SÖZLÜ VE SÖZSÜZ İLETİŞİM - Deneme Sınavı - 20

Lasswell’in İletişim Modeli

Normal hayatında belirli bir aksan ile konuşan kişinin, çalışma ortamında iş arkadaşları ve patronuyla dilbilgisi kurallarına uygun bir sözlü iletişim kurması bu kişinin yetkin bir dil kullanımına sahip olduğunu gösterir.

Sözlü iletişim içerisinde artikülasyonu etkileyen iki özellikten bahsedilebilir. İlk özellik, kelimeleri birlikte nasıl ve hangi çeşitlilikte kullandığımız ve kullanılan kelimelerin birlikte ortaya çıkardığı anlam zenginliğidir. İkinci özellik ise bizim asıl üzerinde durmamız gereken artikülasyonun iletişim sırasında bulunulan sosyal durum ile uygunluğudur (Fisher, 1987: 80). Bir durum içerisinde artikülasyon açısından uygun görülen bir sözlü iletişim biçimi, başka bir durum içerisinde komik ve uygunsuz görülebilir. Bu durumun oluşmasının en önemli nedeni de, dil kullanımının bireylere göre farklılık göstermesidir.

Dil Statiktir, Sözlü İletişim Dinamiktir
Kelimeler var olduktan sonra tamamen değişime uğramazlar fakat yaşadığımız toplum, ortam ve dünya sürekli değişir. Bu duruma verebileceğimiz en basit örnek, sandalye kavramının ve kelimesinin karşılığı değişmese de, bundan on yıl önce kullandığımız sandalye ile bugün kullandığımız sandalye farklılık göstermektedir (Severin ve Tankard, 2001:92). Diğer bir deyişle, insanın yaşadığı doğa ve ortam sürekli değişirken, yaşamımızdaki ögeleri tanımlamak için kullandığımız sözlü dil aynı kalmaktadır.

Sözlü iletişimde dili limitli ortamından çıkarıp limitsizleştiren soyutlama eylemdir. Soyutlama belli bir bütün içerisinden belirlenmiş bir detayı seçip geri kalanı bırakma süreci olarak adlandırılabilir ve sözlü iletişim içerisinde bireyin aslında dili kullanırken dilin bütününe uyguladığı işlem de bu soyutlamadan oluşur (Severin ve Tankard, 2001:94). Dilin soyutlama olmadan kullanımı olanaksız olduğu gibi, karşımızdakiyle olan sözlü iletişimimizde hem konuşan hem de dinleyen olarak, bizim duyduklarımızı ve söylediklerimizi belli düşünsel kategoriler oluşturarak anlamlandırmamızı sağlar. Bu durum, sözlü
iletişimin karmaşıklaşmasını önlerken, daha anlaşılır ve sağlıklı bir sözel iletişime ortam
hazırlar

Söz verme, selamlama, ileri sürme, övünme vb. örneklerde konuşanla konuşulan kişi arasındaki etkileşimi dışa vuran
“edimsöz eylemi”

Genelde herhangi bir yabancı dili iyi konuşan kişinin okuma ve yazmada daha az
zorluk çektiği görülürken, yazma ve okuması iyi olan bir kişinin muhakkak o dili iyi konuşacağı ve anlayacağı söylenemez. Bunun nedeni, daha önceden belirttiğimiz gibi sözel iletişimin önce düşünsel olarak yerleşmesi gerekir ve anadil dışında yabancı dil öğrenen bir kişi anadilinin oluşturduğu düşünsel kavramlarla sonradan öğrendiği dilin kelimeleri arasında bağlantı kuramadan konuşma ve dinlemede zorlanmasıdır. Bu durum göstermektedir ki, varsayım yoluyla oluşan kelime ve düşünce ilişkisi her dil için tekrar kurulmalıdır

