SOSYOLOJİDE YAKIN DÖNEM GELİŞMELER

Kalyon gemileri taşıyabildikleri büyük yük kapasitesi ve hızlı olmaları dolayısıyla  denizcilerin uzun süre denizde kalabilmesine olanak sağlamış, ka-mal, kros staf ve usturlap ise farklı yöntemlerle denizcilerin enlem derecelerini belirleyebilmelerini sağlamış, bu da denizaşırı keşifleri mümkün kılmıştır. Doğru yanıt D'dir.

İngiltere, 20. yüzyılın başında dünya üzerinde en çok koloniye sahip olan ülke olarak “üzerinde güneş batmayan imparatorluk” olarak anılır duruma gelmiş ve kontrolü altındaki topraklar 35,5 milyon kilometre kareye kadar çıkmıştır. Doğru yanıt A'dır.

Kolonyal baskı altına alma (veya alınma) durumunun kendisi birçok farklı biçim alabileceği gibi, baskı altına alan insan grubunun (kolonyal güç) baskı altına alınan insan grubunu (koloni) kontrol altında tutmak için birçok farklı aracı kullanmasını ifade edebilmektedir. Bu araçlar kimi zaman ekonomik araçlar, kimi zaman siyasal araçlar, kimi zaman askerî araçlar ve kimi zaman da sosyal, kültürel ve ideolojik araçlar olarak kendilerini gösterebilmektedir.

Modern sömürgeciliğin gelişiminde özellikle Batı kapitalizminin (merkantilizmin) 15. yüzyılda keşifler sayesinde yeni ticaret yollarıyla küresel bir güç hâline gelmeye başlaması önemli bir rol oynamıştır. Bu süreçte denizaşırı ticaret aracılığıyla başta Afrika olmak üzere üçüncü dünya ülkelerindeki yer altı ve yer üstü zenginlikleri (özellikle altın ve gümüş) Batı’ya transfer edilmeye başlamış, bu kaynak transferine insan (köle) ticareti de dâhil edilmiştir. Kolonyal süreçte sömürgeleştirilmiş ülkenin önde gelen kesimleri de sömürge ilişkisinin aracıları olarak Batı ile ittifak hâlinde olmuşlardır. Bu dönemde başta İngiltere olmak üzere, Fransa, Almanya, Hollanda, Belçika ve daha sonraları ABD, başta Afrika ve Asya ülkeleri olmak üzere açık ve net bir sömürgeci/yayılmacı politika izlemiştir.

Daha çok Marksizmin ve devamında da Feminist düşünce akımlarının şekillendirdiği post-kolonyal teorinin öne çıkan önemli temsilcileri arasında Fransız sömürgesi Martinik doğumlu siyahi Marksist düşünür Frantz Fanon (1925 - 1961), Filistin asıllı Amerikalı eleştirel sosyal bilimci ve siyasal aktivist Edward Said (1935- 2003) ve Hindistan asıllı edebiyat kuramcısı ve feminist eleştirmen Gayatri Chakravorty Spivak (1942 - ..) ile yine Hindistan asıllı edebiyat ve kültür kuramcısı Homi K. Bhabha (1949-...) yer almaktadır.

“Ka-mal” adı verilen teknik alet denizcilerin bulundukları enlem bilgisini belirlemelerine yardımcı olmuştur.

Kolonyalizm tarihinde içsel kolonyalizm, vekâlet kolonyalizmi, yerleşimci kolonyalizm ve sömürgeci kolonyalizm gibi kolonyalizmin farklı birçok formu gözlemlenmiştir.

Kolonyalizmin meşruiyetini sorgulayan Fransız, Alman, İngiliz ve İskoç düşünürlerin temel hareket noktalarından birisi, kolonyalizmi bir “medenileştirme projesi” olarak sunan yaygın inanışa karşı çıkmak olduğu ifade edilmelidir. Aydınlanma Çağı’nın ve modernist düşüncelerin ortaya çıkıp geliştiği 18. yüzyıl ve 19. yüzyıl Avrupa’sında hâkim bakış açılarından biri her insanın “akıl yürütme” ile “kendi kendini yönetme” becerisine sahip olabileceği ve bunların doğa yasasına dayanan evrensel birer insan özelliği olduğu varsayımıydı. Böylesi bir bakış açısının, kolonyalizmin köleleştirme gibi uygulamalarına karşı eleştirel bir pozisyon alması ve dolayısıyla kolonilerde yaşayan yerli ulusların “medeniyetten ve akıldan yoksun” olduklarını iddia ederek kolonyalist politikaları meşrulaştıran idari yapılara karşı olması ve karşı durması nihayetinde kaçınılmazdı.

Kurulan sömürü ilişkisinin merkez ülkede kendini düzenleyen piyasa mekanizmasına zarar vermesi ise ekonomik eleştirilerdendir.

Postkolonyal teoride Immanuel Wallerstein, Paul Baran, Paul Sweezy ve Samir Amin gibi post-Marksist kuramcıların yanı sıra Michel Foucault gibi postyapısalcı ve J. F. Lyotard gibi postmodern düşünürlerin çalışmalarının etkisi söz konusudur.

