Spor Endüstrisi ve Ekonomisi

Benzer ürünler üretme ölçütüne göre endüstri kavramını, iyi tanımlanmış mal ve hizmetlerin ya da benzer biçimde üretilen mal ve hizmet gruplarının bir firma grubu tarafından üretilmesi olarak ifade edilmektedir.

Spor endüstrisi, spor ile ilişkili mal ve hizmetlerinin bir işletme grubu tarafından üretilmesi olarak tanımlanabilir. Spor endüstrisi spor ile ilişkili geniş bir ürün ve tüketici bölümünü kapsamaktadır.

Spor endüstrisi içerisinde ürün; sportif faaliyetler, spor ile ilişkili serbest zaman etkinlikleri ve fitness ile direk ya da dolaylı ilişkisi bulunan mal ve hizmetler şeklinde ifade edilebilir. Spor tüketicisi ise; sportif faaliyetler, spor ile ilişkili serbest zaman etkinlikleri ve fitness ile direk ya da dolaylı ilişkisi bulunan mal ve hizmetleri tüketen birey ve işletmeler olarak tanımlanabilir.

Endüstri kavramının aşağıdaki özelliklere sahip olduğu söylenebilir:

• Bir endüstri bir ya da birçok üründen meydana gelebilir.
• Endüstriyi meydana getiren ürünler birbiriyle çok yakın ilişkili ve benzer olabilir.
• Endüstriyi meydana getiren ürünler birbirleriyle çok zayıf ilişkili ve benzeşik olmayan bir yapıda olabilir.
• Bir endüstri içerisinde ürün; mal, hizmet, insan, yer ya da fikrin herhangi birinden ya da birkaçının birleşiminden oluşabilir.

Spor endüstrisi en genel anlamı ile aşağıdaki özellikleri içermektedir:

1. Aktif katılım ile ilgili ürün sunar. Örneğin; deplasmanlı futbol liginde mücadele etme.
2. Pasif katılım ile ilgili ürün sunar. Örneğin; Avrupa Futbol Şampiyonasını yerinde ya da TV de seyretme.
3. Spor ve fitness etkinlikleri için gerekli olan ya da ihtiyaç duyulan araç-gereci sunar. Örneğin; step tahtaları, pilates topları, kaleci eldivenleri ya da beysbol sopaları.
4. Tutundurmayla ilişkili ticari eşyalar sunar. Örneğin; logolu takım şapkaları ve t-shirtleri, fitness kulüp t-shirtleri ve havluları.
5. Sportif etkinliklerin yapılabileceği tesisleri sunar. Örneğin; basketbol salonları, tenis kortları ya da stadyumlar.
6. Sportif ve rekreasyonel etkinliklerin devamı için gerekli olan hizmetleri sunar. Örneğin; tenis raket tamiri, çamaşır yıkama ya da fitness kulübü temizliği.
7. Rekreasyonel etkinlikler sunar. Örneğin; rafting, atıcılık, kampçılık, dağcılık ya da yamaç yürüyüşü.
8. Spor organizasyonlarının yönetimini ve pazarlamasını içerir. Örneğin; Olimpiyat ya da Dünya Şampiyonası organizasyonunun ya da bir tenis turnuvasının düzenlenmesi.
9. Basım yayın şirketlerinin sunduğu özel spor dergileri ya da diğer etkinlerin sunulması.
10. Profesyonel sporcuların finansal, hukuki ve tutundurmaya ilişkin işlerinin yerine getirilmesi için olanaklar sunulması.

20. Yüzyılın son çeyreğinden itibaren spor pazarının ekonomik bir faaliyet alanı olarak devasa boyutlara ulaşmasının nedenleri şunlardır:

• Spor tüketiminin toplumların hemen hemen her katmanına yayılması
• Sporun popüler bir kültür ögesi olarak tüketime sokulması
• Birçok farklı endüstri dalı ile iç içe geçmesi

Ürün, fiziksel nesneleri, hizmetleri, insanları, yerleri, organizasyonları ve fikirleri içeren; istek ve ihtiyaçların tatminine yönelik; pazara ilgi, edinme, kullanma ya da tüketim için sunulan herhangi bir şeydir.

