SOSYOLOJİDE YAKIN DÖNEM GELİŞMELER

kolonyalizm sömürgeci ulusların 17. yüzyıl ve 20. yüzyıl arasında Kuzey ve Güney Amerika, Avustralya, Afrika ve birçok Uzak Doğu bölgesinde idari ve askerî yerleşimler tesis ederek ekonomik ve stratejik sömürü ilişkileri kurmalarını ifade etmektedir. Emperyalizm kavramında ise söz konusu ekonomik ve stratejik sömürü ilişkilerini kurmak ve sürdürmek için sömürgeci ulusların sömürülen ulusların bölgelerinde idari ve askerî bir yerleşim yapıları kurmaları zorunlu değildir.

Benzer şekilde, İngiliz aydınlanma düşüncesi içerisinde önemli bir yere sahip olan John Stuart Mill (1806 -1873) de kolonilerin, herhangi bir düzenlemeye tabi tutulmadan, kolonyal güçler tarafından yönetilmesinin bu güçlerin oluşturdukları imparatorlukların etkinliğine ve meşruiyetine zarar vereceğini ifade etmekteydi

Her ne kadar, Marx’ın kapitalist ekonomik üretim biçimine dönük gerçekleştirdiği analizler sömürgeci politikaların kısmi bir eleştirisi olarak değerlendirilse de post-kolonyal kuramcıların çalışmalarında Marx’ın düşüncelerinin “Emperyalist düşüncenin dinamiklerini açıklayamayacağı özellikle vurgulanır.” ve bu nedenle “sömürgecilik karşıtı yazarlar emperyalizmi daha uygun biçimde açıklayabilecek alternatif bir analiz biçimi” olarak post-kolonyalizmi geliştirirler

İlk etapta Sömürgeci Söylem Teorisi adıyla anılan ve “kültürel uygulamaların, metaforların (mecaz ve benzetmelerin) ve işaretlerin sömürgeci ilişkiler içindeki sosyal hayatı organize etme ve yeniden üretme biçimlerine” odaklanan söz konusu bu çalışma alanı 1970’li yılların sonunda, Edward Said’in özellikle Michael Foucault’un “söylem” kavramını Oryantalizme (1978) uygulaması ile birlikte popüler hale geldi ve İngiliz edebiyatı ile kesişmesi sonucunda da bugün post-kolonyalizm olarak adlandırılan düşünceye dönüştü.

Said’in tercih ettiği kavramlaştırmayla Oryantalizm/şarkiyatçılık) Batı’nın Doğu’yu nesneleştirerek tanımlama, ona “Doğu/Şark” şeklinde kendi gerçekliği ile uyuşmayan temsili tek-tip bir kimlik verme, onu Batı’nın istediği yönde dönüştürme, kontrol etme ve kendine bağımlı hale getirmeye hizmet etmektedir. Batı söz konusu bu oryantalist söylemle bir tür ırkçılık yapmaktadır.

Ayrıca “Kitabın bilimsel sağduyudan, akl-ı selimden, soğukkanlılıktan uzak, baştan sona duygusal dürtüler ve heyecanlarla yazıldığı iddia edildi. Kimisi de Said’in ‘kimlik’ sorununa dikkat çekti. Bu bakış açısına göre, her ne kadar hayatının büyük bir bölümü Batı’da geçmiş olsa da Said, bir Şarklıdır ve bakış açısı da Şarklı zihniyetle uyum içinde olmaya eğilimlidir”

Oksidentalizmi tanımlamada literatürde üç farklı bakış açısından söz edilir. Bunlardan birincisinin Oksidentalizmi, Doğu’nun kendi çıkarları doğrultusunda Batı’yı inceleme ve bir nefsi müdafaa yöntemi olarak tanımlarken, ikincisinin onu Batı düşmanlığı olarak tanımladığı, üçüncüsünün ise “nasıl daha iyi Batılı/modern olunur?” sorusunun cevabını verebilecek bir söylem ve/veya bilim olarak tanım- ladığı vurgulanır

Spivak yurttaşlık yapılarına hiçbir erişimi olmayan bu nedenle de özne olarak mevcut olmayan kişi anlamında kullandığı madunu temsil edebilen ve görünür kılan hiçbir belgenin olmadığını bu nedenle de kendine ait bir dili ve temsiliyeti olmayan madunu görünür kılmaya çalışan “aşağıdan tarih yapma” girişimlerinin madunluğa kendisine ait olmayan kurgusal özellikler yükleyerek heterojenliğini inkâr edeceğini savunur

Modern sömürgeciliğin gelişiminde özellikle Batı kapitalizminin (merkantilizmin) 15. yüzyılda keşifler sayesinde yeni ticaret yollarıyla küresel bir güç hâline gelmeye başlaması önemli bir rol oynamıştır

Post-kolonyalizm, sömürgeciliğin tarihsel kökenlerini, oluşumunu, gelişimini ve sonuçlarını sosyal,kültürel, ekonomik, siyasal, sanatsal ve edebiyat metinleri üzerinden inceleyen eleştirel söylemin disiplinerarası bir alanıdır.

Kolonyal formlar arasında en çok bilinen ve en çok işaret edilen tür ise sömürgeci kolonyalizm olarak ifade edilen kolonyalizm türüdür. Kolonyalizmin bu türü diğer kolonyalizm türlerini kapsayabileceği gibi, onlara ek olarak doğal kaynakların ve yerli nüfusun sahip olduğu işgücünün merkez ülkenin faydasına ve ihtiyacına dönük olarak sömürülmesini de içermektedir. Merkantilist politikalara uygun olarak değerli madenlerin merkez ülkeye yani kolonileştirici gücün ana vatanına aktarılması ve köleleştirme üzerinden sağlanan neredeyse sıfır maliyetli işgücü elde edilmesi sömürgeci kolonyalizmin temel
karakteristiğini oluşturmaktadır.