Spivak çalışmalarında ezilenlerin bakış açısının temsilindeki karmaşıklığı aşmak için madunluğun genelleştirilmiş kategorileri ile değil tekillikleri ile ilgilenerek sessiz madunun bakış açısını ifade etmesini engelleyen faktörleri ifşa etmeye çalışır. Başka bir ifade ile Spivak’a göre maduna ses vermek, madunun sesini diriltmek imkânsızdır ve bu nedenle madunun sessizliğini temsil ederek onu yani marjinali görünür kılmak entelektüelin, postkolonyal eleştirinin/eleştirmenin ve maduniyet çalışmalarının önemli bir işi olmalıdır.

Oksidentalizm özellikle, Oryantalizmin fikirlerini, hiyerarşisini ve de “öteki”sini, dahası Batı kültürünün ikili karşıtlıklarını tersine çevirme gayretinde olan bir karşı söylem ve de bir misilleme stratejisi olarak değerlendirilmektedir. Bu noktada Oksidentalizm, Batı’ya ilişkin her şeyi reddeden ve modernizasyon mirasını her şeyiyle reddeden eleştirel kuramın anti-modernist bir boyutu olarak da  tanımlanmaktadır.

Vekâlet kolonyalizmi, hâkim kolonyal güç tarafından desteklenen bir grubun başka bir grubun bölgesinde kurduğu yerleşimi ve bu yerleşim vasıtasıyla gerçekleştirdiği sömürü düzenini ifade etmektedir. Doğru yanıt E'dir.

Marx, klasik olarak kabul edilen eserlerinde, burjuva sınıfının ve onun öncülüğünü yaptığı kapitalist üretim modeline dayalı ekonomik işleyişin kaçınılmaz ve doyumsuz olarak yeni pazarlar arama ve kâr oranları arttırmak amacıyla sahip olduğu pazarı genişletme eğiliminden bahseder. Özellikle, kâr oranlarının düşme eğilimi ve fazla
üretimin yarattığı krizden çıkabilmenin en güvenilir yolunun yeni pazarlar bulmak/yaratmak olduğunu belirten Marx’a göre, fazla üretimden doğan krizi aşmanın en etkili yollarından birisi tüketim pazarının genişlemesidir. Doğru yanıt C'dir.

Post-kolonyalizm, Marksizmin, postyapısalcılığın ve postmodernizmin kesişme noktasında ortaya çıkmıştır. Doğru yanıt C'dir.

Edward Said Michael Foucault’un “söylem” kavramını oryantalizme uyarlayarak postkolonyalist çalışmaların öncüsü olmuştur. Doğru yanıt A'dır.

oksidentalizm, Batı’yı Nazi soykırımı, Kızılderilileri katliamı vb. üzerinden kendi tarihindeki barbarlıkla yüzleşmeye çağırır. Haçlı seferleri, Roma istilası, Bizans entrikaları, kölelik vb. tarihsel olgulara dayanarak barbarlığın Batı’da bir gelenek olduğunu vurgular. Batı’da ortaya çıkan kapitalizm, modernizm, sekülarizm (laiklik), liberalizm, Marksizm, hümanizm vb. modern ideolojilerin çoğunu eleştirir ve mesafeli yaklaşır. Oksidentalizm, Batıyı her türlü kötülüğün ve felaketin nedeni olarak gösterme çabalarının tümüne verilen bir ad olarak da tanımlanabilmektedir. Doğru yanıt D'dir.

Homi Bhabha’nın postkolonyal çalışmalara eklediği temel kavram “melezlik” ve “arayerdelik”tir. Modernite döneminde dışlanan ve saf olmadığı için eleştirilen melezlik kavramı postmodern dönemle birlikte önem kazanmıştır. Doğru yanıt E'dir.

Renan, 1871 yılında Batı dünyası dışında kalmış, geri, ilkel ve az gelişmiş ülkelerin nasıl
ve ne şekilde gelişmiş uygar dünyanın bir parçası olabilecekleri üzerine çalışmış bir oryantalist olarak bilinmektedir. Ona göre Batı Doğu’dan üstündür, Doğu Batı’yı rol model almalıdır ve bir negro/zenci bile bunu yapabilir/başarabilir. Renan sömürgeciliği uygarlığın/medeniyetin bir parçası olarak görmüştür. Doğru yanıt B'dir.

Bu süreçte, özellikle 18. yüzyıl sanayi devriminde sömürgecilik yoluyla burjuvazinin elde ettiği sermaye birikimi ve bu birikimin sağladığı ekonomik gücün etkisinin büyük olduğunu vurgulamak gerekir.

Kolonyalizm, Batı tarihinin geleneksel siyasi ve ekonomik anlatısında Christopher Columbus’un 1492 yılında Doğu’yu keşfetmek amacıyla batıya doğru yelken açmasıyla sembolleştirilir.