Spor endüstrisi içerisinde yer alan öğeler genel hatları ile şu şekilde ele alınabilir:

• Katılımcılar: Sporu uygulayan (aktif) ya da izleyen (pasif) olarak katılan bireyler
• Eğlence: Spor müsabakaları, şenlikler ve organizasyonlar, vb.
• Araç Gereç ve Giyim: Kaleci eldiveni, çivili ayakkabı, mayo, ter forması ya da voleybol topu gibi spor, fitness, sağlıklı yaşam ve rekreasyon ile ilişkili ürünlerin üretilmesinde destekleyici ögeler
• Tutundurmaya Yönelik Ürünler: Oyuncaklar, anahtarlıklar ve çıkartmalar gibi spor, fitness, sağlıklı yaşam ve rekreasyon ile ilişkili unsurların tutundurulmasına hizmet eden ürünler
• Spor Tesisleri: Stadyum, salon, havuz, pist ve saha gibi spor, fitness, sağlıklı yaşam ve rekreasyon ile ilişkili etkinliklerin yapılabilmesine olanak tanıyan alanlar ve binalar,
• Yönetim Hizmetleri: Spor pazarlaması, halkla ilişkiler ve olay yönetimi gibi spor ürünlerinin üretilmesinden pazarlanmasına kadar birçok farklı noktada destek sağlayan profesyonel hizmetler

Pitts, Fielding ve Miller; spor endüstrisini üç-sektör modeli ile tanımlamaktadır. Bu bölümler şu şekilde ele alınabilir:

• Sportif performans bölümü: Bu bölüm içerisinde yer alan işletmeler spor tüketicisine katılımsal ya da seyirsel bir ürün sunar.
• Sportif üretim bölümü: Bu bölüm içerisinde yer alan işletmelerin ürünleri sportif performansın niteliğini etkileme ya da üretme arzusu ya da ihtiyacı içindedir.
• Sportif tutundurma bölümü: Bu bölüm içerisinde yer alan işletmeler spor ürünlerinin tutundurulmasında kullanılan ürünleri spor pazarına sunar

Pitts ve Stotlar’a göre, “endüstri bölümlendirme olarak ifade edilen bu sınıflandırma tipi spor pazarlama uzmanlarına pazarlama stratejilerinin planlanmasında yardımcı olur”. Ancak bu model spor endüstrisinin sportif üretim üniteleri arasındaki ilişkisini tanımlamamaktadır. Ayrıca bu üç bölümün dağılımı içerisinde yer alan işletmeler ve organizasyonlar sadece bir bölüm içerisinde ele alınmış, diğer bölümlerle olan ilişkileri belirtilmemiştir.

Meek tarafından öne sürülen bölümlendirme de aynı şekilde üç-sektör modeli olarak karşımıza çıkmaktadır. Model içerisinde yer alan sektörler şunlardır:

• Spor eğlencesi (entertainment) ve rekreasyon: Profesyonel ve amatör spor takımları, spor olayları, spor medyası ve turizmle ilişkili ticari faaliyetler.
• Spor malları ve hizmetleri: Spor mallarının tasarımı, üretimi, dağıtımı ve spor hizmetlerinin üretimi ile ilişkili ögeler.
• Sporu destekleyen organizasyonlar: Ligler, pazarlama organizasyonları ve hukuk işletmeleri (bürolar, ajanslar, vb.) gibi profesyonel ve amatör organizasyonlar

Bu modelde spor endüstrisi içerisinde yer alan alanlar şu şekilde ifade edilebilir:

• Spor etkinliklerini üreten işletmeler ve organizasyonlar,
• Spor etkinliklerinin üretimini destekleyen mal ve hizmetleri üreten işletmeler ve organizasyonlar,
• Spor etkinlikleri ile ilişkili ürünlerin ticaretini ve satışını yapan işletmeler ve organizasyonlar.

