SÖZLÜ VE SÖZSÜZ İLETİŞİM

Belirtisel gösterge nesnesiyle arasında nedenli bir ilişkisi olan göstergedir. Örneğin, duman ateşin, kara bulutlar yağmurun göstergesidir. Aynı şekilde tanımadığınız bir insana kendinizin fiziksel özelliklerini anlatırken ( bıyıklı, uzun saçlı, esmer v.b. gibi) kullandığınız kavramlar sizin belirtisel göstergelerinizdir. Belirtisel göstergeler iletişim amaçlıdır ve daha önce öğrenilmiş olması gerekir.

Gücü, yaşam sevincini, iktidarı, erkekliği ve dinamizmi simgelemektedir. Kırmızı heyecan verici bir renktir. Ayrıca renk tayfının ilk rengidir. Motivasyon, teşvik, hareketlilik ve arzuyu anlatır. Yeni bir yaşam, yeni bir başlangıç vaat eder. Kırmızı soğudukça kendini mavinin dinlendirici etkisine bırakır ve aktifliğini kaybeder. Açık tonları güç, atılganlık, enerji ve neşeyi simgeler. Orta tonda kırmızı etkinliği, gücü ve hareketi çağrıştırır. Koyu kırmızı ise iktidarı simgeler. Kırmızı iştah açıcı bir renk olarak bilinmektedir. Bu yüzden genellikle gıda sektöründe yer alan firmaların logoları kırmızı renktedir (Sarıhan, 2007:3). Ayrıca “dikkat elektrik kaçağı olabilir” ya da “tehlikeli bölge” gibi yasak bölgelerin levhalarındaki işaretler kırmızıdır. Çünkü kırmızı dikkat çekici bir renktir ve bu renge bakan kişiyi uyarır.

Var olan renklerin en sakinidir. Yeşil güven verir. O yüzden bankaların logolarında en çok tercih edilen renklerden biridir. Yaratıcılığı arttıran bir renktir. Bazı büyük oteller aşçıların yaratıcılığının artması için özellikle mutfaklarını yeşile boyamaktadırlar. Yeşilin enerjisi paylaşım, uyum, vericilik ve yardımseverliği yansıtmaktadır. Bir anlamda koruma ve güvenin simgesidir. Yeşilin rahatlatıcı gücünden dolayı hastanelerin iç mekanlarında da yeşil yoğun olarak kullanılmaktadır. Doğayı en çok çağrıştıran renktir. Bu nedenle marketlerin sebze reyonların da da yeşil ağırlıklı olarak kullanılmaktadır. Bunların yanısıra yangın çıkışı ve kaçış yerlerinin rengi yeşildir. Çünkü kafası karışık, stres ve gerilimi yükselmiş olan insanların saniyeyle sakin karar vermesi gerekmektedir. Bu nedenle yeşilin sakinleştirici ve gerilimi azaltan etkisinden buralarda yararlanılmaktadır.

Kendisi o şey olmadığı hâlde, o şeyi çağrıştırarak iletişim sağlayan her araca gösterge denir.

Gösteren göstergenin algıladığımız imgesidir. Gösterilen ise göstergenin göndermede bulunduğu zihinsel kavramdır.

Kulağa yönelik göstergeler: Konuşma dili, müzik, araba sesleri, ıslıkla haberleşme, radyo yayınları gibi kulağa hitap eden her şeydir. Müzik dışında hemen hemen her tüm sesli göstergeler konuşma diliyle önceden uzlaşıma varılan göstergelerdir.

Belirtisel gösterge nesnesiyle arasında nedenli bir ilişkisi olan gös­tergedir. Örneğin, duman ateşin, kara bulutlar yağmurun göstergesidir. Aynı şekilde tanı­madığınız bir insana kendinizin fiziksel özelliklerini anlatırken (bıyıklı, uzun saçlı, esmer v.b. gibi) kullandığınız kavramlar sizin belirtisel göstergelerinizdir. Belirtisel göstergeler iletişim amaçlıdır ve daha önce öğrenilmiş olması gerekir.

