Spor Endüstrisinde Talep ve Arz

Bir ekonomik organizasyon yapısı içerisinde kaynakların etkin kullanımı için üç temel sorunun cevaplanması gerekmektedir ve bu sorular şunlardır:

1. Hangi mallar ve hizmetler üretilecek?
2. Nasıl üretilecek?
3. Kimler için üretilecek?

Piyasa yapısını belirleyen temel kriterler şunlardır:

1. Firma sayısı
2. Piyasaya giriş ve çıkışlarda karşılaşılan engeller
3. Alıcı sayısı

Mikroekonomi; bireylerin davranışları, firma davranışları gibi ekonomik sistem içerisinde yer alan küçük birimlerin davranışlarını incelemektedir. Ancak makroekonomi ise bir bütün olarak ekonominin işleyişi ile ilgilenmektedir. Makroekonominin araştırma alanları arasında, enflasyon, işsizlik, büyüme ve cari açık gibi toplumun bütün kesimlerini ilgilendiren konular yer alır. Diğer taraftan mikroekonomi kişilerin tüketim tercihlerini etkileyen nedenler, herhangi bir spor karşılaşmasına katılımı belirleyen değişkenlerle ilgilenir. Fakat spora ilişkin yapılması planlanan altyapı harcamaları makroekonominin araştırma konusu kapsamında yer almaktadır.

Fiyat ile talep arasında ters orantılı bir ilişki vardır. Daha açık bir şekilde ifade etmek gerekirse, bir ürünün fiyatı arttıkça ürüne olan talep azalır; ya da bir ürünün fiyatı düştükçe o ürüne olan talep artar. Bu nedenle bu ilişkiyi bir grafikle ile ifade ettiğimizde, talep eğrisi negatif eğimli olacaktır.

Rasyonel karar alma ya da gerçekçi olunması konusunda, hareket noktası bu karara ilişkin katlanılan maliyet ve sağlanan faydadır.  Örneğin %1 ek harcama ile yeni bir stadyumun yapılmasına harcama yapmanın maliyeti ile bir caddenin tamirinin yapılmasının fayda maliyeti birbirinden oldukça farklıdır. Rasyonel bir modelde, eğer fayda maliyetten fazla ise, bu harcama yapılmalıdır. Eğer yapılacak yatırımdan sağlanacak fayda maliyetlerden az ise, yatırım yapılmamalıdır.

Firma uzun dönemde piyasada üretim faaliyetlerini sürdürmek istiyorsa, araştırma ve geliştirme (AR-GE) maliyetlerine katlanmalıdır. AR-GE faaliyetleri kısa dönemde firmanın kârını olumsuz etkilemektedir. Fakat uzun dönemde piyasaya yön veren ürün ve hizmetler ancak bu şekilde bütçe ayıran firmalardan gelmektedir. Dolayısıyla AR-GE faaliyetleri firmaların uzun dönem kârlılığını olumlu yönde etkilemektedir.

Firmanın üretim faaliyetleri sonucu kârlı olup olmaması durumunu belirleyen iki temel kâr kavramı vardır:

• Normalüstü kâr (ekonomik kâr): Firma elde ettiği gelirden giderlerinin çıkardığında geriye kalan pozitif bakiye bu firma için normalüstü kâr yani ekonomik kârdır.
• Normal kâr: Bu gelir- gider dengesi sonucu elde ettiği kâr sıfır ve firmanın alternatif fırsat maliyetlerine eşitse, bu durumda firma yine üretim sürecine devam edebilecek durumdadır - yani kâr elde ediyor demektir. Ancak elde edilen kâr, bu durumda normal kâr olarak ifade edilir.

Firmalar şu sınırlamalara maruz kalabilirler:

• Ulaşılabilir kaynaklar üzerine getirilen sınırlamalar
• Çevresel sınırlamalar
• Devlet yasaları ya da düzenlemeleriyle çevresel sınırlandırmalar
• Kamuoyunun izlenimine ilişkin sınırlamalar
• Teknoloji, karşılıklı yükümlülükler ve yönetim politikalarına ilişkin sınırlamalar

Bu faktörleri şöyle sıralayabiliriz:

• Tüketicinin geliri
• İlişkili malların fiyatları
• Bekleyişler
• Zevk
• Tercihler

Tüketimi söz konusu olan mal ya da hizmetle birlikte tüketildiğinde tüketicinin faydasını arttıran mal ve hizmetlere ‘tamamlayıcı mal-hizmet’ denir. Diğer taraftan tüketimi söz konusu olan mal ya da hizmetle rakip olan mal ve hizmetlere ise ‘ikâme mal-hizmet’ denir.

