SÖZLÜ VE SÖZSÜZ İLETİŞİM - Deneme Sınavı - 27

Langue kavramı daha çok dilin teknik ve dilbilgisi yönlerini içerirken, herkesin biçimsel olarak dilin aynı sözel kullanımıyla ilgilidir. Parole ise insanlar tarafından dilin sosyal hayatta ve sözel iletişimde kullanılması amacıyla yaratılmış kurallarını içerir. Bu bağlamda langue’nin dil ile ilgili yapısal kuralları, parole’nin ise düzenleyici kuralları içerdiği söylenebilir. Sözel iletişimde ise asıl üzerinde durulması gereken ve bizi ilgilendiren kısım parole’dir. Parole sabit kalmadığı ve kişilerin kullanımlarına göre genişlediği ve geliştiği için iletişimin yapısını da dil üzerinden değiştirmektedir. Langue olarak adlandırılan, dilin yapısal alanla olan ilişkisinin kullanımı, büyükten küçüğe tüm sosyal gruplar arasında aynı iletişim şeklini oluştururken, parole yoluyla kurulan sözel iletişim, küçük sosyal gruplarda değişiklik gösterir ve hatta bazı durumlarda kişiden kişiye göre farklılık gösteren durumlar da oluşur. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “b” seçeneğinde yer alan “Küçük sosyal gruplarda değişiklik gösterirdir.” Diğer seçeneklerde yer alan ifadeler langue’nin özellikleridir.

1800’li yılların başında Wilhelm von Humboldt’un (1737–1835) çalışmalarına kadar dil, şu görüşler doğrultusunda ele alınmıştır.

Rasyonelistler: Dil, insan aklının bir ürünüdür.

Pozitivistler: Dil, doğanın seslerini öykünmeden doğmuştur.

Ampiristler: Dil, duyuların kendini açmasıdır.

Teolojik Görüş: Dil, Tanrı tarafından hazır olarak verilmiştir.

Sorunun doğru cevabı “b” seçeneğinde yer alan “Rasyonelistlerdir.” Çünkü sadece rasyonelistler dilin insan aklının bir ürünü olduğu görüşündedir.

Lasswell'in 1940’lı yıllarda ortaya koyduğu model, 20. Yüzyılın sonlarıyla beraber günümüze kadar geçen süreci düşünürsek, sözlü iletişimle ilgili bazı değişikler göstermiştir. Bu modelin ortaya koymaya çalıştığı durum, iletişimi dil, ses ve şifrelenen mesaj bağlamında incelemesidir. Bu incelemeyi yaparkende gönderen ve alıcı arasındaki değişim sürecini de gözden kaçırmamıştır. Yollanmak istenen mesaj, ilk önce düşüncede varolan dilbilgisi yardımıyla kelimelerle şifrelenirken, sonraki aşama, iletiyi gönderenin kelimeleri ses yoluyla karşı tarafın duyabileceği, algılayabileceği bir hale getirmesidir. Mesaj kelime ve ses ile şifrelendikten sonra karşı tarafa iletilir ve bu arada değişir. Değişim süreci sırasında mesaj değişkenlik gösterir ve alıcının algılayabileceği bir biçim haline gelir.

Söylem kuramı, sözlü iletişimin temel hareketi olan konuşmada üç ayrı eylem türü saptar: 1. Bir sözce, kelimelerden bir yapı üretme eylemi olan “düzsöz eylemi” (locutionary act); 2. Söz verme, selamlama, ileri sürme, övünme vb. örneklerde konuşanla konuşulan kişi arasındaki etkileşimi dışa vuran “edimsöz eylemi” (illocutionary act); 3. Dinleyende korku, inanma, yüreklenme gibi etkiler yaratan “etkisöz eylemi” (perlocutionary act)’dir (Ong, 1999: 199).

Gün içerisinde ilk defa gördüğümüz bir tanıdığımıza sorduğumuz “Nasılsınız?”, “Ne yapıyorsunuz?” gibi sorular ve karşılığında bize sorulan benzer sorulara verdiğimiz cevaplar sözel bir bilgi alışverişi biçimidir. Örneğin, öğrenci ya da öğretmen olarak girdiğimiz derslerde amaç, öğrenmek istediğimiz
akademik bilgiyi sözel iletişimi kullanarak almaktır.

