SOSYOLOJİDE YAKIN DÖNEM GELİŞMELER

Harvey’in The Condition of Postmodernism (1989) (Postmodernliğin Durumu) başlıklı kitabı postmodernizmi, Marxist bakış açısı çerçevesinde değerlendiren oldukça önemli bir çalışma olarak kabul edilmektedir.Harvey’in en önemli çalışmaları arasında Explanation in Geography (1969) (Coğrafyada Açıklama), Social Justice and the City (1973) (Sosyal Adalet ve Şehir), Limits to Capital (1982) (Sermayenin Sınırları), The Condition of Postmodernity (1989) (Postmodernliğin Durumu), Spaces of Hope (2000) (Umut Mekânları), The New Imperialism (2003) (Yeni Emperyalizm) ve A Brief History of Neoliberalism (2005) (Neoliberalizmin Kısa Tarihi) adlı eserleri yer almaktadır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Aydınlanma düşüncesi temelinde gelişen modernite projesi; Doğa üzerinde bilimsel hâkimiyet, kaynakların kıtlığından, yoksulluktan ve doğal afetin rastgele darbelerinden kurtuluşu vaat ediyordu. Rasyonel toplumsal örgütlenme biçimlerinin ve rasyonel düşünce tarzlarının gelişmesi, efsanenin, dinin, boş inancın akıl dışılığından, iktidarın keyfi kullanımından ve kendi insan doğamızın karanlık yanından kurtuluşu vadediyordu. Ancak bu tür bir proje aracılığıyla, bütün insanlığın evrensel, sonsuz ve değişmez nitelikleri ortaya çıkabilirdi (Harvey, 1997: 25). Doğru cevap E şıkkıdır.

Marx, sınıflara dayalı olan kapitalist gelişmenin baskıcı ve aynı zamanda çelişkili mantığının nasıl insanlığın evrensel kurtuluşuna yol açacağını göstererek, “ütopik düşünceyi, materyalist bir bilime dönüştürmeyi” hedeflemiştir Bununla birlikte Comte ve Weber, bu değişimi bilimsel rasyonaliteyi içeren bir değişim olarak görmüşlerdir. Comte, modern toplumun bilimin egemenliğinde olacağına; din, batıl inanç ve felsefenin etkisinin pozitivist bilimle yer değiştireceğine inanmıştır. Weber, modern öncesi toplumsal yaşamın temelini oluşturan geleneksel eylemlerin önemini kaybettiğini ve modern çağın, daha etkili olan rasyonelleşme ve bürokrasi tarafından şekilleneceğine inanmıştır. Doğru cevap C şıkkıdır.

1848’den sonra modernizm, büyük ölçüde kentsel bir olgu olmuş, “patlamalı kentsel büyümeyle, kırdan kente yoğun bir göçle, sanayileşmeyle, makineleşmeyle, mimari çevrede devasa bir değişimle ve kentsel politik hareketlerle huzursuz ve karmaşık bir ilişki içinde” varlığını sürdürmüştür. Doğru cevap A şıkkıdır.

Postmodernizm terimi, ilk olarak mimarlık alanında benimsenmiştir. Daha sonra bu terimin, sanat ve kültür çalışmalarında kullanılmaya başlandığı görülmüş, daha sonra ise siyaset, ekonomi, sosyoloji gibi çalışma alanlarında etkili olmuştur. Doğru cevap D şıkkıdır.

Hiyerarşi, Semantik, Paradigma ve Simgecilik modernizmin özelliklerinden olmakla birlikte , Parafizik postmodernizme ait bir özelliktir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Harvey’e (1993: 55) göre, disiplinler arası fikir alış verişleri ve karşılıklı etkileşim olmasına rağmen mimari, felsefe, sosyoloji, coğrafya, antropoloji gibi farklı disiplinler, postmodernizmi kendi değişkenlerini kullanarak tanımlamaktadır. Buna karşın bazı ortak yönleri sıralamanın mümkün olduğunu belirten Harvey’e (1997) göre bu ortak yönler:

• Teoriler, meta-anlatılar, evrensel üsluplar gibi genel geçerlilik iddiası taşıyan önermelerin reddedilmesi,

• Dil oyunlarında, ilgi kaynaklarında ya da bilim insanları topluluklarında çoğulculuğun ve parçalanmanın kabul edilmesi,

• Farklılığın ya da başkalığın ve çeşitliliğin vurgulanması,

• Her şeyin geçici olduğunun ruhsuzca ve alaycı bir şekilde kabul edilmesidir. 

