SÖZLÜ VE SÖZSÜZ İLETİŞİM - Deneme Sınavı - 15

Etnolenguistik: Dil ile kültür, dil ile toplum arasındaki ilişkileri inceler

Çağdaş dilbilimin F. de Saussure’den sonraki en önemli ismi, Noam Chomsky’dir (1928- ). 1957 yılında, Syntactic Structures adlı eserini yayımlayan Chomsky’nin dilbilgisine yaklaşımı farklıdır. Dilin kurulabilecek bütün cümlelerini betimleme amacındadır. Böylece her konuşucu, bilmediği, daha önce işitmediği ya da söylemediği cümleleri üretebilme ve anlayabilme yeteneğini ortaya koyulabilecektir. Chomsky de dili iki bölümde inceler: Edinç (İng. competence); konuşanın ve dinleyenin sonsuz sayıda
cümle üretip anlamasını sağlayan kurallar dizgesidir. Edim (Ing. performance) ise, edinç denilen dilsel yeteneğin somut nitelikli konuşma eyleminde gerçekleştirilmesidir (Vardar, 1980; 71)

Eklemeli diller “önden eklemeli diller” (Macarca, Fince…) ve “sondan eklemeli diller” (Türkçe, Moğolca, Japonca, Korece, Mançu ve Tunguzca) olmak üzere iki gruba ayrılır.

Çokbireşimli Diller: Eskimo dilleri gibi, temel bir sözlüksel ögeye getirilen eklerle
cümlelerin oluşturulduğu dillerdir.

Kültür kavramının bugüne dek pek çok tanımı yapılmıştır. Kültür bir toplumun üyesi olarak, insanoğlunun öğrendiği, kazandığı, bilgi, sanat, gelenek-görenek ve benzeri yetenek, beceri ve alışkanlıkları içine alan karmaşık bir bütündür. Değerler, gelenekler, inançlar, maddi objeler ve yaşanılan çevre tarafından biçimlendirilen “özel yaşam biçimi” olarak tanımlamıştır. Kültür, insanların, temelde kalıcı, ama aynı zamanda rutin iletişim ve sosyal etkileşim içinde değişebilirlik özelliğine de sahip etkinliklerini, dünya görüşlerini, şeyleri, inançları ve karmaşık çevresini ifade eder. Bir genelleme yapacak olunursa, kültür sahip olduğumuz her şeydir; yeme alışkanlıklarımız, giyinme biçimimiz, tapınma yollarımız, çocuklarımızı yetiştirme biçimimiz, evlilik ve ölüm törenlerimiz, zaman algımız, ekonomik, sosyal vb. sahip olduğumuz, uyguladığımız, paylaşıp devam ettirdiğimiz ve zaman içinde değişime uğrayan her tür maddi ve manevi varlığımızdır. Doğru cevap E'dir.

Hiçbir kültürün bir diğerinden daha üstün ya da daha değersiz olduğunu söyleyemeyiz. O toplumun gereksinimlerini sağladığı sürece her kültür yeterli ve değerlidir.  İki farklı kültürü yeterlilik ve üstünlük kavramları üzerinden karşılaştırmak çoğunlukla anlamsız sonuçlara yol açacaktır. Kültür toplumsal yapı içinde varlık gösteren bir olgu olduğundan içgüdüsel değildir; doğuştan getirilmez, sonradan öğrenilir. Toplumsal, öğrenilen ve aktarılan bir olgu olan kültür aynı zamanda tarihi ve süreklidir. Toplum kendince önceki kuşaklardan miras aldığı kültürü, değişen koşullar, gereksinimleri ve idealleri doğrultusunda yenileyerek sonraki kuşaklara aktarır.  Doğru cevap D'dir.

Kültürün en önemli özelliklerinin ise toplumsal, devingen, sürekli, öğrenilir, paylaşılır, taşınır ve değişir olduğu söylenebilir. Tüm bu özelliklerin gerçekleşmesi de iletişimle olanaklıdır. Doğru cevap B'dir.

