SOSYOLOJİDE YAKIN DÖNEM GELİŞMELER

En genel hâliyle ifade etmek gerekirse, daha çok 15. yüzyılın sonlarından başlayarak 20. yüzyılın başlarına kadar Batı ülkeleri ve özellikle de Portekiz, İspanya, İngiltere ve Fransa tarafından oldukça yoğun olarak gerçekleştirilmiş kolonileştirme politika ve uygulamaları, genellikle askerî olarak güçlü olan insan grubunun (ya da ulusun) güçsüz olan insan grubunun (ya da ulusun) topraklarını zor kullanarak ele geçirmesi ile başlamaktadır. Doğru yanıt A seçeneğidir.

15. yüzyılın sonlarından başlayarak 20. yüzyılın başlarına kadar Batı ülkeleri ve özellikle de Portekiz, İspanya, İngiltere ve Fransa tarafından kolonileştirme politika ve uygulamaları oldukça yoğun olarak gerçekleştirilmiştir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Kolonyal ulusların baskı altına alma araçları olarak ekonomik, siyasal, askerî, sosyal, kültürel veya ideolojik bir biçim alabilmektedir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Loomba’nın (2000: 19) ifade ettiği gibi “Kolonyalizm, başka insanların toprakları ve mallarının fethedilmesi ve denetlenmesi olarak tanımlanabilir.” zira “Yeni topraklarda bir ‘topluluk oluşturma’ süreci zorunlu olarak, orada daha önce zaten bulunan toplulukları bozma ya da yeniden oluşturma süreci anlamına gelir ve ticaret, pazarlık, savaş, soykırım, köleleştirme ve isyanlar dâhil olmak üzere
kapsamlı bir pratikler silsilesi içerir”. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Doğru yanıt E seçeneğidir.

Doğru yanıt E seçeneğidir.

Doğru yanıt E seçeneğidir.

Doğru yanıt C seçeneğidir.

Doğru yanıt A seçeneğidir.

Doğru yanıt B seçeneğidir.

Modern sömürgeciliğin gelişiminde özellikle Batı kapitalizminin (merkantilizmin) 15. yüzyılda keşifler sayesinde yeni ticaret yollarıyla küresel bir güç hâline gelmeye başlaması önemli bir rol oynamıştır. Bu süreçte denizaşırı ticaret aracılığıyla başta Afrika olmak üzere üçüncü dünya ülkelerindeki yer altı ve yer üstü zenginlikleri (özellikle altın ve gümüş) Batı’ya transfer edilmeye başlamış, bu kaynak transferine insan (köle) ticareti de dâhil edilmiştir. Kolonyal süreçte sömürgeleştirilmiş ülkenin önde gelen kesimleri de sömürge ilişkisinin aracıları olarak Batı ile ittifak hâlinde olmuşlardır. Bu dönemde başta İngiltere olmak üzere, Fransa, Almanya, Hollanda, Belçika ve daha sonraları ABD, başta Afrika ve Asya ülkeleri olmak üzere açık ve net bir sömürgeci/yayılmacı politika izlemiştir. Söz konusu bu yayılmacılık Orta Çağ ve Yeni Çağ’daki Bizans ve Osmanlı tarzı yayılmacılıktan da çok farklı olarak kapitalist bir formda ortaya çıkmıştır. Bu süreçte, özellikle 18. yüzyıl sanayi devriminde sömürgecilik yoluyla burjuvazinin elde ettiği sermaye birikimi ve bu birikimin sağladığı ekonomik gücün etkisinin büyük olduğunu vurgulamak gerekir. Bu sebepten, konuyla ilgili akademik literatürde, modernleşme tarihi aynı zamanda bir emperyalizm ve sömürgecilik tarihi olarak da okunmaktadır.

Post-kolonyal teori bir zamanlar kolonileştirilmiş olmanın sonuçlarını ya da güncel yansımalarını, baskın anlatı, söylem ve ifadeleri eleştirel bir gözle ele alarak ve kolonileştirilmiş ülke insanlarının bakış açılarına ve tarihlerine odaklanarak tartışan, sosyologların ve antropologların sıklıkla referans verdiği ve yöntembilim olarak kullandığı bir sosyal bilim alanıdır.

Kendi içerisinde birçok farklı bakış açısını ve kuramsal tartışmayı/araştırmayı barındıran post-kolonyal teori daha çok iki araştırma ve tartışma alanı üzerinden ilerlemektedir. Bunlardan birincisi, kolonileştirici güçlerin kolonileştirdikleri (ya da kolonileştirmeyi amaçladıkları) ülke ve insanları nasıl tanımladıkları ve bu ta nımlamaların farklı biçimler alan kolonileştirme çaba ve uygulamalarına sağladığı bilgisel ve ahlaki zemine eleştirel bir gözle yaklaşan çalışmalardır.

İkincisi ise, Keşifler Çağı’nda ve onu takip eden süreç içerisinde kolonileştirilmiş olan ulusların, bir zamanlar kolonileştirilmiş olmalarının sosyal ve kültürel alanda doğurduğu güncel sonuçlar ve bu sonuçların dile, sanata, siyasete, uluslararası ilişkilere, edebiyata ve ekonomik hayata aksettirdiği eşitsiz ilişki biçimlerini eleştirel bir gözle inceleyen çalışmalar olarak işaret edilebilir. Bu açıdan medya, edebiyat, mimari, sanat, sinema, hukuk, kültür ve benzeri pek çok alanda post-kolonyal çalışmaların örneklerini görmek mümkündür.

