SPOR EKONOMİSİ

Marjinal fayda; tüketilen son birim mal ya da hizmetin toplam fayda da oluşturduğu artıştır.

Teknoloji düzeyinde meydana gelen değişiklikler, beklentiler, vergiler, sübvansiyonlar ve endüstrideki firma sayısı arz miktarını etkiler.

Ekonomik modellerin temel olarak kullanımının sizler tarafından öğrenilmesi, spor yönetici adaylarının ya da spor endüstrisine ilişkin herhangi bir pozisyonda görev alacak bir adayın, uygulamaya ilişkin bir karar almadan önce karara ilişkin bazı tahminlerin daha önce öngörülebilirliğini sağlamaktadır. Doğru kararların alınması, bu endüstride ciddi bir rekabetin olması açısından oldukça önemlidir. Herhangi bir spor organizsayonunda karşı rakibin nasıl davranacağını önceden öngörmek ve buna bağlı olarak kendi organizasyonuna ilişkin yeni stratejiler geliştirmek önemli bir aşama ya da başarı kriteri olarak kabul edilebilir. Yani modellemeler; yönetim kararları alırken sağlam öngörüler yapılmasına neden olurlar. Yukarıda tanımlanan basit ekonomik modelin dışında bir firmayı, endüstriyi ya da ekonominin genelini içine alan ve çeşitli stratejileri olan farklı modeller geliştirilerek, geleceğe ilişkin satış, büyüme, pazarlama ya da kâr artışına ilişkin modeller kurulabilir. Burada temel sorun modeli geliştiren bir firma ise firma yöneticilerinin geleceğe ilişkin amaçlarını tam olarak ortaya koymaları gerekmektedir. Yine aynı şekilde yöneticiler, firmanın karşılaşacağı her farklı durum için nasıl bir karar alma mekanizması izlemeleri gerektiğini rasyonel biçimde ortaya koymalıdır. Örneğin; Eğer amaç, NBA (National Basketball Association)’de daha çok kazanmaksa ancak geçen yıl çok maç kaybedildi ise bu karar, geçmiş tecrübelere göre verilmiş bir karar değildir. Ya da şampiyonluk alamamış bir takımın şampiyon olma kararı yine aynı biçimde, tecrübeleri kararı yansıtmamaktadır. Dolayısıyla “Gerçekçi Olma Stratejisi” duruma uygun karar alınması konusunda yol gösterici olacaktır.

Rasyonel Karar Alma ya da gerçekçi olunması konusunda, hareket noktası bu karara ilişkin katlanılan maliyet ve sağlanan faydadır. Karara ilişkin bütün tercihler fayda ve maliyetleri bir arada içerir. Bunlardan bazıları objektif olarak değerlendirilir, örneğin satış gelirlerinin artması, bazıları ise subjektif olarak değerlendirilir; örneğin; takımın moralinin yükselmesi gibi. Örneğin %1 ek harcama ile yeni bir stadyumun yapılmasına harcama yapmanın maliyeti ile bir caddenin tamirinin yapılmasının fayda maliyeti birbirinden oldukça farklıdır. Rasyonel bir modelde, “Eğer fayda maliyetten fazla ise, bu harcama yapılmalıdır. Eğer yapılacak yatırımdan sağlanacak fayda maliyetlerden az ise, yatırım yapılmamalıdır.

Firmanın üretim faaliyetleri sonucu kârlı olup olmaması durumunu belirleyen iki temel kâr kavramı vardır. Normal kâr ve normal üstü kâr (ekonomik kâr); Firma elde ettiği gelirden giderlerinin çıkardığında geriye kalan pozitif bakiye bu firma için normal üstü kâr yani ekonomik kâr’dır. Bu gelir- gider dengesi sonucu elde ettiği kâr sıfır ve firmanın alternatif fırsat maliyetlerine eşitse bu durumda firma yine üretim sürecine devam edebilecek durumda yani kâr elde ediyor demektir. Ancak elde edilen kâr bu durumda normal kâr olarak ifade edilir.

Aslında spor endüstrisini ve bu endüstri içindeki talep ve arz yapısını doğru değerlendirebilmemiz için ekonominin ne olduğunu iyi kavramamız gerekir. Ekonomiyi açıklamaya yönelik birçok tanımımlama olmasına karşın bunlar arasında en sık yapılanı “sınırsız insan ihtiyaçlarının sınırlı kaynaklarla karşılanması” şeklinde öne çıkmaktadır.

Mikroekonomi; Bireylerin davranışları, firma davranışları gibi ekonomik sistem içerisinde yer alan küçük birimlerin davranışlarını incelemektedir. Ancak makroekonomi ise bir bütün olarak ekonominin işleyişi ile ilgilenmektedir. Makroekonominin araştırma alanları arasında, enflasyon, işsizlik, büyüme ve cari açık gibi toplumun bütün kesimlerini ilgilendiren konular yer alırken, mikro ekonomi kişilerin tüketim tercihlerini etkileyen nedenler, herhangi bir spor karşılaşmasına katılımı belirleyen değişkenlerle ilgilenir oysa spora ilişkin yapılması planlanan altyapı harcamaları makroekonominin araştırma konusu kapsamında yer almaktadır

İktisatta üretim birimleri ve tüketim birimleri denildiğinde temel olarak hanehalkı, firmalar, devlet ve dış dünya yani ihracat ve ithalat birimleri anlaşılır.