Harvey’e göre, postmodernist düşünceyi yaygın ve derin bir değişim olarak kabul edenlerin ortak yanı, evrensel iddialara sahip olduğu düşünülen geniş ölçekli teorik yorumların, başka bir deyişle “meta-anlatılar”ın reddedilmesidir. Doğru cevap A şıkkıdır.

1945 yılından sonra kapitalizm kendi yeniden üretiminin temel koşullarını sağlamak amacıyla politik, kurumsal ve toplumsal düzenlemelere ulusal devletler çerçevesinde bir çözüm bulmuştur. Devlet yetkilerinin doğru biçimlendirilmesi ve kullanılması, Fordizmin bütünüyle “olgunlaşmış ve özgül bir birikim rejimi” olarak ortaya çıkmasını sağlamış ve Fordizm, bu niteliğiyle, 1973 yılına kadar uzun bir canlılık döneminin temelini oluşturmuştur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Lefebvre’in geliştirdiği üç kavramsal düzey birbirlerinden farklı ancak diyalektik olarak birbirleriyle ilişkilidir. Lefebvre (1991: 33-39) bu kavramsal üçlüyü şu şekilde açıklamaktadır: 1. (Maddi) Mekânsal pratikler (spatial practices): Algılanan mekân içerisinde, gündelik gerçeklik ile kentsel gerçeklik arasında kurulan yakın bir ilişkiyi temsil etmektedir. Kentsel gerçeklik, özel hayat, çalışma ve boş zaman için oluşturulan yerleri kapsayan ağlardan oluşmaktadır. 2. Mekânın temsilleri (representations of space): Bilim insanları, plancılar, teknokratlar ya da toplum mühendisleri tarafından kavramsallaştırılmış mekân olarak tanımlanmaktadır. 3. Temsil mekânları (spaces of representation): İmaj ve sembollerle ilişkili olarak birlikte yaşayanların, bir arada ikamet edenlerin mekânı olarak ifade edilmektedir.

Harvey (1997: 250) bu şemada, mekânsal pratiğin geleneksel anlayışlardan devralınan 4 yönünü sunmaktadır:

1. Ulaşılabilirlik ve mesafelendirme

2. Mekânın edinim ve kullanımı

3. Mekânın hâkimiyet ve kontrol altına alınması

4. Mekânın üretimi

“hız kapitalizmi”nin büyümesi, görselleşen medyanın giderek hızlanması ve parçalanması, insanların karmaşık kitapları başından sonuna kadar okuyacak denli yoğunlaşmalarını ve tahammül göstermelerini her geçen gün daha da olanaksız hâle getirmektedir (Urry, 1999: 38-39). Harvey bu gelişmeleri, “zaman-mekân sıkışması” (time and space compression) nitelemesiyle kavramsal bir çerçeveye yerleştirmektedir. Böylece “zaman ve mekân sıkışması” fikri, Harvey’in geliştirdiği yaklaşımın merkezine oturmaktadır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Jürgen Habermas’ın kavramsallaştırması olan “modernite projesi” doğrultusunda açıklamaktadır. 18. yüzyılda beliren bu proje, Aydınlanma düşünürlerinin “nesnel bilimi, evrensel ahlak ile hukuku ve kendi ayakları üzerinde duran sanatı, kendi iç mantıkları temelinde geliştirme” yönünde gösterdikleri olağanüstü bir düşünsel çabayı ifade etmektedir. Bu bağlamda, çok sayıda bireyin, özgür ve yaratıcı bir şekilde çalışmalarıyla katkı sağladıkları bir bilgi birikiminin, “insanlığın özgürleşmesi ve günlük yaşamın zenginleşmesi” yönünde kullanılması amaçlanmaktadır. Aydınlanma düşüncesi temelinde gelişen modernite projesi; Doğa üzerinde bilimsel hâkimiyet, kaynakların kıtlığından, yoksulluktan ve doğal afetin rastgele darbelerinden kurtuluşu vaat ediyordu. Rasyonel toplumsal örgütlenme biçimlerinin ve rasyonel düşünce tarzlarının gelişmesi, efsanenin, dinin, boş inancın akıl dışılığından, iktidarın keyfi kullanımından ve kendi insan doğamızın karanlık yanından kurtuluşu vadediyordu. Ancak bu tür bir proje aracılığıyla, bütün insanlığın evrensel, sonsuz ve değişmez nitelikleri ortaya çıkabilirdi.