Li, Hofacre ve Mahony tarafından geliştirilen model iki ana sektöre sahiptir. İlk sektör sportif üretim sektörü olarak ele alınır. Bu sektör içerisindeki işletmeler ve organizasyonlar spor oyunlarını, olaylarını ve hizmetlerini üretir. Profesyonel ve yarı profesyonel takımlar, üniversitelerarası ve okullararası spor departmanları, spor ve fitness kulüpleri, ulusal ve bölgesel rekreasyon departmanları, yarış sahipleri (örn., yarış arabaları ve yarış atları), bağımsız profesyonel sporlar, spor antrenörleri ve eğitimcileri, spor etkinliği üreticilerine örnek olarak verilebilir. Sportif üretim sektörü spor endüstrisinin çekirdeğini oluşturur. Model içerisindeki ikinci sektör destekleyici alt sektörler olarak tanımlamaktadır. Bu sektörler içerisinde bulunan işletmeler ve organizasyonlar ya spor etkinlikleri ile ilişkili ürünlerin ticareti ve satışı ya da spor etkinliklerinin üretimini destekleyen mal ve hizmetleri sağlama rolünü üstlenir.

Bu modele göre destekleyici sektör içinde altı tane alt sektör bulunur ve şunlardır:

• İdari ve hukuki spor birlikleri (örn., FIFA, FILA IOC),
• Sportif mal üreticileri, toptancıları ve perakendecileri,
• Spor tesisleri ve binaları,
• Spor medyası,
• Spor yönetim şirketleri,
• Yerel, bölgesel ve ulusal spor konseyleri ve mercileri.

Sportif mal üreticileri, çeşitli dağıtım kanalları sayesinde dünyanın her bölgesine basketbol potaları, futbol kaleleri ya da topları gibi çeşitli spor araç gerecini tedarik ederler. Bu işletmeler spor etkinliklerini üretmez. Ancak sportif üretim sektörü içerisinde yer alan işletmelere ve organizasyonlara spor araç gereci sağlayarak spor etkinliklerinin üretimine dolaylı olarak katkıda bulunur. Bu yüzden sportif mal üreticileri, toptancıları ve perakendecileri destekleyici alt sektör içerisinde değerlendirilir.

Spor endüstrisi nispeten kısa bir dönem içerisinde devasa büyük bir gelişim ve büyüme gösterdiğini şunlardan anlayabiliriz:

• Bu endüstriden devletlere aktarılan vergilerin miktarlarından
• Bu endüstrideki istihdam oranlarından
• Spor pazarlarının ekonomik hacimlerinden
• Hane halklarının sporla ilgili ürünlere harcadığı para miktarlarından
• Spor organizasyonları yayın haklarına ödenen para miktarlarından
• Sponsorluk anlaşmaları için ödenen para miktarlarından

ABD'de spor endüstrisinin ne kadar büyüdüğünü bize şu veriler gösterecektir:

• Amerika Birleşik Devletleri’nde spor endüstrisinin parasal hacmi 1986 ve 1999 yılları arasında 46 milyar dolardan 213 milyar dolara çıkarak yaklaşık 5 kat büyümüştür.
• Amerika Birleşik Devletleri’nde spor endüstrisi 1986 ve 1999 yılları arasında sektörel büyüklük açısından 23. sıradan 6. sıraya ilerlemiştir.
• Amerika Birleşik Devleri’nde spor endüstrisi 1986 ve 1999 yılları arasında yıllık ortalama %6.8’den fazla büyüme göstermiştir. Diğer endüstrilerin yılda ancak %1 ile, %3 arasında büyüdüğünü düşünürsek bu oran, büyümenin ne denli çarpıcı olduğunu göstermesi açısından önemlidir.

Tekil olmayan izleyici; bir spor organizasyonu içerisinde yer alan etkinlikleri izleyen toplam izler kitleyi tanımlamaktadır.

Spor endüstrisinin büyümesini ve gelişmesini etkileyen en temel faktörler şunlardır:

• Yeni ve farklı sportif etkinliklerin sayısal artışı ve gelişimi
• Kitle iletişim araçları ve spor yayınlarının artışı
• Bireylerin serbest zamanlarının artışı
• Pazar bölümlerinde spor ürünlerinin artması ve bu ürünlerle ilgili teknolojik gelişmeler
• Pazarlama eğilimlerinin artışı

Spor endüstrisindeki mal veya hizmetler dört genel sektör altında sınıflandırılabilir:

• Spor malları (Spor ekipmanları ve kondisyon aletleri)
• Spor giyim (Spor ayakkabıları ve spor kıyafetleri)
• Spor hizmetleri (Fitness, spor, sağlık kulüpleri ve diğer destekleyici hizmetler)
• Giriş ücreti (Spor ile ilgili biletleri)