örneğin; birinci ligde yer alan bir futbol takımı 5 oyuncu transferi yapmak için bütçeye sahipken 5 yetenekli oyuncuyu bulamazsa bu durumda da takımın uzun dönemde başarılı olma durumu tartışmaya açıktır. Bu şekilde ortaya çıkan kısıtlara, “çevresel kısıtlar” denir. Spor organizasyonları “devlet yasaları ya da düzenlemeleriyle çevresel sınırlandırmalara” tabi olabilir. Firma teorilerine ilişkin diğer bir sınırlılık ise “kamuoyunun izlenimine” ilişkindir. Firma sınırlılıklarına ilişkin bir diğer kısıt; “sınırlı teknoloji, karşılıklı yükümlülükler ve yönetim politikalarına” ilişkindir.

Tüketimi sözkonusu olan mal ya da hizmetle birlikte tüketildiğinde tüketicinin faydasını arttıran mal ve hizmetlere “tamamlayıcı mal-hizmet” , tüketimi sözkonusu olan mal ya da hizmetle rakip olan mal ve hizmetler ise “ikame mal-hizmet” denir

Gelir düzeyi arttkça talebi artan mal ya da hizmetlere “Normal Mal” denirken, gelir artarken talebi azalan mal ya da hizmetlere ise “Düşük ( Giffen Mal)” denir. Burada spor ekonomisine konu olan mal ve hizmetlerin gelirle olan talep ilişkisi genelde ekonomiye konu olan mal ve hizmetlerin “normal mal” olduğunu ortaya koymaktadır.

Bu durumu spor ekonomisinden örneklemek istersek; futbol liginde bir oyuncu bir çift krampon için 100 TL ödemeyi kabul edecek, ancak izleyen 10 kramponun her biri için
100  TL ödemeye gönüllü olmayacaktır. Çünkü 1.çift ayakkabının marjinal faydası ile 10. Çift ayakkabının marjinal faydası birbirine eşit değil, ilk çift ayakkabının marjinal faydası en fazladır. Marjinal fayda tüketilen birimin azalan fonksiyonudur.

Fiyatlar arttıkça üretime konu olan arz miktarı artacak ya da tam aksi durumda fiyatlar azaldıkça üretime konu olan arz miktarı düşecektir. İşte fiyatlar ile üretim miktarı yani arz miktarı arasındaki bu doğrusal ilişkiye “Arz Yasası” denir.

Yukarıdaki grafikte S eğrisi tenis raketi arzını, D eğrisi ise Tenis raketi talebini göstermektedir. C noktasında 50 liralık fiyat düzeyinde arz ve talep dengesi sağlanmaktadır. Yani arz edilen miktar ile talep edilen miktar birbirine eşittir. 75 liralık fiyat düzeyinde AB arasında ise arz fazlası vardır. Arz fazlası fiyatların aşağıya doğru düşme trendinde olmasına neden olmaktadır. EF arasında 25 liralık fiyat düzeyinde talep fazlası vardır. Bu nedenle fiyatlar yükselme trendindedir. Dolayısıyla nihai denge C noktasında sağlanacaktır.

Firma Teorilerinin Sınırlılıkları
Firmalar uzun dönemli karar alırlarken bazı durumlarda aldıkları kararlar “uzun dönemli kâr” elde etme amacını sınırlandırmaktadır. Bu sınırlamalar içsel ve dışsal kısıtlamalardan kaynaklanabilir. Örneğin; tüm spor organizasyonlarında karşılaşılan temel kısıtlılıklardan biri, “ulaşılabilir kaynaklar üzerine” getirilen sınırlamalardır. Örneğin bir spor kulübü, en popüler ve başarılı sporcuların tümüyle anlaşma imzalamak
isteyebilir. Çünkü bu durum bu sporcuların taraftarlarının oyunları izlemesi yani katılımın maksimum olması anlamına dolayısıyla bilet hasılatının yüksek olması anlamına gelir. Ancak, bu durumu sınırlayan temel olgu takımın bütçe kısıtıdır. Ya da bazı durumlarda çevresel kısıtlar firmanın uzun dönem kâr maksimizasyonunu sınırlar, örneğin; birinci ligde yer alan bir futbol takımı 5 oyuncu transferi yapmak için bütçeye sahipken 5 yetenekli oyuncuyu bulamazsa bu durumda da takımın uzun dönemde başarılı olma durumu tartışmaya açıktır. Bu şekilde ortaya çıkan kısıtlara, “çevresel kısıtlar” denir.
Bir başka kısıt örneği ise spor organizasyonları “devlet yasaları ya da düzenlemeleriyle çevresel sınırlandırmalara” tabi olabilir. Örneğin zaman zaman organizasyonların kâr elde etmeye yönelik talepleri kamusal talepler tarafından sınırlandırılabilir.
Firma teorilerine ilişkin diğer bir sınırlılık ise “kamuoyunun izlenimine” ilişkindir. Birçok spor malzemesi üreten firma, üretim tesislerini gelişmekte olan ülkelerde kurmuşlardır. Bu ülkelerde yer alan ucuz işgücü bu durumu desteklemiştir. Ancak ucuz iş gücü ve insani olmayan çalışma koşullarının varlığı basın yoluyla kamuoyu tarafından öğrenildiğinde, bu durum bu firmaların ürünlerine boykotun oluşmasına neden olmuştur. Kamuoyunun fikri, bu şekilde faaliyet gösteren şirketlerin kâr
maksimizasyonarı açısından oldukça önem taşımaktadır.
Firma sınırlılıklarına ilişkin bir diğer kısıt; “sınırlı teknoloji, karşılıklı yükümlülükler ve yönetim politikalarına” ilişkindir. Örneğin spor organizasyonlarının gerekli ve yeterli teknolojileri yoksa spor oyunlarını istedikleri kalitede sunamazlar. Başka bir örnek bir şehirde yapılan spor festivalinde bütün spor branşları kaliteli salonlarda oyunlarını oynamak isterler ancak bu şehrin sahip olduğu spor salonları ile sınırlı bir olanaktır.
Yine aynı şekilde profesyonel bir oyuncu farklı bir takımda oynayabilir ama bunun ön şartı bonservisinin ödenmesidir. Bu durum ise “yasal bir sınırlamadır”.

