SPOR EKONOMİSİ

Tüketici; ihtiyaçlarını gidermek veya tatmin sağlamak amacı ile mal ve hizmetleri kullanan kişi veya
topluluktur.

Ölçülebilir subjektif fayda kavramı H. H. Gossen (1854), William Stanley Jevons (1871), Carl Menger
(1871) ve Leon Walras (1874) tarafından oluşturulmuştur.

Paranın marjinal faydası sabittir. Bu varsayım, paranın bir ölçüm standardı olması için
gereklidir.

Kişinin fayda fonksiyonundan talep fonksiyonuna geçilmesi ilk olarak Walras (sonrasında A. Marshall)
tarafından geliştirilmiştir.

Tüketicinin elde edeceği fayda tüketilen mal miktarlarına bağlıdır.

Kayıtsızlık eğrileri teorisinde, tüketici dengesinin belirlenmesinde, kayıtsızlık eğrisi ve bütçe doğrusu
araçları kullanılmaktadır. Kayıtsızlık eğrisi, tüketiciye aynı fayda (tatmin) düzeyini sağlaması sonucu
tüketicinin tercih yapmada kayıtsız kaldığı noktaların (belirli mal bileşimlerinin ya da demetlerinin)
oluşturduğu eğridir

Kayıtsızlık eğrileri orjine göre dışbükeydirler. Bu özellik, eğri boyunca soldan sağa gidildikçe
kayıtsızlık eğrisi eğiminin (mutlak olarak) azaldığını ifade etmektedir.

Belirli bir mala ait piyasa talep eğrisi bireysel tüketici talep eğrilerinin yatay toplamıdır. Yani, her fiyat
düzeyinde piyasa talebi o fiyat düzeyindeki tüm bireysel tüketici taleplerinin toplamına eşittir.

Talebin nokta fiyat esnekliği, fiyattaki çok küçük oransal değişiklikten kaynaklanan talep
miktarındaki oransal değişikliktir. Bir başka ifadeyle, bu, talep miktarındaki yüzde değişmenin fiyattaki
yüzde değişmeye oranı demektir.

Fiyat değişimlerinin büyük olduğu durumlarda ise arzın duyarlılığı yay esnekliği ile
değerlendirilir.

Tüketici; ihtiyaçlarını gidermek veya tatmin sağlamak amacı ile mal ve hizmetleri kullanan kişi veya topluluktur. Talep teorisine göre tüketicinin rasyonel olduğu varsayılmıştır. Veri bir gelir ve fiyat düzeyinde, tüketici tüketimini maksimum tatmini ya da faydayı sağlayacak bir şekilde planlar. Bu özellik fayda maksimizasyonu aksiyomudur. Ayrıca, talep teorisi, tüketicinin tam bilgiye sahip olduğunu, yani, tüketicinin tüm tüketilebilir malların neler olduğunu, bu malların fiyatlarını ve kendi gelirinin ne kadar olduğunu bildiğini ve farklı malların tüketiminden elde edeceği faydaları karşılaştırabildiğini de varsayar. Fayda karşılaştırmasında kardinal (sayılabilir) ve ordinal (sıralanabilir) olmak üzere iki temel yaklaşım vardır.

Tüketici; ihtiyaçlarını gidermek veya tatmin sağlamak amacı ile mal ve hizmetleri kullanan kişi veya topluluktur.

Kardinalist yaklaşım, faydanın ölçülebilir olduğunu öne sürer. Bazı iktisatçılar, tam belirlilik altında (piyasa koşulları ve gelir hakkında bilginin tam olduğu durum) faydanın parasal olarak tüketicinin bir birim ek mal için harcamak arzusunda olduğu para miktarı olarak ölçülebileceğini ileri sürmüşlerdir. Diğerleri ise, ‘UTIL’ adını verdikleri bir öznel birimle ölçülmesini önermişlerdir.
Ordinalist yaklaşım, faydanın ölçülemeyen bir olgu olduğunu, bireylerin mal tüketiminden elde ettikleri faydaları sıralamasının yeterli olacağını önermiştir. Yani tüketici çeşitli mal demetleri arasında bir tercih sıralaması yapabilmelidir. Kayıtsızlık eğrileri yaklaşımı ve açıklanmış tercihler hipotezi olmak üzere iki temel ordinal teori vardır.

Ölçülebilir subjektif fayda kavramı H. H. Gossen (1854), William Stanley Jevons (1871), Carl Menger (1871) ve Leon Walras (1874) tarafından oluşturulmuştur. [A. Marshall (1890)’ı doğrudan bu oluşum içinde sayanlar olduğu gibi (Orhan Türkay, 1996, sf. 47), kısmi olarak bu oluşum içinde olduğunu ancak kendisinin fayda yaklaşımının kardinal fayda teorisinin öngörülerinden farklılıklar gösterdiğini vurgulayanlar da vardır