Yukarıda da belirtildiği gibi sözsüz iletişim yalnızca beden dili ile sınırlanmamaktadır. Sözsüz iletişimde beden dilinin dışında pek çok gösterge yer almaktadır. Bu göstergeler bizim karşımızda bulunan kişiye ya da kişilere toplumsal konumumuz, yaşama bakış açı­mız gibi kişiliğimiz hakkında bilgi verici göstergelerdir. Giysilerimiz, seçtiğimiz renkler, kullandığımız saat, kolye, yüzük gibi takılar, kravat, fular gibi akse­suarlar hep bizim hakkımızda bilgi veren göstergelerdir. Hatta yediğimiz yemekler bile kişiliğimizin ya da yaşam biçimimizin bir göstergesidir.

Bu kadar çok göstergeyi içinde barındıran giysilerin kültürel ve toplumsal özelliklerini Gordon, Tengler ve Infante (1982) şöyle özetlemektedirler:

Aksesuarlar kullanılırken görünüş ve giysiler ile uyumlu olmamalıdır. Aksesuarlar, kişinin sahip olduğu özellikleri vurgulama ve dikkat çekmek için kul­lanılabilir. Giysilerin yanı sıra aksesuarlarla da çevreye birçok ileti verilebilir. Aksesuarlarda giysi­lerde olduğu gibi toplumsal statünün bir göstergesidirler. Ayrıca aksesuarlar kişisel imaj yaratmada önemli bir yer tutmaktadır. Beden dili aksesuarlar aracılığı ile pekiştirilmektedir. Puro, sigara, gözlük gibi aksesuarların kullanımı bir yandan da kişinin o andaki ruhsal durumunun da bir göstergesidir. Aksesuarlar, kişinin sahip olduğu özellikleri vurgulama ve dikkat çekmek için kul­lanılabilir. Ancak kullanılacak aksesuarların görünüş ve giysiler ile uyumlu olması ge­rekmektedir. Giysilerde olduğu gibi aksesuarlar da bir statü göstergesi olarak kullanılmaktadır. Aksesuarlar ayrıca cinsel kimliğin bir göstergesidir.

Kişilerin mekân kullanımında diğer insanlarla aralarına koydukları bu mesafeyi Hall bu mesafeyi dört ana grupta toplamıştır.

Sıcak renkler: Toprak ve güneş tonları, kiremit kırmızısı, sütlü kahve, zeytin yeşili, haki yeşil, bej, sarı, gül kurusu gibi renklerdir. Sıcak ve açık renkler sevimli, canlı ve genç bir görünüm sağlarlar. Bu renkler hemen göze çarpar ve dikkat çeker. Sıcak ve koyu renkler ise klasik ve geleneksel bir etki yaratır. Bu renkler aracılığı ile yapılan işe klasik bir hava verilebilir. Güç, otorite ve egemenlik duygusunu en iyi yaratan renklerdir.

Sözsüz iletişimin göstergelerinden biri de zaman kavramıdır. Çağdaş yaşam içerisinde zaman kavramının önemi ve değeri daha fazla artmıştır. Zamanı iyi değerlendirmek, zamansızlık, boş zaman, zamanı harcamak gibi deyişler artık günlük konuşma dilinin bir parçası haline gelmiştir. Bu nedenle günümüzde zaman kavramı ve zamanı planlama üzerine pek çok bilimsel çalışma ve araştırma yapılmaktadır. Zaman kavramı üzerine şimdiye dek pek çok şair, filozof ve bilim insanları çalışmışlar ve zamanı tanımlamaya çalışmışlardır. Zamanı tanımlamak oldukça güçtür. Çünkü zaman göreceli bir kavramdır ve kişiye göre değişebilen bir şeydir. Zaman kişisel olarak algılanan bir olgu olduğuna göre kimi insanlar zamanı düz ve daima ileriye doğru giden bir çizgi olarak görebilirler. . “Zaman harcamak”, “zaman kazanmak”, zaman kaybetmek”, “zaman öldürmek”, “uçup giden zaman”, ya da “uzayıp giden zaman”, tümceleri günümüzde sıklıkla kullanılan tümcelerdir. Sözsüz iletişim açısından zaman kavramına bakıldığında ise zamanı iyi değerlendiren ve zamanı iyi değerlendiremeyen insanlar davranışları ile bunu dile getirirlerken kendi kişilik tiplerini de ortaya koyarlar. Öte yandan zaman kavramı kişisel özelliklerin yanı sıra kültürel özelliklere göre de değişebilen ve algılanabilen bir kavramdır. Zaman yönetimi, analizlerden ve planlamadan yararlanmayı gerektirir. Zamanı kullanırken ne gibi problemlerle karşılaşılacağının ve bunların nedenlerinin bilinmesi gerekir.