Kolonyalizm, Batı tarihinin geleneksel siyasi ve ekonomik anlatısında Christopher Columbus’un 1492 yılında Doğu’yu keşfetmek amacıyla batıya doğru yelken açmasıyla sembolleştirilir.

Modern kolonyalizmin başlangıcı,  15. yüzyılın sonlarında Christopher Columbus’un İspanya Krallığı adına doğuyu aramak amacıyla batıya doğru yelken açmasıyla başlayan ve “Keşifler Çağı” olarak da nitelendirilen süreçtir.

Konum belirleme ve yön bulma teknolojisindeki gelişmelere işaret edilebilir. “Usturlap” ismi verilen aletin sağladığı kolaylıklar Portekizli kâşiflerin Güney Afrika rotasına yelken açmalarını kolaylaştırmıştır. “Usturlap” ile denizcilerin güneş açısını ölçerek enlem derecelerini hesaplayabilmeleri uzun yolculuklar sırasında bulundukları konum noktasını belirleyebilmelerini kolaylaştırmıştır.

Vekâlet kolonyalizmi ile ifade edilen ise hâkim kolonyal güç tarafından desteklenen bir grubun başka bir grubun bölgesinde kurduğu yerleşimi ve bu yerleşim vasıtasıyla gerçekleştirdiği sömürü ifade edilmektedir.

Klasik dönemin düzen/statükocu sosyologlarından Comte’un da çalışmalarında kapitalizm ile toplumsal adaletsizliklere ve sömürgeciliğe göz yumduğu savunulur.  Gerçekten de Comte özellikle işbölümü üzerine olan çalışmalarında, “rasyonel boyun eğiş” adı altında insanların toplum içindeki yerlerini kabul etmeleri ve toplumun dengesine uyum göstermeleri, yani bir anlamda statülerini kabullenmeleri ve endüstri toplumu içindeki eşitsizliklere boyun eğmeleri gerektiğini savunduğu bilinmektedir.

Aydınlanma Çağı’nın ve modernist düşüncelerin ortaya çıkıp geliştiği 18. yüzyıl ve 19. yüzyıl Avrupa’sında hâkim bakış açılarından biri her insanın “akıl yürütme” ile “kendi kendini yönetme” becerisine sahip olabileceği ve bunların doğa yasasına dayanan evrensel birer insan özelliği olduğu varsayımıydı. Böylesi bir bakış açısının, kolonyalizmin köleleştirme gibi uygulamalarına karşı eleştirel bir pozisyon alması ve dolayısıyla kolonilerde yaşayan yerli ulusların “medeniyetten ve akıldan yoksun” olduklarını iddia ederek kolonyalist politikaları meşrulaştıran idari yapılara karşı olması ve karşı durması nihayetinde kaçınılmazdı.

17. yüzyıl ile 20. yüzyıl arasındaki kolonyal söylemin bir eleştirisi olarak ortaya çıkan postkolonyal teori, kolonyal dönemin (açık sömürü döneminin) sona ermesine rağmen başta popüler kültür ve Amerikan yaşam tarzı olmak üzere yeni biçimleriyle hâlen güçlü bir şekilde varlığını devam ettirdiğini savunur. Bu noktada, post-yapısalcıların görüşlerinden yararlanan post-kolonyal teori, insanları bu çarpıtmalardan ve yanlış bilinçten kurtaracak yeni bir bilgiye ihtiyaç olduğunu savunarak Batı’nın üstün söylemini yapı söküme uğratmaya çalışır. Post-kolonyal teori bu amaçla, Batı’nın bakış açısı ile mücadele eder ve bunun yerine Doğu’nun uygarlık tarihine yaptığı katkılar üzerinde durur. Batı’yı kendi tarihinin kötülükleriyle yüzleşmeye davet eder.

Said, ekonomik ve politik faktörleri göz ardı etmemekle birlikte, çalışmasında özellikle sömürgeci ve emperyalist çıkarlar tarafından şekillenen ve “bilgi öznesi”/Avrupa/Batı/‘biz’ ile “bilgi nesnesi”/Orient/doğu/‘onlar’ arasında ikili bir karşıtlığı teşvik eden Oryantalizmin yapısökümü (ideolojik eleştirisi) üzerine odaklanır. Daha açık olarak Said’in bu çalışmadaki temel amacı “sömürgeciliğin keşif kolu” olarak da tanımlanan Oryantalizmin, Batı’nın sistematik olarak Doğu’yu politik, ideolojik, bilimsel ve hayalî olarak yaratmasını ve yönetmesini sağlayan bir söylem olduğunu ve bu (oryantalist) söylem ile hakiki Doğu’nun kendisi arasında bir tekabüliyet olmadığını ortaya koymaktır.

Oksidentalizmin söz konusu tersine çevirme işlemi, Oryantalizmde mevcut olan ötekileştirme, kutuplaşma, tektipleştirme ve ırkçı söylemlerin pekiştirilerek bu sefer tersine çevrilmiş olarak yeniden kurgulanarak üretilmelerine neden olabilmektedir. Bu biçimiyle oksidentalizm, Batı’yı Nazi soykırımı, Kızılderililerin katliamı vb. üzerinden kendi tarihindeki barbarlıkla yüzleşmeye çağırır. Haçlı seferleri, Roma istilası, Bizans entrikaları, kölelik vb. tarihsel olgulara dayanarak barbarlığın Batı’da bir gelenek olduğunu vurgular.