Harvey’e göre, disiplinler arası fikir alış verişleri ve karşılıklı etkileşim olmasına rağmen mimari, felsefe, sosyoloji, coğrafya, antropoloji gibi farklı disiplinler, postmodernizmi kendi değişkenlerini kullanarak tanımlamaktadır. Buna karşın bazı ortak yönleri sıralamanın mümkün olduğunu belirten Harvey’e göre bu ortak yönler:
• Teoriler, meta-anlatılar, evrensel üsluplar gibi genel geçerlilik iddiası taşıyan önermelerin reddedilmesi,
• Dil oyunlarında, ilgi kaynaklarında ya da bilim insanları topluluklarında çoğulculuğun ve parçalanmanın kabul edilmesi,
• Farklılığın ya da başkalığın ve çeşitliliğin vurgulanması,
• Her şeyin geçici olduğunun ruhsuzca ve alaycı bir şekilde kabul edilmesidir.
Harvey, postmodernist düşüncenin temel özelliklerinin parçalanma, belirlenemezlik ve bütün evrensel ya da bütüncül (totalizing) söylemlere karşı duyulan derin bir güvensizlik olduğunu belirtmektedir. Bu anlayış içerisinde yaygın ve derin değişimi ifade edenlerin ortak yönü “meta-anlatılar”ı reddetmeleridir.

Büyük düşünürler arasında yer alan Marx ve Durkheim, bilimsel ve rasyonel düşünceye daha az vurgu yapmalarının yanı sıra toplumun ilerleme ve gelişme sürecinde olduğuna yönelik güçlü bir inanç beslemişlerdir. Marx, sınıflara dayalı olan kapitalist gelişmenin baskıcı ve aynı zamanda çelişkili mantığının nasıl insanlığın evrensel kurtuluşuna yol açacağını göstererek,
“ütopik düşünceyi, materyalist bir bilime dönüştürmeyi” hedeflemiştir. Bununla birlikte Comte ve Weber, bu değişimi bilimsel rasyonaliteyi içeren bir değişim olarak görmüşlerdir. Comte, modern toplumun bilimin egemenliğinde olacağına; din, batıl inanç ve felsefenin etkisinin pozitivist bilimle yer değiştireceğine inanmıştır. Weber, modern öncesi toplumsal yaşamın temelini oluşturan

Modernizmin; fabrika sistemi, makinelerle üretim, kentleşme, yeni ulaştırma ve haberleşme sistemleri, kitlelere yönelik piyasa ve reklamcılığın ortaya çıkması gibi üretim, dolaşım ve tüketim alanlarında yeni koşulların yaratılmasında öncü bir rol oynadığı kabul edilmektedir. Harvey’e göre, aslında modernizm, bu koşulların yaratılmasında öncü rolü oynamaktan daha çok bu koşullara bir cevap niteliği taşımaktadır. Modernizmin, daha sonra aldığı biçimin bu hızlı değişimlerin içselleştirilmesi, düşünme ve kodlaştırma konularında küçümsenmeyecek derecede bir etkiye sahip olduğunu belirten Harvey, aynı zamanda bu değişiklikleri değişikliğe uğratma ya da destekleme yönünde düşünceler ortaya koyduğunu da vurgulamaktadır.

Esnek birikim, Fordizm’in katı özellikleriyle çatışma ilişkisi içinde belirlenmektedir. Bu birikim rejimi, “emek süreçleri, işgücü piyasaları, ürünler ve tüketim kalıpları” bakımından esnek bir biçime yaslanmaktadır. Temel özelliklerinden biri “yepyeni üretim sektörlerinin, finans hizmetlerinde yepyeni yöntemlerin, yeni piyasaların ortaya çıkması ve hepsinden önemlisi, ticari, teknolojik ve örgütsel yeniliklerin temposunun büyük ölçüde hızlanmış olmasıdır. Esnek birikim, işgücü piyasasında, ürünlerde, tüketim modellerinde hızlı değişimi, daha hızlı teknolojik değişimi, hizmet sektöründe istihdam artışını, sendikanın gücünün azalışını, yüksek işsizlik ve işverenlerinin her değişikliğine uyacak kadar yeterli derecede esneklik beklenen işçilerin güvenliğinin azalmasını içermektedir.

