SÖZLÜ VE SÖZSÜZ İLETİŞİM - Deneme Sınavı - 15

Zamanın nasıl kullanılacağı da kültürden kültüre farklılık göstermektedir. Pek çok
batı toplumunda dakiklik önemli bir konudur. Amerika Birleşik Devletleri, Almanya’da
bu konu çok önemliyken, İtalya, İspanya, Türkiye ya da Meksika gibi ülkelerde zaman
çok daha esnek yaklaşılan bir olgudur. Örneğin, katılacağınız bir toplantıda bir Meksikalı
varsa ve üstelik bu toplantı çok da resmi bir toplantı değilse onun katılıma geç kalması sizi
şaşırtmamalıdır.

Doğru cevap Almanya yani D seçeneğidir.

Leathers, kadınlık ve erkekliğe ilişkin oluşturulmuş olan kalıp yargıların kadın ve erkeklerin beden dillerine, sözsüz iletişim kodlarına da yansıdığını ileri sürer. Bu kalıp yargılara
göre kadınlar, uysal, itaatkar, bağımlı, alıngan/aşırı hassas, kaprisli, çabuk parlayan, çabuk
telaşlanan, havai, çenesi düşük, çekingen, sevecen, düşünceli, saygılı, işbirliğini seven, destekleyici ve duyarlıdır. Cevap E seçeneğidir.

Kadınlar kişisel alanlarını erkeklere nazaran daha dar
tutmaktadırlar (Richmond ve McCroskey, 2000:248-249). Buna karşın, yapılan bir araştırmaya göre kadınların %56’sı erkeklere göre daha fazla yer kapladıklarına ilişkin bir algıya
sahiptirler. Oysa konunun uzmanları erkeklerin kadınlardan daha fazla yer kapladıkları
konusunda hemfikirdirler. Benzer biçimde kadınlar özellikle erkeklerle birlikteyken daha
az jest kullanıyor olmalarına karşın, kendilerine yönelik algıları aksi doğrultuda çıkmıştır.
Kadınların %74.5’i erkeklerden daha fazla jest yaptığını belirtmiştir (Griffin ve diğerleri
2003). Kadınların algılarıyla, gerçekteki durum arasındaki bu ayrımın, erkek egemenliği
karşısında ikincilleştirilmesinden ve buna bağlı olarak da kadınların kapladıkları alanın
hakları olmadığını hissetmelerinden kaynaklandığı söylenebilir. Cevap D seçeneğidir.

Erkeklerin sözsüz iletişim performansları arasında şunlar sayılabilir:

Karşı cinsle iletişim halindeyken gözlerini dikerek bakma eğilimindedir.

 Yönlendiricidir.

Daha çok söz keser.

Daha az olumlu jestlere sahiptir.

Elleri kalçalarda tutma eğilimi gösterir

A seçeneğinde verilen elleri yanda tutma eğilimi daha çok bayanlarda görüldüğünden yanıt A seçeneğidir.

Sözsüz iletişimin beden dilimizin yanı sıra pek çok başka göstergesi vardır. Biz bu göstergeler aracılığı ile karşımızdaki insanlara hem kendimiz hakkında bilgi verirken hem de karşımızdaki insanlar hakkında bilgi ediniriz. Pease’nin belirttiği gibi tüm diğer diller gibi beden dili de sözcükler, cümleler ve noktalama işaretlerinden oluşur. Her bir hareket tek bir sözcük gibidir ve bir sözcüğün birden fazla anlamı olabilir. Bir sözcüğün tam anlamını ancak onu diğer sözcüklerle birlikte bir cümlede kullandığınızda anlayabilirsiniz. Hareketler de “cümleler” halindedirler ve bu şekilde kaçınılmaz olarak bir kişinin davranış ve duyguları hakkında doğruyu söylerler. Bunlara göstergeler adı da verilmektedir. Bu göstergeler sözsüz iletişimin temel taşlarını oluşturmaktadır. Giysiler, mekân, renkler, zaman gibi kavramlar sözsüz iletişimin göstergeleridir. Sorunun doğru cevabı açıklamada da görüldüğü gibi “b” seçeneğinde yer alan “Göstergedir.” Çünkü sözsüz iletişimde giysiler, mekan, renkler, zaman denildiğinde akla ilk olarak gösterge kavramı gelmektedir.

