Spor Ekonomisinde Emek Piyasası

Emek, mal ve hizmet üretiminde kullanılmak üzere talep edilen bir üretim faktörüdür. Bu nedenle emek talebi aslında bir türetilmiş taleptir. Çünkü emek talebi, emeğin üreteceği mal ve hizmetlerin tüketiciler tarafından talep edilmesi sonrasında ortaya çıkar. Başka bir şekilde ifade etmek gerekirse, önce mal ve hizmetler tüketiciler tarafından talep edilmekte, daha sonra da bu mal ve hizmetlerin üretilmesi için gerekli olan faktörlerden birisi olan emek üreticiler tarafından talep edilmektedir.

Ne kadar emeğin talep edileceği ticari işletmenin hedefleri dışında, teknoloji, piyasa koşulları gibi faktörlere de bağlıdır. Firma üretim sürecinde ne kadar fazla teknoloji kullanırsa, işgücüne olan talep de o ölçüde azalmaktadır. Yani teknolojik gelişme ile, işgücüne olan talep birbirine zıt yönlerde hareket etmektedir. Örneğin üretim sürecindeki herşeyin bilgisayarlar ve robotlar tarafından yapıldığı bir spor ayakkabısı üretim tesisindeki emek talebi, ayakkabıların her parçasının elde üretilip birleştirildiği bir işletmeye göre çok daha azdır.

Emek verimliliğinin artması, emek talebini bazı durumlarda arttırırken, bazı durumlarda da azaltabilir. Bunu marjinal ürün değeri kavramını kullanarak açıklayabiliriz. Verimlilikteki artış emeğin marjinal ürününün ve marjinal ürün değerinin artmasına neden olurken, üretimin maliyetini azaltarak fiyat ve marjinal hasıla üzerine aşağı yönde bir baskı yapmaya başlar. Emek talebinin ne yönde değişeceği ise marjinal ürünün ne kadar arttığına ve marjinal hasılanın ne kadar azaldığına bağlıdır.

Bir firmanın emek talep eğrisi marjinal ürün değeri eğrisinden türetilmektedir.

Bir şeyin fırsat maliyeti, onun için vazgeçilen en iyi alternatiftir. Örneğin bir saat fazla boş zaman yaratmak için bir saat çalışmaktan ve dolayısıyla bu bir saat içerisinde elde edeceğiniz kazançtan vazgeçmeniz gerekir. İşte bir saatlik boş zamanın fırsat maliyeti, eğer çalışsaydınız elde edeceğiniz gelir kadar olacaktır. Eğer saatlik ücretiniz 15 TL ise bir saatlik boş zamanın fırsat maliyeti de 15 TL’dir. Eğer saatlik ücretiniz artarsa bir saatlik boş zamanın fırsat maliyeti de onunla birlikte artmış olur.

Boş zaman ve çalışma arasındaki tercihlerini yansıtmaktadır.

Piyasa emek arz eğrisi belli bir işgücü piyasasında tüm hanehalkları tarafından arz edilen emek miktarını göstermektedir. Her ücret düzeyinde tüm hanehalkları tarafından arz edilen emek miktarları toplanarak elde edilmektedir.

Pozitif eğimlidir.

Ücret ve istihdam düzeyini belirlemektedir.

Ücretlerin düşmesi ya da yükselmesi yönünde herhangi bir baskının olmadığı ücret düzeyidir.

Emek piyasasının üç türü vardır: tam rekabetçi, monopsoncu (emeğin tek alıcısının olduğu piyasa) ve çift yönlü tekeldir (hem işverenin hem de çalışanın tekel durumunda olduğu piyasa).

Tam rekabetçi bir emek piyasasında emeğin birçok alıcısı ve satıcısı vardır. Monopsoncu bir emek piyasasında emeğin sadece tek alıcısı bulunmaktadır. Çift yönlü tekelde ise emeğin tek satıcısı (sendika) ile tek alıcısı (profesyonel spor ligi) karşı karşıyadır.

Tam rekabetçi emek piyasalarında emeğin marjinal ürün değeri piyasa ücretinin üzerinde ise, yeni işçi alımı firma kârını arttıracaktır çünkü gelirler masraflardan daha hızlı artmaktadır.

Spor Toto süper ligi monopsoncu bir piyasadır. çünkü Çünkü profesyonel futbolcuları en üst seviyede istihdam eden tek firmadır. Belli bir emek piyasasında istihdam sağlayan tek firma olduğundan, rekabetçi bir emek piyasasında faaliyet gösteren bir firmaya göre durumdan faydalanarak daha fazla kâr elde eder.

