihtiyaç mallarının talebi az esnektir. Doğru seçenek "B" şıkkıdır.

Arzın kendi fiyatına göre esnekliğini belirleyen iki önemli faktörden bahsedebiliriz:
1. Zaman; daha uzun zaman aralığı söz konusuysa, arz daha fazla esnektir. Uzun bir zaman periyodunda, yöneticiler üretim ve arzı düzenlemek için daha fazla olanağa sahiptirler.
2. Ek üretim yapmanın kolaylığı ve maliyeti. Yeni arz yaratmak ne kadar kolaydır? At yarışlarında koşu sayısını artırmak, yeni bir yarış parkurunun inşa edilmesini gerektirebilir, bu ise zaman ve para açısından çok maliyetlidir, oysa masa tenisi karşılaşmalarında müsabaka sayısını artırmak için yeni masaların konulması hiç te zor olmayacaktır. Doğru seçenek "C" şıkkıdır.