Sözsüz iletişimin beden dilimizin yanı sıra pek çok başka göstergesi vardır. Biz bu göstergeler aracılığı ile karşımızdaki insanlara hem kendimiz hakkında bilgi verirken hem de karşımızdaki insanlar hakkında bilgi ediniriz. Pease’nin belirttiği gibi tüm diğer diller gibi beden dili de sözcükler, cümleler ve noktalama işaretlerinden oluşur. Her bir hareket tek bir sözcük gibidir ve bir sözcüğün birden fazla anlamı olabilir. Bir sözcüğün tam anlamını ancak onu diğer sözcüklerle birlikte bir cümlede kullandığınızda anlayabilirsiniz. Hareketler de “cümleler” halindedirler ve bu şekilde kaçınılmaz olarak bir kişinin davranış ve duyguları hakkında doğruyu söylerler. Bunlara göstergeler adı da verilmektedir. Bu göstergeler sözsüz iletişimin temel taşlarını oluşturmaktadır. Giysiler, mekân, renkler, zaman gibi kavramlar sözsüz iletişimin göstergeleridir. Sorunun doğru cevabı açıklamada da görüldüğü gibi “b” seçeneğinde yer alan “Göstergedir.” Çünkü sözsüz iletişimde giysiler, mekan, renkler, zaman denildiğinde akla ilk olarak gösterge kavramı gelmektedir.

Otomobildeki benzin göstergesi, kumanda tablosuna yerleştirilmiş küçük bir araçtır. Otomobil sürücüsü buna bakarak depoda ne kadar benzin olduğunu anlar. Böylece ikide bir arabayı durdurup, benzin deposuna bakmak yerine benzin göstergesinin ibresine bakılarak durum görülür. O küçük araç, sürücünün iki de bir benzin deposuna bakıp durumunu saptaması gibi zahmetli ve zaman alıcı bir işlemin yerine geçer, sürücüye benzin hakkında gerekli bilgiyi verir. Aynı şekilde ısıölçer de bir göstergedir. Bize ısı hakkında bilgi verir. Bir ısıölçerin ilettiği bilgiyi doğru anlamak için, hangi ısı birimine göre yapılmış olduğunu bilmemiz ve en azından sayıları okumayı öğrenmiş olmamız gerekir. Suyun sıcaklığını ölçmek için bir ısıölçer kullanmak, elimizi kaynar suya sokmaktan daha sağlıklı ve güvenli bir yoldur. Bu durumda gösterge, bizi bir ölçümü doğrudan doğruya yapmaktan kurtaran, bizim ölçme eylemimizin yerine geçen bir araç olarak tanımlanabilir. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “d” seçeneğinde yer alan “Göstergedir.”