Kardinal fayda teorisinin (diğer bir ifadeyle marjinal fayda yaklaşımının) varsayımları şöyledir:
1. Tüketiciler rasyoneldir. Akılcı tüketici, tüketim mallarına harcayabileceği gelirinin ve satın alacağı malların fiyatlarının çizdiği sınır içinde, satın aldığı mallardan sağlayacağı tatmini maksimumlaştırmaya çalışır.
2. Her bir mala ait fayda ölçülebilir. En uygun fayda ölçü birimi paradır.
3. Paranın marjinal faydası sabittir. Bu varsayım, paranın bir ölçüm standardı olması için gereklidir.
4. Tüketici bir maldan daha fazla tükettikçe, marjinal faydası giderek azalır. Fakat, marjinal fayda sıfır oluncaya kadar, toplam fayda artmaya devam eder. Marjinal fayda sıfıra düşünce, doygunluk noktasına erişilir. Bu azalan marjinal fayda aksiyomudur. Bu aksiyom sayesinde Adam Smith’in ‘su-elmas’ paradoksu çözülebilmiştir. Suyun toplam faydası çok büyük olsa da, marjinal faydası düşük olduğu için, fiyatı düşüktür. Oysa, elmasın toplam faydası düşük olsa da marjinal faydası yüksek olduğu için, fiyatı yüksektir. Diğer taraftan, miktar yönünden son derece azalan suyun çölde kazanacağı değer, elmasın çok üstüne de çıkabilir.
5. Bir ‘sepet malın’ toplam faydası, o mal bileşimini oluşturan mal miktarlarına bağlıdır.

Kişinin fayda fonksiyonundan talep fonksiyonuna geçilmesi ilk olarak Walras (sonrasında A. Marshall) tarafından geliştirilmiştir.

Kardinal fayda teorisi üç temel eksikliğe sahiptir:
• Faydanın nesnel ölçümü zordur. Faydanın ölçülebilmesine dair Jevons ve Walras’ın görüşleri bu yargıyı kuvvetlendirir niteliktedir: “Jevons, bilimsel ilerlemenin ölçmeyi sağlayacağını kabul etmiş, Walras, ölçülemese de, ölçülebildiğini varsaymıştır.” 
• Paranın marjinal faydasının sabit olması varsayımı gerçekçi değildir. Bu nedenle de sabit (standart) bir ölçü aracı olamaz.
• Azalan marjinal fayda aksiyomu, bir psikolojik yasa olarak sorgusuzca kabul edilmiştir.

Kayıtsızlık Eğrileri Teorisi
Kayıtsızlık eğrileri teorisi 1930’larda John R. Hicks ve R. J. Allen tarafından oluşturulmuştur. Bu teorinin varsayımları şöyledir:
1. Tüketiciler rasyoneldir. Tüketicinin, belirli bir dönem içinde harcayabileceği para, yani nakdi geliri sınırlıdır ve mal ve hizmet fiyatları, tam rekabet şartlarında oluştuğundan tüketici için veridir. Tüketici, geliri ve fiyatlar veri olduğunda, faydasını maksimize etmeye çalışır.
2. Fayda ordinaldir. Aksiyomatik olarak tüketici, tercihlerini her bir mal demetinden sağladığı tatmine göre sıralandırır.
3. Tercihler, orjine göre dışbükey olduğu varsayılan kayıtsızlık (farksızlık) eğrileri cinsinden sıralandırılmıştır. Kayıtsızlık eğrileri, tüketimde dıştan yararlar veya kayıplar olmadığı, zevklerin veri olduğu, her kişinin tercih sıralamasını özgür bir davranışla, alışkanlıklar, reklam vb.’den bağımsız olarak şekillendirdiği, malların mükemmel bölünebilirliği olduğu, yeni malların söz konusu olmadığı varsayımları altında çizilir. Kayıtsızlık eğrisi eğiminin negatif işaretlisine, marjinal ikame haddi (marginal rate of substitution, MRS) denilmektedir. Kayıtsızlık eğrileri teorisi, azalan marjinal ikame haddi aksiyomuna dayandırılmıştır.
4. Tüketicinin elde edeceği fayda tüketilen mal miktarlarına bağlıdır

5. Tüketici tercihlerinin tutarlı olduğu varsayılmıştır. Yani, tüketici belirli bir zaman aralığında A’yı B’ye tercih ediyor ise, her iki mal demetinin de elde edilebilir olduğu diğer zaman aralıklarında B’yi A’ya tercih etmeyecektir.  Benzer şekilde, tüketici tercihlerinin geçişli olduğu varsayılmıştır: A mal bileşimi B mal bileşimine ve B mal bileşimi de C mal bileşimine tercih ediliyor ise, A mal bileşimi C mal bileşimine tercih edilecektir.

Açıklanmış tercihler hipotezinin varsayımları şöyledir:
1. Tüketicinin daima daha fazla mal içeren mal sepetlerini tercih ettiği anlamında rasyonel davrandığı varsayılmıştır.
2. Tüketici tutarlı bir davranış içerisindedir. Yani, tüketici, B’nin elde edilebilir olduğu bir ortamda A’yı tercih ediyorsa, A’nın elde edilebilir olduğu bir ortamda hiç bir zaman B’yi tercih etmeyecektir. 
3. Tercihler arasında geçişlilik söz konusudur. 
4. Açıklanmış tercihler aksiyomu gereğince, tüketici herhangi bir bütçe kısıtı altında belirli bir mal bileşimini seçerek bu mal bileşimi için tercihini açıklar. Böylece, seçilen mal demetinin ilgili bütçe kısıtı altında elde edilebilir olan tüm diğer mal bileşimlerine tercih edildiği açıklanmıştır. Seçilen ‘mal sepeti’ tüketici faydasını maksimize etmektedir. Yani belirli bir mal bileşiminin tercih edildiğinin açıklanması, tüketici faydasının maksimize edildiği (aksiyomatik olarak) anlamına gelmektedir.

Fiyat değişimlerinin çok küçük olduğu durumlarda arz duyarlılığı arzın nokta fiyat esnekliği kullanılarak ölçülür. Fiyat değişimlerinin büyük olduğu durumlarda ise arzın duyarlılığı yay esnekliği ile değerlendirilir.