Üç grup olarak bahsettiğimiz iletişim kurma amaçlarının en kapsayıcı olanı da bilgi paylaşımıdır. Hem sosyalleşme amacıyla hem de ikna amacıyla kurulan sözel iletişim, içerisinde karşı tarafa gönderilmek istenilen bilgiyi de içerir.

Günlük hayatı içerisinde görerek, göstererek, konuşarak ve dinleyerek iletişim kuran insan, bu eylemleri, bilinçli ya da bilinçsiz, belirli bir amaç için yapmaktadır. Bu amaçlar da
ana başlık olarak iletişim kurma amaçlarıyla örtüşmektedir. Bu amaçları sosyalleşme, ikna ve bilgi paylaşımı olarak üç ana grupta inceleyebiliriz.

Belirtisel gösterge nesnesiyle arasında nedenli bir ilişkisi olan göstergedir. Örneğin, duman ateşin, kara bulutlar yağmurun göstergesidir. Aynı şekilde tanımadığınız bir insana kendinizin fiziksel özelliklerini anlatırken (bıyıklı, uzun saçlı, esmer v.b. gibi) kullandığınız kavramlar sizin belirtisel göstergelerinizdir. Belirtisel göstergeler iletişim amaçlıdır ve daha önce öğrenilmiş olması gerekir. Doğru cevap C'dir.

Görüntüsel gösterge nesnesiyle benzerlik taşıyan göstergedir. İletişim amaçlı üretilmiş bir gösterge türüdür. Fotoğraf görüntüsel göstergenin en belirgin örneğidir. Ayrıca harita ya da planlarda görüntüsel gösterge içinde yer alır. Doğru cevap B'dir.

Simge, nesnesiyle bağlantısı uzlaşıma ve anlaşmaya dayalı olan göstergedir. Nesnesiyle arasındaki ilişki nedensizdir. Simgelerde iletişim amaçlıdır ve dil simgenin en iyi örneklerinden biridir. Nişan yüzüğü, rakamlar, nazar boncuğu v.b. gibi şeyler de simge örnekleridir. Ancak simgelerin de uzlaşıma dayalı ve kültürel olduğunu unutmamak gerekir. Örneğin, nazar boncuğu doğu kültürlerinde kötülüklerden korunmanın bir simgesidir. Anlamını bilmeyenler için bir şey ifade etmez. İlk okul öğrencisinin yakasındaki kırmızı kurdelenin anlamı uzlaşıma dayalı ve kültüreldir. Doğru cevap A'dır.

Yananlam, göstergenin, kullanıcıların duygularıyla ya da heyecanlarıyla ve kültürel değerleriyle buluştuğunda ortaya çıkan etkileşimdir (Fiske, 1996: 116). Eşdeyişle anlamlama sürecinin ikinci boyutunu oluşturur ve yananlam boyutunda yorum ve yorumcu önem kazanır. Düzanlamın dışında oluşan yananlamlar da kültürel uzlaşımlardan ayrı düşünülemez. Çünkü nesneleri tanımıyorsak ya da anlamlarını bilmiyorsak yananlamları yorumlamamız olanaksızlaşır. Duvar düzanlamı beton bir yapıdır fakat farklı kişiler için bir korunak, mahremiyet ya da engel olarak algılanabilir. Doğru cevap E'dir.

Sözsüz iletişimin en önemli göstergelerinden biri giysilerdir. İnsanlar giysileri aracılığı ile karşısındaki kişilere kendisi hakkında pek çok bilgi aktarma olanağına sahip olmaktadırlar fakat kişinin sadece kıyafetlerine bakarak alışveriş yapmayı sevip sevmediği ile ilgili bir çıkarım yapılamaz. Doğru cevap C'dir.

Verilen aksesuarların hepsi erkek imajı ile ilintili iken altın kolye daha çok bayan imajı ile ilinişkilendirilir. Doğru cevap C'dir.