Doğru cevap “a” seçeneğinde yer alan “Gösterilendir”. Çünkü gösterilen, göstergenin göndermede bulunduğu zihinsel kavramdır. Bu zihinsel kavram aynı dili paylaşan aynı kültürün insanları için ortaktır. Gösterilen kavramın gerçek dünya ile ilişkisini vurgular. Ancak gösterilen hiçbir zaman gerçek dünyadaki nesnelerin birebir benzeri ya da kopyası değildir. Dünya hakkındaki duyumlarımızın, algılarımızın bir soyutlamasıdır. Örneğin, insanlar somut olarak hiç karşılaşmadıkları durum ve nesneleri hayal gücüyle üretip, bunlara adlar yakıştırabilirler. Masallardaki olağanüstü varlıklar, periler, yedi başlı devler gibi. Bu varlıkların somut karşılıkları olmayabilir ama bunlar insanların bazı somut isteklerini, özlemlerini dışa vurma çabalarıdır.

Göstergeler yalnızca dile ait değildir. Değişik alanlarda sınıflandırılabilir. Charles Sanders Pierce, göstergeleri görüntüsel gösterge (ikon), belirti (index) ve simge olmak üzere üçe ayırmıştır. Görüntüsel gösterge nesnesiyle benzerlik taşıyan göstergedir. İletişim amaçlı üretilmiş bir gösterge türüdür. Fotoğraf görüntüsel göstergenin en belirgin örneğidir. Ayrıca harita ya da planlar da görüntüsel gösterge içinde yer alır. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “c” seçeneğinde yer alan “Fotoğraftır.”

Kodları etkin bir biçimde kullanabilmek için anlamlama adı verilen süreci de göz ardı etmemek gerekir. Anlamlama süreci iki boyutta gerçekleşir. Düzanlam ve yananlam. Anlamlama sürecinin ilk boyutu düzanlam adı verilen boyuttur. Düzanlam nesneleri ya da görüntüleri gördüğümüzde aklımıza ilk gelen anlamdır. Örneğin, bir televizyon rekla­mında “kadın” gördüğümüz zaman, bu görüntüsel imge bizde kadın kavramını oluşturur. Yananlam ise göstergenin, kullanıcıların duygularıyla ya da heyecanlarıyla ve kültürel değerleriyle buluştuğunda ortaya çıkan etkileşimdir. Eş deyişle anlam­lama sürecinin ikinci boyutunu oluşturur ve yananlam boyutunda yorum ve yorumcu önem kazanır. Düzanlamın dışında oluşan yananlamlar da kültürel uzlaşımlardan ayrı düşünülemez. Örneğin, giysileri ve takıları aracılığı ile kadın hakkında başka anlamlar üretmeye başlarız. Kadın etek ceket bir takım giyinmişse onun resmi dairede çalışan bir kadın olduğunu ya da tişört ve kot pantolon giyinmişse onun öğrenci olduğunu düşünebiliriz. Böylece giysiler aracılığı ile kadın hakkında bir fikir oluşturur ve yananlamları üretmeye başlamış oluruz. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “e” seçeneğinde yer alan “Yananlamdır”.

İlk kez karşılaşılan bir insanın öncelikle giysileri dikkat çeker. Üzerindeki giysilere göre o kişinin toplumsal konumu belirlenebilir. Böylece o kişiyle nasıl bir iletişim kurulacağı da belirlenmiş olur. Bu nedenle giysi seçimi karşımızdaki kişilerle iletişim kurmada önemli bir yer tutmaktadır. Örneğin, sözsüz iletişimde bir öğretmenin sınıfa çamurlu ayakkabılarla gelmesi öğrencilerin onu dinlemelerine engel olabilecek bir göstergedir. Aynı şekilde takım elbise ve kravat saygınlığın göstergesidir. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “b” seçeneğinde yer alan “Saygınlıktır.”

Mekanlar özel alanın dışında kamusal alanda da sözsüz iletişimin bir göstergesidir. Kamusal alanda bir odaya girildiği zaman o odanın bir memura mı ya da üst düzey bir yöneticiye mi ait olduğu hemen anlaşılır. Örneğin, üst düzey bir yöneticinin odasına girildiğinde masasının ve koltuğunun büyük olduğu görülür. Bu yöneticinin diğer insanlar üzerindeki egemenliğinin bir göstergesidir. Aynı şekilde mekanın geniş olması da gücü göstermektedir. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “d” seçeneğinde yer alan “Egemenliktir.”