Otomobildeki benzin göstergesi, kumanda tablosuna yerleştirilmiş küçük bir araçtır. Otomobil sürücüsü buna bakarak depoda ne kadar benzin olduğunu anlar. Böylece ikide bir arabayı durdurup, benzin deposuna bakmak yerine benzin göstergesinin ibresine bakılarak durum görülür. O küçük araç, sürücünün iki de bir benzin deposuna bakıp durumunu saptaması gibi zahmetli ve zaman alıcı bir işlemin yerine geçer, sürücüye benzin hakkında gerekli bilgiyi verir. Aynı şekilde ısıölçer de bir göstergedir. Bize ısı hakkında bilgi verir. Bir ısıölçerin ilettiği bilgiyi doğru anlamak için, hangi ısı birimine göre yapılmış olduğunu bilmemiz ve en azından sayıları okumayı öğrenmiş olmamız gerekir. Suyun sıcaklığını ölçmek için bir ısıölçer kullanmak, elimizi kaynar suya sokmaktan daha sağlıklı ve güvenli bir yoldur. Bu durumda gösterge, bizi bir ölçümü doğrudan doğruya yapmaktan kurtaran, bizim ölçme eylemimizin yerine geçen bir araç olarak tanımlanabilir. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “d” seçeneğinde yer alan “Göstergedir.”

Doğru cevap “a” seçeneğinde yer alan “Gösterilendir”. Çünkü gösterilen, göstergenin göndermede bulunduğu zihinsel kavramdır. Bu zihinsel kavram aynı dili paylaşan aynı kültürün insanları için ortaktır. Gösterilen kavramın gerçek dünya ile ilişkisini vurgular. Ancak gösterilen hiçbir zaman gerçek dünyadaki nesnelerin birebir benzeri ya da kopyası değildir. Dünya hakkındaki duyumlarımızın, algılarımızın bir soyutlamasıdır. Örneğin, insanlar somut olarak hiç karşılaşmadıkları durum ve nesneleri hayal gücüyle üretip, bunlara adlar yakıştırabilirler. Masallardaki olağanüstü varlıklar, periler, yedi başlı devler gibi. Bu varlıkların somut karşılıkları olmayabilir ama bunlar insanların bazı somut isteklerini, özlemlerini dışa vurma çabalarıdır.

Göstergeler yalnızca dile ait değildir. Değişik alanlarda sınıflandırılabilir. Charles Sanders Pierce, göstergeleri görüntüsel gösterge (ikon), belirti (index) ve simge olmak üzere üçe ayırmıştır. Görüntüsel gösterge nesnesiyle benzerlik taşıyan göstergedir. İletişim amaçlı üretilmiş bir gösterge türüdür. Fotoğraf görüntüsel göstergenin en belirgin örneğidir. Ayrıca harita ya da planlar da görüntüsel gösterge içinde yer alır. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “c” seçeneğinde yer alan “Fotoğraftır.”

Kodları etkin bir biçimde kullanabilmek için anlamlama adı verilen süreci de göz ardı etmemek gerekir. Anlamlama süreci iki boyutta gerçekleşir. Düzanlam ve yananlam. Anlamlama sürecinin ilk boyutu düzanlam adı verilen boyuttur. Düzanlam nesneleri ya da görüntüleri gördüğümüzde aklımıza ilk gelen anlamdır. Örneğin, bir televizyon rekla­mında “kadın” gördüğümüz zaman, bu görüntüsel imge bizde kadın kavramını oluşturur. Yananlam ise göstergenin, kullanıcıların duygularıyla ya da heyecanlarıyla ve kültürel değerleriyle buluştuğunda ortaya çıkan etkileşimdir. Eş deyişle anlam­lama sürecinin ikinci boyutunu oluşturur ve yananlam boyutunda yorum ve yorumcu önem kazanır. Düzanlamın dışında oluşan yananlamlar da kültürel uzlaşımlardan ayrı düşünülemez. Örneğin, giysileri ve takıları aracılığı ile kadın hakkında başka anlamlar üretmeye başlarız. Kadın etek ceket bir takım giyinmişse onun resmi dairede çalışan bir kadın olduğunu ya da tişört ve kot pantolon giyinmişse onun öğrenci olduğunu düşünebiliriz. Böylece giysiler aracılığı ile kadın hakkında bir fikir oluşturur ve yananlamları üretmeye başlamış oluruz. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “e” seçeneğinde yer alan “Yananlamdır”.

İlk kez karşılaşılan bir insanın öncelikle giysileri dikkat çeker. Üzerindeki giysilere göre o kişinin toplumsal konumu belirlenebilir. Böylece o kişiyle nasıl bir iletişim kurulacağı da belirlenmiş olur. Bu nedenle giysi seçimi karşımızdaki kişilerle iletişim kurmada önemli bir yer tutmaktadır. Örneğin, sözsüz iletişimde bir öğretmenin sınıfa çamurlu ayakkabılarla gelmesi öğrencilerin onu dinlemelerine engel olabilecek bir göstergedir. Aynı şekilde takım elbise ve kravat saygınlığın göstergesidir. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “b” seçeneğinde yer alan “Saygınlıktır.”

Mekanlar özel alanın dışında kamusal alanda da sözsüz iletişimin bir göstergesidir. Kamusal alanda bir odaya girildiği zaman o odanın bir memura mı ya da üst düzey bir yöneticiye mi ait olduğu hemen anlaşılır. Örneğin, üst düzey bir yöneticinin odasına girildiğinde masasının ve koltuğunun büyük olduğu görülür. Bu yöneticinin diğer insanlar üzerindeki egemenliğinin bir göstergesidir. Aynı şekilde mekanın geniş olması da gücü göstermektedir. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “d” seçeneğinde yer alan “Egemenliktir.”