P_x = X malının kendi fiyatı

P_c = Tamamlayıcı malların fiyatı

P_s = İkâme malların fiyatı

I = Tüketicinin geliri

E = Tüketicinin beklentileri

N = Tüketicilerin sayısı

Z = Zevk ve tercihler

Gelir düzeyi ile talep edilen mal ya da hizmetler arasında bir ilişki vardır. Gelir düzeyi arttıkça talebi artan mal ya da hizmetlere ‘normal mal’ denir. Diğer taraftan gelir artarken talebi azalan mal ya da hizmetlere ise ‘düşük (Giffen) mal’ denir.

Bu kavramları şu şekilde tanımlayabiliriz:

İkâme Etkisi: Diğer değişkenler sabitken bir malın fiyatı yükseldiğinde, diğer mallara kıyasla bu malın fiyatı artar. Tüketiciler bu mal yerine fiyatı düşük olan malları ikâme ederler. Bu durumda fiyatı yükselen malın talebi azalır. Bu durum “ikâme etkisi” olarak tanımlanır.

Gelir Etkisi: Diğer değişkenler sabitken, bir malın fiyatı arttığı zaman, gelir sabit olduğundan gelirin satın alma gücü azalır. Bu durumda ilk duruma göre talep edilen mal miktarı azalır. Bu etki “gelir etkisi” olarak tanımlanır.

Marjinal fayda; tüketilen son birim mal ya da hizmetin toplam fayda da oluşturduğu artıştır. Formülize etmek gerekirse; MU = ∆TU /∆q olarak gösterilir.

Bu sosyoekonomik etmenler şunlardır: yaş, eğitim, gelir, ırk, cinsiyet, konut şekli (apartman dairesi ya da müstakil), çalışma saatleri, boş zaman ve park veya yeşil alanlara yakınlık durumu.

Sportif mal ve hizmet talebini belirleyen diğer değişkenler şunlardır:

• Aktivite için seyahat zamanı
• Performansın kalitesi
• İlgili performansa gösterilen ilgi

P_x = X malının kendi fiyatı

P_g = Üretim maliyetleri ya da girdi fiyatları

P_y = Diğer malların fiyatları

T = Teknoloji

E = Beklentiler

T_G = Vergiler

S_G = Sübvansiyonlar

N_F = Firma sayısı

Arzı etkileyen temel bağımsız değişkenlerden birisi üretim maliyetleri ya da girdi fiyatlarıdır. Üretimde girdi maliyetlerinin yüksek olması özellikle firmaların kâr marjlarını azalttığı için firmalar üretim miktarlarını bu nedenle azaltacaklardır. Üretim ve girdi maliyetlerinde azalma ise aksine firmaların kâr marjlarını olumlu etkilediğinden üretim miktarları artacaktır. Spor endüstrisinde üretim ve girdi maliyetlerini azaltmak için tekelci rekabet piyasa koşullarının hâkim olduğu bu endüstride firmalar üretim için birim maliyetlerin düşük olduğu ülkeleri tercih ederler.

Arz yasası, fiyatlar ile üretim miktarı (yani arz miktarı) arasındaki doğrusal ilişkiyi açıklar. Örneğin, arzın belirleyicisi olarak sadece X malının fiyatının geçerli olduğunu diğer değişkenlerin sabit olduğunu kabul etmiş olalım. Dolayısıyla X malının fiyatı bağımsız değişken bu fiyata bağlı olarak değişen arz miktarı ise bağımlı değişken durumundadır. Bu iki değişken arasındaki ilişkinin yönü doğrusaldır. Yani fiyatlar arttıkça üretime konu olan arz miktarı artacak ya da tam aksi durumda fiyatlar azaldıkça üretime konu olan arz miktarı düşecektir. Bu açıklama arz eğrisinin - talebin aksine - doğru yönlü pozitif bir eğri olacağın işaret etmektedir.

Piyasada dengenin yani fiyat mekanizmasının oluşmasında etkili olan iki temel faktör arz ve taleptir. Talep eğrisi farklı fiyat düzeylerinde tüketicilerin satın almak istedikleri mal ve hizmetleri göstermektedir. Arz eğrisi ise üreticilerin farklı fiyat düzeylerinde üretmek istedikleri mal ve hizmet miktarını göstermektedir. Piyasada bu arz edilen miktar ile talep edilen miktar karşılaştığında bu ürünün piyasa fiyatı oluşmuş olur. Tabii ki bu eğrilerin çakıştığı nokta, arz miktarının ya da talep miktarının güçlü olmasına bağlı olarak değişir. Arz ve talebi belli bir piyasa fiyatında eşitleyen güç piyasa gücüdür. Bu noktanın üstündeki fiyatlar arz fazlasına; altındaki fiyatlar ise talep fazlasına neden olacaktır.