Rezerv kuralı ya da benzer kurallar oyuncular profesyonel spor liginde bir takımla sözleşme imzaladıktan sonra rekabetçi tekliflerin önünü kapatmaktadır. Bu sistem henüz anlaşma yapmamış oyuncular için rekabet eden takımları engellememektedir. Oyuncular için rekabet eden takımların rekabetini engelleyici herhangi bir mekanizma olmazsa, takımlar oyuncuların ligdeki beklenen ürün değerlerine eşit ücreti ödemeye zorlanırlar. Yeni gelen oyunculara marjinal ürün değerlerine eşit ücreti ödememek için, lige yeni gelen sporcular için bir seçim sistemi geliştirmişlerdir.

Coase teoremine göre, eğer mülkiyet hakları iyi tanımlanmışsa ve bu hakların alım satımı yasak değilse, ilk kullanım hakkının kimde olduğuna bakılmaksızın kaynaklar en değerli oldukları alanlara yönelirler (Coase, 1960). Coase teoremini spor endüstrisine uyarlarsak şöyle bir sonuçla karşılaşırız. Oyuncular en fazla geliri yaratacakları takımlara transfer olurlar. Örneğin önceki sezonda başarısız olan ve bir sonraki sezonun oyuncu seçimleri sırasında öncelik kazanan bir takım yetenekli bir oyuncuyu kadrosuna katabilir. Daha sonra bu oyuncuyu varlıklı bir takıma satar. Genellikle varlıklı takımın oyuncu için ödediği ücret, oyuncunun takımda kalması durumunda yaratabileceği gelirden daha fazla olur. Her ne kadar yetenekli oyuncusunu satan takım yeni sezonda rekabet edebilme gücünü kaybetse de bu ticaretin sonucunda her iki takım da istediğini elde etmiş olur. Coase teoreminde belirtildiği gibi yetenekli oyuncu en fazla değer verildiği ya da değer yarattığı alana yönelmiş olur.

Bu sistem oyuncuların istedikleri takımda oynamalarını engelleyip özgürlüklerini ve pazarlık güçlerini kısıtladığından sonuçta oyuncuların değerini de düşürmektedir. Seçim sistemi tarafından getirilen kurallar olmadan, yetenekli çaylak oyuncular serbest piyasada pazarlık ederek hak ettikleri ücretleri alabilirler. Seçim sisteminin kusurlu olmasının bir başka nedeni de takım sahipleri ve sporcu sendikalarının taraf oldukları çift yönlü tekelin ürünü olmasıdır. Seçim sistemi gelirin kıdemli oyuncularla yeni oyuncular arasında yeniden dağıtımına aracılık etmektedir. Çünkü sporcu sendikaları temel olarak deneyimli oyuncuların ekonomik çıkarları için çalışmaktadır. Bu sayede yeni oyunculara ödenmeyen ücretler deneyimli oyunculara daha cazip teklifler yapılmasına olanak sağlar. 

Sporda sendikalaşma ülkemizde zaman zaman dile getirilse de yüksek katılımlı ve işlevsel bir birlik hiçbir zaman oluşturulamamıştır. Bunun en önemli sebebi özellikle Türkiye’de spor kulüplerinin şirketleşme yerine dernek statüsünde kurulmalarıdır. Bir de işçi haklarını düzenleyen kanunların Futbol Federasyonu’nun yönetmelikleriyle çelişmesidir. Örneğin bir takımın futbolcuları ödeme yapılmadığı gerekçesiyle bir maçı boykot ederse federasyon tarafından lisansları iptal edilebilir. Bu durum birkaç maç sürerse de takımları oynadıkları ligden alt lige düşürülebilir. Yani federasyon yönetmeliğiyle konu hakkındaki kanun çelişmektedir. Bu nedenle 2822 sayılı toplusözleşme ve lokavt kanunu aslında bu hakkı herkese verse de Türkiye’de sporda sendikalaşma şu aşamada zor görünmektedir.

Bir oyuncu takımın gelirini iki şekilde doğrudan etkileyebilir. Bu etkilerden ilki oyuncunun şöhretini kullanmasıdır. Taraftarların ve hayran kitlesinin oyuncuya ilgisi ne kadar fazla ise takımın gelirleri üzerindeki etkinin de o kadar fazla olması beklenir. Bir oyuncu takım gelirini aynı zamanda galibiyet-mağlubiyet ile ilgili istatistikleri galibiyet lehine değiştirerek de etkileyebilir. Takımın daha fazla galip gelmesi sonucunda popülaritesi ve geliri artacaktır.

Oyuncuların marjinal ürün değerlerini tahmin etmek için yapılan çalışmalarda doğru tahminler yapabilmek için şu dört aşamanın önemli olduğu vurgulanmaktadır :
1. Bireysel performans ve takım başarısı arasındaki ilişkiyi sayısallaştırmak
2. Takım başarısı ve takım geliri arasındaki ilişkiyi sayısallaştırmak
3. Takımın marjinal ürün değerini her performans kategorisi için belirlemek
4. Her oyuncunun marjinal ürün değerini her performans kategorisi için belirlemek