İletişim kavramının pek çok tanımı yapılabilir. İletişim, birbirlerine ortamlardaki nesneler, olaylar, olgularla ilgili değişmeleri haber veren, bunlara ilişkin bilgilerini birbirine aktaran, aynı olgular, nesneler, sorunlar karşısında benzer yaşam deneyimlerinden kaynaklanan, benzer duygular taşıyıp bunları birbirine ifade eden insanların oluşturduğu topluluk ya da toplum yaşamı içinde gerçekleştirilen tutum, yargı, düşünce, duygu bildirişimleri biçiminde tanımlanmıştır. Bu tanımdan yola çıkıldığında iletişimin var olabilmesi için kuşku yok ki öncelikle bir insan topluluğundan ya da bir kitlenin varlığından söz etmek gerekmektedir. Daha sonra bu insanlar arasında haberleşme, bilgi aktarımı ve bildirişim olması da kaçınılmazdır. Aslında ileti alışverişi bağlamında tüm canlılar iletişim içindedirler ve bazıları gruplar halinde yaşarlar. Ancak insan değişik iletişim sistemleri geliştirerek belli bir toplum yaşamına sahip diğer hayvanlarda bulunmayan kültürel bir yaşamı gerçekleştirmiştir. Doğru cevap A'dır.

Dil bireye, bir ulusun parçası olduğunu duyumsatan, birlik içinde olduğunu hissetme, yaşama, bunu ortaya koyup olanaklarını gerçekleştirme şansını belkide en yalın ve en etkili biçimde sağlayan en temel kültürel ögedir. Bir dilde o ulusun yansımasını görmek olanaklıdır. dil, ait olduğu kültürde meydana gelen değişikliklerden etkilenir ve değişir. Kültürün kendi içinde ortaya çıkan yeni oluşumlardan; başka kültürlerle ilişkilerinden kaynaklanan değişme ve gelişmeler dile de yansır. Doğru cevap D'dir.

Persona, bireyin yaşamdaki ihtiyaçlarıyla ilgili bir tavırdır. Toplumsal olarak var olan beklentiler doğduğumuz andan itibaren üzerimize yüklenmeye başlanır Toplumsal norm ve kurallara uygun olarak davranmamız beklenir ve istenir. Bir mağazada gördüğümüz bir şeyi parasını vererek elde etmemiz toplumsal ve ahlaki bir kuraldır. Toplum her bireyinin buna uygun davranmasını bekler. Bir yakınınız size bir şey armağan ettiğinde teşekkür etmeniz beklenir. Bu umulan davranışların dışında davrananlar toplumu oluşturan ve beklentilere uygun davranan diğer bireyler tarafından eleştirilir, bazen uzaklaştırılır ve duruma göre yasal yollarla cezalandırılır. Doğru cevap B'dir.

Görev paylaşımına yönelik atasözleri:
Yuvayı dişi kuş yapar.
Evi ev eden avrat, yurdu şen eden devlet.
Er olan ekmeğini taştan çıkarır.
Erkek aslan dişisinden kuvvet alır.
Kız ve erkek çocuk ayrımına vurgu yapan atasözleri:
Oğlan doğuran övünsün, kız doğuran dövünsün.
Oğlan büyür koç olur, kız büyür hiç olur.
Güç/iktidar ilişkilerini betimleyen atasözleri:
Kadının sözüne uyan adam değildir.
Kadının sırtından sopa, karnından sıpa eksik edilmez.
Kadını aldın mı yanına yakışmalı, çarptın mı duvara yapışmalı
Kadının malı, kapı mandalı.
Zemheriden sonra ekilen darıdan, kocasından sonra kalkan karıdan hayır gelmez.
Eşitsizlikleri dışa vuran atasözleri:
Kadının yüzünün karası, erkeğin elinin kınası.
Hırsızlık bir ekmekten, kahpelik bir öpmekten.
Avradı er zapt etmez, ar zapt eder.
Sözlü kültürün ve iletişimin önemli araçlarından biri olan bu atasözleri daha önce üzerinde durduğumuz toplumsal cinsiyete dayalı toplumumuzun ve kültürümüzün beklentilerini yansıtmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Erkekler konuşurlarken yüksek ses tonuyla konuşur.Erkekler konuşurken vurgu yapmak için seslerini yükseltir.Erkeklerin konuşması daha monotondur. Üç ses tonu kullanırlar. Erkekler konuşma sırasında başkalarının sözünü kesme eğilimi gösterir.Erkekler sözlerinin kesilmesine daha az izin verirler.Erkekler doğrudan suçlayıcı konuşur. Örneğin, “Aramadın!”. Konuşma sırasında erkekler kendileri hakkında daha az kişisel bilgi verirler.Erkekler bir konu hakkında doğrudan ifadeler kullanırlar.