Kişisel alan, kişilerin yakın arkadaşlarıyla, yakınlarıyla ilişkide bulunduğu alandır. Doğru cevap B'dir.

Kuşkulu, kararsız ve tarafsız bir ruh halinin göstergesidir. Enerji yoksunluğu ve kararsızlığı çağrıştırmaktadır. Diplomatik ve ağır bir renk olmasına karşın hareketsizliği de beraberinde getirmektedir (Sarıhan, 2007:2). Gri, beyaz ve siyahın birleşiminden oluşan bir renktir. Tutucu, hüzünlü, sıkıntılı duyguların göstergesidir. Genellikle siyah da olduğu gibi cenazelerde görülen bir renktir (Çağan, 2005: 54). Doğru cevap D'dir.

Mor kendine saygıyı, asaleti itibarı simgeler. Sanatçılık, tolerans ve anlayış bu renk ile özdeşleştirilmiştir. Ancak morun geriletici özellikleri arasında sorumsuzluk, saygısızlık ve tartışmacı yaklaşımlar vardır (Sun and Sun, 1998: 60). Bunun yanısıra mor gizemin rengidir. Bir yandan melankoli ve onuru simgelerken diğer yandan aklın simgesi olarak bilinmektedir. Mor kadınların rengidir. Bu yüzden pek çok kadın derneği ve kuruluşu logolarında ya da isimlerinde moru kullanmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Varolan renklerin en sakinidir. Yeşil güven verir. O yüzden bankaların logolarında en çok tercih edilen renklerden biridir. Yaratıcılığı arttıran bir renktir. Bazı büyük oteller aşçıların yaratıcılığının artması için özellikle mutfaklarını yeşile boyamaktadırlar (Sarıhan, 2007:3). Yeşilin enerjisi paylaşım, uyum, vericilik ve yardımseverliği yansıtmaktadır. Bir anlamda koruma ve güvenin simgesidir (Sun and Sun, 1992: 55). Yeşilin rahatlatıcı gücünden dolayı hastanelerin iç mekanlarında da yeşil yoğun olarak kullanılmaktadır. Doğayı en çok çağrıştıran renktir. Bu nedenle marketlerin sebze reyonların da da yeşil ağırlıklı olarak kullanılmaktadır (Sarıhan, 2007:4). Bunların yanısıra yangın çıkışı ve kaçış yerlerinin rengi yeşildir. Çünkü kafası karışık, stres ve gerilimi yükselmiş olan insanların saniyeyle sakin karar vermesi gerekmektedir. Bu nedenle yeşilin sakinleştirici ve gerilimi azaltan etkisinden buralarda yararlanılmaktadır (Çağan, 2005: 31). Doğru cevap B'dir.

Belirlenmiş bir amaç ve düzen doğrultusunda gerçekleştirilen, en az birkaç saat öncesinden tasarlanarak, zaman varsa genelde yazılı bir konuşma metninin hazırlandığı, süresi saatlerle ölçülebilen konuşmalardır. Bilgi ve belge toplama, yapılacak konuşmayı yazıya geçirme, yöneltilebilecek sorulara karşı hazırlanma gibi birçok ön çalışmayı gerektirir. Birden çok konuşmacı bulunabileceği gibi dinleyici sayısı da değişkenlik gösterir. Sorunun doğru cevabı “b” seçeneğinde yer alan “Sergileyici konuşmalardır.” Çünkü sergileyici konuşmalar, bilgilendirici konuşmalar gibi, dinleyicilere bilgi vermenin amaçlandığı öğretici konuşmalardır. Farkı, öğrettiği konunun işlevsel yanını da görsel araçlar ya da sözcükler aracılığıyla sergiliyor olmasıdır. Örneğin;

Bir dansçının, nasıl vals yapılacağını anlatması,

Bir uzmanın, yeni bir bilgisayar yazılımının nasıl kullanılacağını anlatması,

Bir aşçının, pilavın nasıl pişirileceğini anlatması,

Bir Fransız’ın, kendi dilinin özelliklerini anlatması gibi.

Dilbilim

Teolojik görüşe göre dil, Tanrı tarafından hazır olarak verilmiştir.