SOSYOLOJİDE YAKIN DÖNEM GELİŞMELER

Günümüz çağdaş sosyolojisinin en önemli ve en üretken sosyologlarından biri
olan Richard Sennett’in sosyolojisi modern toplumda duygusal ilişkilerin/bağların ve endüstriyel kapitalizmin bu duygusal ilişkilerde yarattığı erozyonun araştırılması olarak tanımlanabilir.

Sennett’ın “mahremiyet ideolojisi” olarak adlandırdığı, günümüzde iyice yaygınlaşmış
üç görüşün bileşkesidir: Kişiler arası yakınlık manevi bakımdan iyidir, başkalarıyla
yakınlaşma ve samimi deneyimlerle bireysel kişiliğimiz geliştirilebilir, toplumdaki bütün kötülükler kaynağını kişidışılıktan ve yabancılaşmadan alır

Düne kadar alt mevkilerde çok sayıda çalışanın devlet tarafından istihdam edilmesi sorun teşkil etmezken yeni kapitalizmin kültüründe bu durum artık önemli
bir soruna dönüşmüştür. Bu nedenle artık çalışanların sayısı kamu kurumlarında
bile azaltılmaktadır. Dahası kamu kurumlarında çalışanların sözleşmeli personel
olarak alımı gerçekleştirilmekte, performansa dayalı bir ücretlendirme ve sözleşme akitleri yapılmaktadır. Devletin giderek üstündeki hantal yapıdan kurtulmasıyla günümüzde istihdam ve çalışma koşulları yeni kapitalizmin beklentileri
doğrultusunda revize edilmiştir.

Esnek Şirket/Çalışma Modeli
Geleneksel üretim ve yönetim biçiminden farklı olarak yeni bir piramidin ortaya
çıktığını ifade eden Sennett, yeni oluşan yapıyı bir MP3 çalara benzetmektedir.
MP3 çalara yüklenmiş şarkıların belli bir zamana ve sıraya bağımlı olmaksızın
esnek bir biçimde çalmaya programlanabilmesi gibi, esnek şirket modelinde de
seçilen işlevlerden birkaç tanesi istenilen zamana göre ayarlanıp, işlevlerini yerine
getirmesi sağlanabilir (Sennett, 2009a: 39-40)

Sennett, “bürokrasinin demir kafesini parçalamanın beraberinde getirdiği yapısal değişimlerin üç temel eksiklik yarattığını” belirtir. Yazara göre yeni kapitalizmin geleneksel bürokratik yapıyı yıkması, çalışanların kurumsal sadakatini
azaltmakta, işçiler arasındaki dayanışmayı azaltmakta ve çalışılanların kurumun
işleyişi hakkında yeterli bilgi sahibi olmasını zorlaştırmaktadır:
1. Düşük kurumsal sadakat: Eğer kurum çalışanına kısa dönemli sözleşmeler öneriyorsa, her yıl sözleşmelerin yenilenip yenilenmeyeceği belirsizliğini koruyorsa ya da bir gün sözleşmenin feshedildiği bildiriliyorsa kuruma
sadakat haliyle ya düşük olacak ya da hiç olmayacaktır. Ani değişimlerin
yaşandığı piyasada artık işveren ve çalışan arasında karşılıklı sadakate yer
yoktur.
2. İşçiler arasında enformel güvenin azalması: İşçiler arasında ilişkiler örgütsel olarak o denli zayıf kurulur ki herhangi bir kriz anında beklenen dayanışma ve işbirliği gibi temel güven sağlayıcı unsurlar oluş(a)maz. Dolayısıyla asgari insan ilişkilerinin bile yerleşemediği kurumsal yapılar ortaya
çıkar.
3. Kurumsal bilginin zayıflaması: Eski bürokratik piramitte çalışanların her
birinin ne yapacağı net bir şekilde tanımlandığı için sistemin işleyişine dair
bilgi birikimi sabitti. Ancak yeni durumda çalışanların ne yapacakları piyasanın beklentisine göre yapılandırıldığı için bilgi birikimi de değişkenlik
göstermektedir. Bu nedenle kurumsal bilginin zayıflaması söz konusudur
(Sennett, 2009a: 49-55).

Sennett, “Karakter Aşınması: Yeni Kapitalizmde İşin Kişilik Üzerindeki Etkileri”
adlı çalışmasında yeni kapitalizm olarak nitelendirdiği esnek üretim biçiminin
yaygınlaşması, işin ve çalışma zamanlarının esnekleşmesi gibi faktörlerin karakter üzerindeki yansımalarını ele alır. Esnek üretim ve yönetim biçimlerine dair
öne sürülen olumlu argümanlardan farklı olarak Sennett, esnek üretimin ve buna
bağlı olarak işyerinde ortaya çıkan hızlı değişmelerin işgücü üzerinde zihin bulanıklığına yol açtığını, işçilerin aidiyet duygularını ve kimliklerini alt-üst ettiğini
ve tüm bu değişime çaresizce ayak uydurmaya çalışırken yönlerini kaybettiklerini
Amerikalı işçilerin hikayeleri üzerinden göstermeye çalışır

Sennett, karakter aşınmasını yeni kapitalizmin kişilik üzerindeki etkileri çerçevesinde çözümler. Merkeziyetçi, katı, hiyerarşik Taylorist yönetim anlayışının yerini, çalışanların katılımına ve paylaşımına açık olan yeni yönetim biçimlerinin
alması yönetimde de değişimi getirmiştir. Esneklik olgusunun üretim ve yönetim sürecine yerleşmesi çalışanların hem bireysel olarak karakterlerini hem de
sosyal ilişkilerini değiştirmiştir. Sennett’a göre esneklik insanları özgür kılacak
yeni koşullar yerine iktidarın ve kontrolün yeni biçimlerini üretmiştir. Esneklik,
insanların çalıştıkları yerlerde gelecekleriyle ilgili planlar yapmalarını, bir tarih
oluşturmalarını zorlaştırmaktadır

Sennett’e göre rutin, bireyin karakterinin pasifleşmesine yol açmaktadır. Modern toplumda vasıfsız işlerde çalışan uzmanlaşmış işçiler çalışmayı rutinleştirdiği
gibi, çalışma zamanını da rutinleştirir.

Risk Alarak Yaşamak
Günümüzde risk kavramı sadece kapitalist girişimcilerin gündeminde değildir,
aksine “kitleler tarafından her gün omuzlanması gereken bir sorumluluk” haline
gelmiştir (Sennett, 2008: 84). Esnekleşen iş organizasyonlarının parçası olan çalışanlar kendi geleceklerini sağlama alma kaygısı içinde artık risk almak zorundadır.

Başarısızlık, ağın (network) dışında kalma, kapitalist örgütlenmenin safrası
durumuna düşme ve yoksullaşma gibi korkuları içinde barındırmaktadır. Günümüzde başarısızlık sadece alt sınıfları ilgilendiren, yoksulları kuşatan bir süreç olmanın ötesinde orta sınıflara da kabus gördüren, başarılı olanları da tehdit
eden bir olgu haline gelmiştir.

Ücret artışı umudu

Karakteri pasifleştirir

Esneklik

Karakter

Karakter Aşınması: Yeni Kapitalizmde İşin Kişilik Üzerindeki Etkileri

Formel eğitimin hızla değişen ihtiyaçları karşılamaması

Kurumsal bilginin zayıflaması

Yarı zamanlı çalışma daha az çalışan istihdamı demektir.

ancien régime

19. yüzyıl