SPOR BİLİMLERİNE GİRİŞ - Deneme Sınavı - 7

Doğal afetler sporun sosyo-kültürel analizinin yapıldığı araştırma konularından biri değildir.

Bireylerin hangi güdülerle spora katılırlar sorusunun cevabını spor sosyologları değil, spor psikologları aramaktadır.

Başlangıç ve bitiş süresi ile yeri kesin olarak belirlenemeyen, süreç içinde ortaya çıkan gelişmeye toplumsal olgu denir. Örneğin, spor bir toplumsal olgudur

Rekreatif spor çalışma saatlerinin dışında kalan serbest zamanlarda eğlenmek ve rahatlamak amacıyla yapılan fiziksel etkinliklerden oluşan bir oyun olarak tanımlanabilir.

Spor gönüllülük isteyen bir etkinlikten ziyade, spor ortamını katılımcıların eğilimleri ve etkinliğin çeşidi belirlemektedir.

Bireyin ilgi alanları o bireyin toplumsallaşmasında etkin rol oynayan faktörlerden biri değildir.

Çatışma kuramına göre profesyonel spor dışında yer alan kitle sporları ekonomik gücü elinde tutan
zengin sınıf tarafından düzenlenmekte ve desteklenmektedir. Bu kitle sporları organizasyonlarına katılan
insanlar toplumsal meselelerden (ekonomik ve toplumsal eşitsizliklerden) uzaklaşırlar. Aynı zamanda
kapitalist dünyanın ilkeleriyle yönetilen sporda geçerli olan değerleri her ne pahasına olursa olsun
kazanmak, yarışmak, tüketmek- öğrenerek içselleştirirler. Böylelikle geniş kitlelerin sorgulamadan kabul
ettikleri kapitalist değerlerin spor ortamında yeniden üretilmesi sağlanır ve mevcut düzen devam eder.

Kadınların sporda erkeklere rakip olmak istememesi, kadınların spora daha az katılmalarının bir sebebi değildir.

Toplumsal alan, belirli bir konuda (edebiyat, sanat, spor) odaklanan statünün, bilginin, hizmetlerin ve
yararların üretimi, dolaşımı ve tahsisi, ve bireylerin, toplumsal grupların ve kurumların konumları
arasındaki iktidar ilişkilerinin tarihsel ağıdır (Bourideu ve Wacquant, 2003).

Aile, okul, arkadaşlar ve medya vb. bireyin toplumsallaşmasında etkin rol oynayan toplumsallaşma ajanlarıdır.

Spor kavramının sosyo-kültürel bağlamda açıklanmasına yardımcı temel kuramlar: işlevsel kuram, çatışma kuramı, sembolik etkileşim kuramı, eleştirel kuram ve feminist kuramdır.

Feminist kuramcıların cevaplandırmaya çalıştıkları örnek sorular şunlardır:

İçinde yaşadığımız sosyal ve kültürel dünyanın bir parçası olarak spor, sadece fiziksel performans ve elde edilen rekorlardan, derecelerden ibaret değildir. Aynı zamanda sadece eğlenmek ya da gelir elde etmek amacıyla gönüllü olarak katıldığımız fiziksel etkinlikler de değildir. Spor, toplumun sosyal ve kültürel yapısından etkilenen aynı zamanda bu yapıyı etkileyen, farklı konumlarda katılan bireylerin (sporcu, antrenör, yönetici, seyirci vb.) yaşamlarını biçimlendiren bir toplumsal olgudur. Örneğin, katılmayı ve izlemeyi tercih ettiğimiz sporlar sadece bizim bireysel tercihlerimiz değildir. Bu tercihlerimiz içinde yaşadığımız toplumsal ve kültürel ortamın etkisiyle biçimlenmiştir.

Bireylerin toplumsal konumlarına göre kendilerinden beklenen hak ve görevler, toplumsal rollerdir. Bireyler farklı toplumsal konumlarına göre farklı toplumsal rollere sahip olabilirler. Örneğin üniversitede okuyan bir profesyonel sporcu, sporcu rolü ile birlikte öğrenci rolüne de sahiptir.