Bir bankada veya hastanede sıra beklerken bekleme odasında diğer bireylerle kurduğumuz iletişim, evimizdeki bireylerle kurduğumuz iletişimden daha resmi ve sınırlı olacaktır. Resmi grup ortamlarında yaşanan bu sınırlılık aslında kişilerin
birbirleriyle olan sosyal ilişkilerinden de kaynaklanmaktadır. Öğrenci öğretmen ilişkisi, patron çalışan ilişkisi, iş arkadaşı ilişkileri hatta bazı durumlarda ebeveyn evlat ilişkileri bile grup ortamında oluşacak olan iletişim biçimini etkiler. Grup içerisindeki sözlü iletişimde, söylenen söz, fiziksel yapısı sesten oluştuğu için, bireyin içinden gelir ve insanları birbirlerine bilinçli iç yapılar ve kişiler olarak bağlar. Bu durum iletişimsel açıdan birbirine sımsıkı bağlı insan kümeleri oluşturur (Ong, 1999: 93). Grup ortamında konuşmacı bir topluluğa seslenirken, dinleyiciler, hem kendi aralarında hem de konuşmacıyla bir
bütündür.

Psikoloji, iletişim bilimleri ve sosyoloji

Kalıplaşmış anlam, bireylerarası sözlü iletişim sayesinde sosyal anlam içerisinde oluşmuş anlam olarak adlandırılmaktadır

Söylem kuramı, sözlü iletişimin temel hareketi olan konuşmada üç ayrı eylem türü saptar: 1. Bir sözce, kelimelerden bir
yapı üretme eylemi olan “düzsöz eylemi” (locutionary act); 2. Söz verme, selamlama, ileri sürme, övünme vb. örneklerde konuşanla konuşulan kişi arasındaki etkileşimi dışa vuran “edimsöz eylemi” (illocutionary act); 3. Dinleyende korku, inanma, yüreklenme gibi etkiler yaratan “etkisöz eylemi” (perlocutionary act)’dir.

İki bireyden fazla bireyin bulunduğu ortamlarda grupsal sözlü iletişim durumu oluşmaktadır.

Doğru cevap “b” seçeneğidir. Çünkü sözlü iletişimde en temel araç “söz” dür ve konuşularak aktarılır. Konuşma, düzenli devinimlerle konuşma organları tarafından sesin söze dönüştürülerek iletilerin aktarıldığı, insana özgü yaratıcı bir yetenektir. Tüm yetenekler gibi konuşma da birçok ögeden oluşur. Konuşmada sözcükler ve ses, akla ilk gelen ögelerse de konuşmanın amacına, bulunulan ortama, duruma, zamana, karşımızdaki kişiye ya da kişilere göre uygun, yerinde, etkili bir konuşma için, bilinmesi ve dikkat edilmesi gereken birçok ayrıntı vardır.

 

Konuşma, günlük yaşamın temelidir ve insanlar her gün, çok farklı ortamlarda ve çok farklı kişilerle konuşurlar. Bu konuşmalar, çeşitli adlar alabilir. Sosyal konuşmalar; tanıdığımız kişilerle karşılaştığımızda, dostça ya da arkadaşça bir havada gerçekleştirdiğimiz konuşmalardır. Bu gibi durumlarda ‘merhaba’, ‘nasılsın’, ‘hoşçakal’ gibi sözcükler sıkça kullanılır. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “c” seçeneğinde yer alan “Sosyal konuşmalardır.” Bu konuşmalar, günlük yaşamda birbirini izleyebileceği gibi iç içe de girebilir. Örneğin, sabah işe gitmek için evden çıktıktan sonra yol boyunca tanıdık kişilerle karşılaşıldığında, çeşitli sosyal konuşmalar gerçekleşebilir. İş yerine gelindiğinde iş yeri konuşmalarının yanında yine sosyal konuşmalar da gerçekleştirilebilir.

Doğru cevap “a” seçeneğidir. Çünkü “Sesletim”, bireyin yaşadığı bölgenin, eğitim düzeyinin ve üyesi olduğu etnik grubun etkisindedir ve sözcüklerin ses, hece, ton ve vurgu bakımından söylenme biçimidir. Yöresel özellikler gösteren konuşmalar, zaman zaman olumsuz sonuçlar doğurabilirse de iletişimi engelleyecek kadar etkilememesi sağlanabilir. Etkili bir konuşma için ise sesletim yanlışlarının olabildiğince önüne geçilmelidir. Özellikle televizyon ya da radyo gibi kitle iletişim araçlarında, konuşmayı uzmanlık düzeyinde kullanan kişiler için sesletimin yanı sıra diksiyonun kusursuzluğu da önemlidir.