Harvey (1997: 21), postmodernist düşüncenin temel özelliklerinin parçalanma, belirlenemezlik ve bütün evrensel ya da bütüncül (totalizing) söylemlere karşı duyulan derin bir güvensizlik olduğunu belirtmektedir. Bu anlayış içerisinde yaygın ve derin değişimi ifade edenlerin ortak yönü “meta-anlatılar”ı reddetmeleridir. Doğru cevap C'dir.

Harvey’e göre, 1970’li yıllardan itibaren sermaye birikim sürecinde yaşanmakta olan değişimler, postmodern düşüncenin temelini
oluşturmaktadır.

Harvey’e (1993: 55) göre, disiplinler arası fikir alış verişleri ve karşılıklı etkileşim olmasına rağmen mimari, felsefe, sosyoloji, coğrafya, antropoloji gibi farklı disiplinler, postmodernizmi kendi değişkenlerini kullanarak tanımlamaktadır. Buna karşın bazı ortak yönleri sıralamanın mümkün olduğunu belirten Harvey’e (1997) göre bu ortak yönler:
• Teoriler, meta-anlatılar, evrensel üsluplar gibi genel geçerlilik iddiası taşıyan önermelerin reddedilmesi,
• Dil oyunlarında, ilgi kaynaklarında ya da bilim insanları topluluklarında
çoğulculuğun ve parçalanmanın kabul edilmesi,
• Farklılığın ya da başkalığın ve çeşitliliğin vurgulanması,
• Her şeyin geçici olduğunun ruhsuzca ve alaycı bir şekilde kabul edilmesidir.

Doğru cevap A'dır.

Harvey, modernizmin, metaanlatılarıyla, farklılıklara, ayrım ve ayrıntılara dikkat göstermemesine karşın, postmodernizmin, ötekilik, öznellik, cinsiyet ve cinsellik, ırk ve sınıf, zamansal ve mekânsal coğrafi yerleşime dayalı birçok farklılığı temsil ettiğini belirtmektedir. Doğru cevap D'dir.

Harvey, postmodernizmi farklı yönleriyle kavrama amacıyla postmodernizmin, modernizmden radikal bir kopuş mu, bir üslup mu yoksa dönemleştirmeye yakından bağlı bir kavram mı olduğunu sorgulamaktadır. Ayrıca postmodernizmin meta anlatılara muhalefet olan susturulmuş başka sesler ve dünyalara yönelik ilgisi nedeniyle
devrimci bir potansiyelinin olup olmadığını ya da modernizmin ticarileştirilmiş ve evcilleştirilmiş bir versiyonu olabileceği ihtimalini ele almaktadır. Harvey, postmodernizmi, hem bir uslüp hem de belli ülkelerde, belli bir süre etkili olan tarihsel bir hareket olarak görmektedir. Postmodernizmin moderniteye karşı bir tepki olarak ortaya çıkması görüşü doğrultusunda, merkezlenme ve dağılma, otorite ve yapıbozum, hiyerarşi ve anarşi, kalıcılık ve esneklik gibi birtakım karşıtlıklar sunulmaktadır. Harvey, postmodernizmin temel özelliklerinin parçalanma, belirlenemezlik ve bütün evrensel söylemlere yönelik duyulan derin bir güvensizlik olduğunu vurgulamaktadır. Harvey’e göre postmodernizmin olumlu yönleri ötekilik, öznellik, cinsiyet ve cinsellik, ırk ve sınıf, zamansal ve mekânsal coğrafi yerleşime dayalı birçok farklılığı temsil etmesidir. Diğer taraftan Harvey, Marxist bakış açısıyla postmodernizmin güçsüz yönlerini, modern dünyanın sorunlarını aşırı vurgulaması, onun maddi kazanımlarını görmemesi ve bu sorunlarla baş etme yolları önermemesi olarak ifade etmektedir. Doğru cevap E'dir.

Zaman ve mekânın tanımının, bireysel ya da toplu kimlik yaratımı açısından temel önem taşıdığını, kim olduğumuzu büyük ölçüde, güvenilir zaman-mekân koordinatlarına dayanarak tanımladığımızı ileri sürmektedir. Doğru cevap B'dir.

Modern düşüncenin gelişiminin temeli Aydınlanma düşüncesine dayanmaktadır. Doğru cevap A'dır.