Kişilerin mekan kullanımında diğer insanlarla aralarına koydukları bu mesafeyi Hall dört ana grupta toplamıştır. Bunlar; Mahrem, kişisel, sosyal ve genel alandır. Bu alanlardan mahrem alan samimi kişisel mesafe olarak da adlandırılır. En yakın uzaklık biçimidir. 30-35 cm’lik bir mesafeyi kapsar. Bu alan en çok güvenilen ya da duygusal bakımdan çok yakın hissedilen kişilerin girmesine izin verilen alandır. Örneğin, sevgililerin, anne babanın ve çocuğun girdiği alandır. Kişisel alan ise yarım metre ile bir metre arasında bulunmaktadır. Birbirini tanıyan insanlar bu mesafede iletişim kurarlar. İyi arkadaşların kullandıkları alandır. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “c” seçeneğinde yer alan “Kişisel alandır.”

Sıcak renkler, toprak ve güneş tonları, kiremit kırmızısı, sütlü kahve, zeytin yeşili, haki yeşil, bej, sarı, gülkurusu gibi renklerdir. Sıcak ve açık renkler sevimli, canlı ve genç bir görünüm sağlarlar. Bu renkler hemen göze çarpar ve dikkat çeker. Sıcak ve koyu renkler ise klasik ve geleneksel bir etki yaratır. Bu renkler aracılığı ile yapılan işe klasik bir hava verilebilir. Güç, otorite ve egemenlik duygusunu en iyi yaratan renklerdir. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “e” seçeneğinde yer alan “Sıcak koyu renklerdir.” Çünkü güç, otorite ve egemenlik duygusunu en iyi yaratan renkler sıcak koyu renklerdir.

Sorunun doğru cevabı “d” seçeneğinde yer alan “Kahverengidir.” Çünkü kahverengi renkler içinde en realist olanıdır. Sağlıklı yaşam ve gündelik işi simgelemektedir. Koyu tonlara yaklaştıkça siyahın özelliklerini üstlenmektedir. Yapılan araştırmalar kahverenginin hareketi hızlandırdığını göstermektedir. Bu nedenle özellikle fast food restoranlarda kahverengi sandalyeler kullanılmaktadır. Böylece müşterilerin biran önce yemeklerini yi­yip kalkmaları sağlanmaktadır.

Birey açısından iletişim, biyolojik varlığının toplumsal/kültürel varlığa dönüşmesini, yaşam boyu toplumsallaşmasını sağlayan en temel süreçtir. İnsan yavrusu toplumsal ve kültürel anlamda hazır bir ortama doğar. Hazır bulduğu bu ortamda isteklerini, duygu ve düşüncelerini dile getirmeyi başkalarınınkini anlamayı iletişim yoluyla öğrenir ve geliştirir

Kısaca kelime kullanmadan bilgi aktarımı olarak tanımlanabilecek sözsüz iletişim genel iletişimin yaklaşık %93’ünü oluşturur. Bu oranın içinde genel iletişime oranla % 55’in yüz ifadeleri, vücut hareketleri, takılar, mesafe algısı olduğu kabul edilirken, %38’in ise ses tonu yoluyla gerçekleştirildiği ileri sürülmektedir. Dolayısıyla sözsüz iletişim, iletişim süreci içinde ağırlıklı bir etkiye sahiptir.

İçgüdüsel olarak neredeyse evrensel anlamda yaptığımız hareketlerden biri de yaklaşma ve uzaklaşma hareketleridir. Kuşkusuz içinde yaşadığımız sosyal yaşam içinde çocuklar gibi kontrolsüz davranmamız söz konusu olamaz. Bize öğretilmiş olan nezaket kuralları çerçevesinde ve belirlenmiş olan sosyal ilişki ağlarına uygun olacak biçimde davranmaya çabalarız. Birisinden çok hoşlansak bile yaklaşma davranışımızı denetimli olarak gerçekleştiririz. Aksi halde karşımızdaki kişiyi rahatsız etmemiz kaçınılmazdır. Burada sözünü ettiğimiz bu yakınlaşma ve uzaklaşma hareketleri de içgüdüsel olduğu için evrensel olduğunu söyleyebileceğimiz hareketlerdir

Kaynak-mesaj-araç-hedef olmak üzere dört temel öğeden oluşan iletişim, sözlü ve sözsüz iletişim olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Charlie Chaplin (Şarlo), “Konuşursam beni sadece İngilizce bilenler anlayacak, ama sessiz bir filmi herkes anlayabilir ve
dünya Amerika’dan ibaret değildir”

Sözsüz iletişim bireyler arasında konuşma dışındaki araçlarla gerçekleşen iletişimdir.