SÖZLÜ VE SÖZSÜZ İLETİŞİM - Deneme Sınavı - 1

Kalıplaşmış anlam, bireylerarası sözlü iletişim sayesinde sosyal anlam içerisinde oluşmuş anlam olarak adlandırılmaktadır (Fisher, 1987: 88). Bu durum içerisinde sosyal bağlamla birlikte dilin kullanımının kalıplaşmasıyla sözlü iletişim oluşmaktadır. Örneğin, Türkiye’nin Ege bölgesinde konuşulan dilde kalıplaşmış deyim kullanımları, çeşitli nesnelere verilmiş genel sözlük Türkçesinden farklı kelimeler kullanılmaktadır ve tüm bu sözel ifadeler o bölge içerisinde kalıplaşmıştır. Herhangi sosyal bir grubun ya da coğrafi bir bölgenin kendi arasında kalıplaşan sözel iletişimde kullandığı ifadeler, o bölgenin bağlıolduğu ülke ve sosyal grubun bağlı olduğu daha büyük sosyal gruplar tarafından anlaşılamayabilir.

Söylem, sözlü iletişim içerisinde mesajı taşıyan aygıtlar bütünüdür. Söylemin de kendi içerisinde özümleme (integration), çıkarsama (inference), depolama (stockage) ve geri çağırma (faire-appel) olmak üzere dört farklı aşaması bulunmaktadır. Bu dört aşama gönderenden daha çok alıcının söylemi algısıyla ilgilidir ve her birey hem gönderen hem de alıcı konumunda olabileceğinden genel olarak herkes için kabul edilebilir aşamalardır. Söylemin özümlenmesi ilk olarak bireyin kendi bilinciyle yapması gereken bir durumdur. Alınan ileti özümlenemezse alıcıda anlamını yitirir ve bir sonraki aşama olan çıkarsama aşamasına geçilemez. Özümsenen iletinden çıkarım yapılmasıyla birlikte söylem alıcı olan bireyde kalıcı hale gelir ve daha sonra tekrar kullanılmak üzere bilinç içerisinde depolanır. Depolanan ileti ve içerdiği söylemde gerektiğinde geri çağrılarak tekrar kullanılır ve alıcı, artık gönderen konumunda olduğundan, geri çağrılan ileti başka bir alıcıya gönderilir ve tekrar aynı işlemlerden geçer (Lazar, 2009: 52). Bu şekilde söylem sürekli değişkenlik içerisinde bireylerarasında sürekli gezinir ve yeni anlamlar ve yeni niyetler doğrultusunda kullanılır. Diğer bir taraftan, bir iletinin sürekli farklı anlamlar kazanarak farklı söylemler için kullanılması ve bu bahsedilen aşamaları başarılı bir biçimde geçebilmesi, hem o iletinin etki düzeyiyle hem de alıcının iletişimsel becerisiyle doğru orantılıdır.

Söylem kuramı, sözlü iletişimin temel hareketi olan konuşmada üç ayrı eylem türü saptar: 1. Bir sözce, kelimelerden bir yapı üretme eylemi olan “düzsöz eylemi” (locutionary act); 2. Söz verme, selamlama, ileri sürme, övünme vb. örneklerde konuşanla konuşulan kişi arasındaki etkileşimi dışa vuran “edimsöz eylemi” (illocutionary act); 3. Dinleyende korku, inanma, yüreklenme gibi etkiler yaratan “etkisöz eylemi” (perlocutionary act)’dir.

İki bireyden fazla bireyin bulunduğu ortamlarda grupsal sözlü iletişim durumu oluşmaktadır. Aile ortamı, iş ortamı, arkadaş ortamı gibi ortamlarda grup içi sözlü iletişim söz konusudur. Grup ortamları sosyal ortamlar olmakla beraber, bireyi birden fazla kişiyle sözlü iletişim kurma durumuna sokar. Bu durumlarda, tek bir ileti, aynı anda birden fazla kişi tarafından algılanır ve anlamlandırılır. Bundan dolayı da bir ileti, farklı zamanlarda değil, aynı zaman içerisinde farklı anlamlar kazanır ve farklı biçimlerde yorumlanabilir. Burada grubun yapısı da önemlidir. Aile ve arkadaş gibi genelde resmi olmayan grup ortamlarıyla birlikte, daha resmi bir sözel iletişimin kullanıldığı iş ortamı ya da kamusal alanlar gibi sınırlı çerçevede iletişim kurulduğu ortamlarda bulunmaktadır. Bir bankada veya hastanede sıra beklerken bekleme odasında diğer bireylerle kurduğumuz iletişim, evimizdeki bireylerle kurduğumuz iletişimden daha resmi ve sınırlı olacaktır.

Kişiler bulundukları her farklı sosyal durum ve toplumsal bağlam içerisinde farklı bir iletişim şekli kullanırlar ve bu aradaki geçişler de stil değiştirme olarak adlandırılır. Stil, iletişim kurma biçimin yanında, kişinin karakteristik özelliklerini de belirleyen anlam ögeleri bütünüdür. Kişinin, utangaç, açık sözlü, konuşkan ve benzeri gibi karakter özellikleri, kişinin sosyal ortam içerisinde seçtiği stili doğrultusunda belirlenebilmektedir.