Emperyalizm kavramı ile ifade edilen sömürgecilik biçimi politik araçlar üzerinden, sömürge ve sömüren güçler arasındaki eşitsiz ekonomik güç ilişkisi üzerinden ya da kültürel etki üzerinden gerçekleşebilmektedir Bir diğer deyişle, emperyalizm olarak ifade edilen sömürgecilikte, sömürünün hangi araç üzerinden ve direkt veya dolaylı olarak gerçekleşip gerçekleşmediği belirleyici bir kıstas değildir. Kolonyalizm olarak bilinen sömürgecilik
biçiminde ise, kolonyal güç koloni üzerinde doğrudan bir politik güç kurmakta,
koloni bölgesinin siyasal ve idari yapısını ve bu yapının hangi kurallar ve yasalar çerçevesinde işleyeceğini belirlemektedir.

Aydınlanma Çağı ve Modernlik döneminin düşünürlerinin evrensel tanımlamalarına göre medeniyet insanın aklıyla kendi kaderini tayin edebildiği toplumlarda, bağımsız siyasi ve hukuk kurumlarının işlediği, özgün kültürel pratiklerin korunduğu toplumlarda gelişir. Bu nedenle güçsüz toplumların güçlü toplumlarca sömürülmesi rasyonel biçimde gerekçelendirilemeyecek bir eşitsizlik durumudur.

20. yüzyılın ikinci yarısında, kolonyalizm çalışmaları farklı yönlerde gelişmeye başladı; özellikle 1950’lerden ve 1960’lardan başlayarak, Frantz Fanon (1969) ve Albert Memmi (1967), sömürgecilikte yer alan ırksal egemenlik biçimlerini ve Afrika’daki kültürel ve psikolojik etkilerini incelemişlerdir.

Baskı altındaki toplumların sömürgecilik tarihinde yaşadıkları siyasal, ekonomik, kültürel baskıları eleştirel olarak inceleyen postkolonyal teori, güç ilişkilerini ve güçsüz konumdakinin uğradığı eşitsizlikleri ele alan diğer eleştirel kuramlar olan Marksizm, feminizm, post-yapısalcılık ve post-modernizmle kesişmektedir.

Foucault’cu anlamda kolonyalist söylem, bilgi ve iktidar kavramlarının nasıl iç
içe geçtiğinin en önemli göstergesidir. Buna göre kolonyalist söylem güçlü olan
Batı’nın mevcut gücünün devamı için sürekli olarak Batı’da ve az gelişmiş ülkelerde yeniden üretilmiştir. Kolonyalist söylem Batı’yı güçlü, üstün, gelişmiş, faydalı ve hakikati temsil eden bir “özne” olarak inşa ederken sömürgeleştirilmiş ülkeleri bağımlı, değersiz, tehlikeli ve yetersiz olarak tanımlayarak “nesne”leştirir ve bu yolla Batı’nın sömürüsünü gizleme işlevi görür.

Spivak, çalışmasında (1988) örnek olarak Hindistan’daki “Sati” (dul kadının
kendisini yakma şeklindeki intiharı) geleneğini örnek verir. Buna göre Batının sömürge yöneticileri barbar olarak algıladıkları bu geleneği yasaklayarak kendilerini kahverengi kadınları kahverengi adamlardan kurtaran/özgürleştiren beyaz medeni erkekler olarak algılarken, Hindistanlı milliyetçiler ise sati yapan kadınları cesur kadınlar olarak algılarlar. Spivak içinse birbiriyle çelişen bu söylemlerin hiçbirisi sati yapan kadını kendi bakış açısından kavrayamaz ve bu noktada her ikisi de madunu dışlar. Nitekim Spivak, kocalarının ardından sati olarak yakılan bu kadınların özne olarak mevcut olmadıklarını, bu nedenle konuşabilecekleri bir uzam ile kendilerine ait bir dilleri ve öztemsil (self-representation) imkânları bulunmadığını, bu bakımdan ezilen öznenin/madunun sesinin diriltilmesinin oldukça zor olduğunu savunur.

Edward Said'e göre göre kolonyalist söylem (veya Said’in tercih ettiği kavramlaştırmayla Oryantalizm/şarkiyatçılık) Batı’nın Doğu’yu nesneleştirerek tanımlama, ona “Doğu/Şark” şeklinde kendi gerçekliği ile uyuşmayan temsili tek-tip bir kimlik verme, onu Batı’nın istediği yönde dönüştürme, kontrol etme ve kendine bağımlı hale getirmeye hizmet etmektedir. Batı söz konusu bu oryantalist söylemle bir tür ırkçılık yapmaktadır.

Kolonyalizm en geniş ve basit tanımıyla bir grup insanın başka bir grup insan
tarafından çeşitli araçlarla kontrol altına alınması ya da baskı altında tutulması
olarak tanımlanabilir

ygulamalarını tarihsel bir arka plan olarak ele almaktadır.
Kolonyalizm, Batı tarihinin geleneksel siyasi ve ekonomik anlatısında Christopher Columbus’un 1492 yılında Doğu’yu keşfetmek amacıyla batıya doğru
yelken açmasıyla sembolleştirilir. “Yeni Dünyanın Keşfi” olarak ifade edilen bu
başlangıcı, Macionis ve Plummer’ın (2008: 285) sözleriyle ifade edecek olursak,
“dünyanın bir bölgesinin başka bir bölgesi tarafından sistematik olarak ele geçirilmesi” olarak işaret etmek daha doğru olacaktır.