Ekonomide çok sayıda mal ve hizmet üretilir ve tüketilir. Bu mal ve hizmetlerin tüketim cephesi talep yanını oluştururken, üretim cephesi ise arz yanını oluşturur. Bu mal ve hizmetlerden bazıları; yiyecek, giyecek, sağlık bakım hizmeti, eğlence, sportif kıyafet, bir maçı izleme veya sinemaya gitmek gibi çok farklı yelpazelerde sıralanabilir. Ancak tüketicilerin tüm bu ihtiyaçlarını yani isteklerini aynı anda karşılamalarına olanak tanıyan kaynakları yoktur. Yani kaynakları sınırlıdır. Bir diğer ifadeyle kıttır. Bu nedenle ekonomi aslında sınırlı kaynaklar altında alternatif ihtiyaçları en iyi biçimde karşılama bilimi olarak tanımlanır. Örneğin; insanlar açsa, ister bir restaurantta, ister evde yemek ihtiyaçlarını giderecek besin maddeleri alırlar. Eğer eğlenmek istiyorlarsa, sinema, konser, sportif aktivite izleme ya da katılmak gibi başka bir seçeneği değerlendirirler. Bu seçeneklerden her biri, özel bir mal ya da hizmet için talep oluşturur.

Bu mal ve hizmetlerin satın alımında yani talebinde etkili olan en önemli faktör şüphesiz söz konusu mal ya da hizmetin fiyatıdır. Ancak fiyat dışında bir mal ya da hizmetin talebini etkileyen fiyat dışında başka faktörler de vardır. Bunlar; Tüketicinin geliri, ilişkili malların fiyatları, bekleyişler, zevk ve tercihler’dir. İlişkili mal ya da hizmet olarak tanımlanan değişken ise tüketimi söz konusu olan mal ile birlikte tüketilen ya da tüketimi sözkonusu olan mala ya da hizmete tamamiyle rakip olan mal ve hizmetler anlaşılmaktadır. Tüketimi sözkonusu olan mal ya da hizmetle birlikte tüketildiğinde tüketicinin faydasını arttıran mal ve hizmetlere “tamamlayıcı mal-hizmet” , tüketimi sözkonusu olan mal ya da hizmetle rakip olan mal ve hizmetler ise “ikame mal-hizmet” denir.

Ancak genel olarak herhangi bir mal ya da hizmetin talebi denildiğinde, öncelikle bu malın fiyatı ile talep miktarı arasındaki ilişki anlaşılır. Bu durumda talep edilen miktarı diğer değişkenler sabit varsayarak belirli bir zaman diliminde piyasada tüketicilerin farklı fiyat düzeylerinde satın almaya hazır oldukları mal veya hizmet miktarı olarak tanımlayabiliriz. Bu tanımlamadaki Ceteris Paribus varsayımı, tüketicilerin bir malı ya da hizmeti satın alma arzularının fiyattan başka değişkenlere de bağlı olduğunu ifade etmektedir. İşte bu varsayımla diğer değişkenlerin sabit kaldığı varsayılarak, sadece iki değişken arasındaki ilişki incelenir. Talep tanımında yer alan belirli bir zaman dilimi (gün, hafta, ay, yıl,..) gibi mutlaka belirtilmelidir. Yani talep kavramının az ya da çok olması konusunda bir yargıya varılamaz. Örneğin; “5 saat spor yaparım” açıklamasında günde, ayda, yılda, saatte olarak tanımlanan spor kavramının çokluğu birbirinden farklılık gösterir.

Talep yasası; fiyatı daha yüksek olan mal ve hizmete talebin daha az olacağını, fiyatı düşük olan mal ve hizmetin talebinin fazla olacağını ifade etmektedir.