Kadınlar sözlerinin kesilmesine daha fazla izin verirler.Kadınlar konuşurken yumuşak ses tonuyla konuşur. Kadınlar konuşurken vurgu yapmak için ses perdesini ve ses değiştirmeyi kullanır. Kadınlar daha duygusal vurgular yaparlar. Beş ses tonu kullanırlar.Kadınlar konuşma sırasında erkeklere göre çok daha az söz kesme eğilimi gösterir. Kadınlar konuşma yaparlarken kendileri hakkında daha çok bilgi verme eğilimi gösterir.Kadınlar dolaylı yoldan suçlayıcı konuşur. Ses tonuyla suçlamayı vurgular. Örneğin,“Aramadın?”. Kadınlar bir konu hakkında dolaylı ifadeler kullanırlar. Doğru cevap A'dır.

İşyeri konuşmaları: Uzmanlık alanına özgü teknik sözcüklerin sıkça kullanıldığı konuşmalardır. Mesleğe ait özel bir dil veya söz dağarcığı oluşmuşsa buna jargon adı verilir. Örneğin, tıp jargonu. Doğru cevap A'dır.

Konuşmanın fiziksel ögeleri solunum ve sestir. Doğru cevap B'dir.

Solunum: Yaşam için gerekli oksijenin alınması ve akciğerlerde kanın temizlenmesinden sonra oluşan karbondioksitin dışarı atılmasıyla solunum gerçekleşir.
Soluk alırken, sırayla şu olaylar gerçekleşir:
1. Kaburgalar arasındaki kaslar kasılır.
2. Diyafram kası kasılır.
3. Göğüs boşluğu genişler.
4. Akciğerler genişler.
5. Akciğerlerdeki hava basıncı düşer.
6. Oksijen alveollere kadar gelir.

Soluk verirken de sırayla şu olaylar gerçekleşir:
1. Kaburgalar arası kaslar gevşer.
2. Diyafram kası gevşer.
3. Göğüs boşluğu daralır.
4. Akciğerler daralır.
5. Alveollerdeki karbondioksit dışarı atılır.

Doğru cevap C'dir.

Sesletim ve Diksiyon: Sözcüklerin ses, hece, ton ve vurgu bakımından söylenme biçimidir. Sesletim, bireyin yaşadığı bölgenin, eğitim düzeyinin ve üyesi olduğu etnik grubun etkisindedir. Yöresel özellikler gösteren konuşmalar, zaman zaman olumsuz sonuçlar doğurabilirse de iletişimi engelleyecek kadar etkilememesi sağlanabilir. Etkili bir konuşma için ise sesletim yanlışlarının olabildiğince önüne geçilmelidir. Doğru cevap D'dir.

Konuşurken tanımadığımız kişilere "sen" yerine, "siz" diye hitap edilmelidir. Doğru cevap E'dir.

Sözcükleri tekrarlamak: Son dönemde, konuşma içerisinde hani sözcüğü, hiçbir gereği yokken defalarca kullanılmaktadır. Benzer şekilde, şey, işte, yani, aslında gibi sözcükler de sıkça tekrarlanabilmektedir. Konuşurken, sözcük tekrarlarından kaçınılmalıdır. Doğru cevap A'dır.

Gereksiz yardımcı eylem kullanmak: Türkçe’de yardımcı eylemler, adların yanına gelerek yeni anlatımlar oluşturur. Ancak son yıllarda görülen bir yanlış da yabancı sözcüklerin Türkçeleştirilmesi sırasında etmek, olmak, yapmak ek eylemlerinin gereksiz bir biçimde kullanılmasıdır.

Giriş yapmak yerine girmek kullanılmalıdır. Doğru cevap B'dir.