Türkçe’ de yardımcı eylemler, adların yanına gelerek yeni anlatımlar oluşturur. Ancak gereksiz yardımcı eylem kullanmak o kadar yaygındır ki artık yanlış olduklarının bile, çok az kişi farkına varmaktadır. Konuşma yanlışları, dilin kurallarını bilme düzeyine göre daha çok farkına varılan kullanımlardır. Konuşurken, gereksiz yardımcı eylem kullanılmamalıdır. Ancak son yıllarda görülen bir yanlış da yabancı sözcüklerin Türkçeleştirilmesi sırasında etmek, olmak, yapmak gibi ek eylemlerinin gereksiz bir biçimde kullanılmasıdır. Sorunun doğru cevabı “d” seçeneğinde yer alan “Paniğe kapılmak” tır. Diğer seçeneklerde yer alan sözcükler ise yanlış kullanıma örnektir. Doğru kullanımları şöyledir;

    Yanlış       =   Doğru

Sahne almak = sahneye çıkmak

Kalkış yapmak = kalkmak

Giriş yapmak = girmek

Panik yapmak = paniğe kapılmak

Kuşku etmek = kuşkulanmak

Konuşma yanlışları, dilin kurallarını bilme düzeyine göre daha çok farkına varılan kullanımlardır. Konuşma yanlışları, ait olunan toplumsal çevreye, eğitim düzeyine hatta zamana göre değişkenlik gösterir. Bazı söyleyiş özellikleri, yanlış olsalar bile çok yaygınlaşabilir ve herkes tarafından kullanılmaya başlanabilir. Etkili ve doğru bir konuşma gerçekleştirilmesini engelleyeceğinden, bu tür kullanımlardan kaçınılmalıdır. Sorunun doğru cevabı “c” seçeneğinde yer alan “Sözcükleri yanlış seslendirmektir.” Türkçede konuşma dilinde bu tür yanlış söyleyişler çok fazla yapılmaktadır.

 

Doğru cevap “d” seçeneğinde yer alan “Sözcüklere gereksiz ses eklemektir.” Çünkü sözcüklere gereksiz ses eklemek, sözcüğe hiçbir anlam katmayan eklerin sözcüklerin sonuna getirildiği yanlış bir kullanımdır. Soruda da tekrar sözcüğü yerine tekrardan, diyerek sözcüğü yerine diyerekten sözcüğü kullanılarak sözcüğe gereksiz ses eklenmiştir. Konuşmada yanlış kullanıma örnektir.

Bir konuda yanlış davranıldığı fark edildikten sonra bu olumsuz durumu düzeltmek, dostluk ve arkadaşlık ilişkilerinin devamını sağlamak için özür dilenmelidir. Yine de özür dilenerek her şeyin düzeleceği, eskisi gibi olacağı umulmamalıdır. Açıklamada da görüldüğü gibi sorunun doğru cevabı “a” seçeneğinde yer alan “Özür dilenerek her şeyin düzeleceği, eskisi gibi olacağı umulmalıdır.” İfadesidir. Çünkü olumlu ifade kullanılmıştır. Fakat bazı durumlar vardır ki; yapılmak istenmeyen davranışlarda bulunulur, söylenilmek istenmeyen amacını aşan sözler çıkıverir ağızdan. Bu gibi durumlarda, en kısa zamanda özür dilemek bir gerekliliktir. Özür dilemenin küçük düşürücü olduğu sanılmamalı, özür dilemekten çekinmemelidir. Özür içten dilenmeli, göstermelik özür dilenmemelidir. Kusurlu olunduğu kabul edilip bağışlanmak istenmelidir. “Özür dilerim olur biter” diye düşünülmemeli, duygular incitilmemelidir. Özür dilendikten sonra bir daha özre neden olan davranışta bulunmamaya, sözü söylememeye özen gösterilmelidir.