Araştırmacılara göre farklı toplumlardan ve kültürlerden gelen göçmenlerin spora katılımları arasında farklılıklar bulunmaktadır. Bu farklılıkların temelinde kültür ve ulusal gelenekler yatmaktadır. Göçmenlerin spora katılımlarında egemen kültürle her zaman uyuşmayan kendi kültürlerinin, yaşanan kültürel çatışmanın ve göçmenlere yönelik politikaların etkili olduğu ve spora katılımlarının düşük olduğu gözlenmiştir. Örneğin, Büyük Britanya’da yaşayan Güney Asyalı Müslüman göçmenlerin spora katılımlarının göçmen olmayanlara kıyasla daha az olmasının nedenlerinin başında karşılaştıkları kültürel engeller gelmektedir.

Kurumsallaşmış aktivitelerin insanların eylemlerine rehberlik eden bir çerçeve işlevi gören resmi kuralları ve organizasyon yapıları vardır. Spor kurumsallaşmış bir aktivite olarak tanımlandığında, okul bahçesinde oynanan voleybol ile Türkiye Şampiyonasında oynanan voleybolu birbirinden ayırt edebiliriz.

Sporun toplumun sürekliliğinin sağlanmasında önemli işlevlerinden birisi bir toplumsallaşma ajanı olarak hizmet etmesidir. Spor, farklı bireylere ve farklı toplumsal gruplara kültürel değerlerin öğretildiği, birlik ve bütünlük düşüncelerinin/duygularının kazandırıldığı bir toplumsallaşma ajanıdır. Örneğin, büyük kitlelerin seyirci olarak katıldığı profesyonel ya da amatör futbol takımlarının yaptıkları maçlar toplumda norm olarak kabul edilen ortak değerlerin öğrenildiği, bireyler ve gruplar arasındaki toplumsal bağların ve iletişimin kuvvetlendirildiği ortamlardır. Bu nedenle, işlevsel yaklaşıma göre çocukların ve gençlerin gerek sporcu olarak gerek seyirci olarak spora katılımı desteklenmelidir.

Üst toplumsal sınıfların alt toplumsal sınıflar üzerindeki tahakkümü dikkate alındığında, spor toplumda ekonomik gücü elinde bulunduran üst toplumsal sınıflar tarafından yönetilmektedir. Başka bir ifadeyle spor iktidarda bulunan toplumsal sınıflara hizmet etmektedir. Bu kapsamda spor, toplumsal sınıflar arasındaki eşitsizliği yeniden üretmekte, gücü olanlara bir ayrıcalık tanımaktadır. Çatışma kuramcılarına göre profesyonel sporcunun emeğinin/bedeninin endüstriyel sporda hakim olan tahakküm ilişkilerinde sömürüldüğü ileri sürülmektedir. Bu yaklaşımda spor ve sporcu kapitalist sistem içerisinde kullanılmaktadır. Profesyonel spor sadece bir spor değil bir meslek/iş alanıdır, dolayısıyla sporcu da mesleğini yerine getiren bir çalışandır. Sporcular fabrikalardaki işçiler gibi ekmeklerini kazanabilmek için bir antrenman döngüsü içerisinde başarı ve üstün verimlilik ilkesine göre çalışmaktadır. Bu bağlamda çatışmacı kuramcılar sporu, sporcuların bedenlerine yabancılaştığı ve bedenlerinin sömürüldüğü bir etkinlik olarak görürler.

Bu kurama göre kadının spor ortamında erkeğe kıyasla ikincil konumda olmasının, kadın ve erkek arasında eşitliğin olmamasının arkasında yatan nedenlerden birisi sportif etkinliğin nasıl algılandığıdır. Sportif etkinlik, yüksek düzey performans, üstün fiziksel özellikler, yetenek, başarı, hırs ve rekorlarla tanımlandıkça ve spor pratiği bu tanımların dışında kalanlara kısıtlamalar getirdikçe, biyolojik farklılıklar normalleştirilerek toplumsal ikincilleşmeye dönüşür.

Sporda toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması amacıyla uluslararası politikalar geliştirilmiştir. Örneğin, 1996 yılında, Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) tarafından ülkelerin Milli Olimpiyat Komitelerinin (MOK) Yönetim Kurullarında en az % 10 kadın üye hedefi belirlenmiştir. Aralık 2001 tarihine kadar gerçekleştirilmesi kararlaştırılan bu hedef, Aralık 2005 tarihinde en az % 20 olacak şekilde genişletilmiştir. Bir başka uluslararası politik girişim olan 1994 yılında imzalanan Brighton Deklarasyonu hükümetlerin kadınların ve kız çocuklarının spora katılımını arttırmak için kendilerine düşen sorumlulukları belirtmektedir.