SOSYOLOJİDE YAKIN DÖNEM GELİŞMELER

Ağ toplumu; ağlar oluşturma mantığı etrafında merkezsiz, hiyerarşi içermeyen, yatay ilişkilerin hâkim olduğu bir toplumsal örgütlenme biçimidir.

Castells’e göre ağ toplumu, 1960’ların sonu ve 1970’lerin başında üç bağımsız sürecin birlikte oluşmasıyla meydana gelmiştir.

Castells’e göre feminist hareketlerin günümüz toplumlarında doğmasına sebep olan dört özgül neden vardır:
1. Eğitim fırsatlarının kadınlara açılması ve işgücü piyasasının dönüşümü.
2. Biyoloji, farmakoloji ve tıpta, insan türünün çoğalmasıyla ilgili denetimi sağlayan teknolojilerin gelişmesi.
3. 1960’lardaki toplumsal hareketler içerisinde kadınların cinsiyetçiliğe maruz kalması.
4. Küreselleşmiş bir toplumda kültürel dönüşümlerin hızla yayılması ve gezegenin büyük bir bölümünde kadınların seslerinin bir üst doku oluşturmasıdır.

Ernest Mandel (1998: 31), kapitalizmin özünde emeğin üretim süreci içerisinde sömürüsüne dayalı olduğunu ve artı-değer (sömürü) olmadan kapitalizmin olmayacağını savunmaktaydı.

Herbert Marcuse (1986: 48), makineleşmenin bu yönüne insan emeği ile makinenin ürünleri arasındaki ilişkinin niteliksel değişimine dikkat çekmekte ve verimliliğin kaynağını makineleşme olarak görmekteydi.

Proje Kimliği: Toplumsal aktörlerin kendilerine sunulan kültürel malzeme
temelinde toplumdaki konumlarını yeniden tanımlayan yeni bir kimlik
inşa etmeleri sürecidir. Feminist hareketler bu kimlik modeline uygun olacaktır (Castells, 2008b: 14).

Castells’e göre, bu dönüşümün arkasında 1960’lı yılların sonlarından beri gelişmekte olan dört eğilim vardır:
1. Enformasyonel, küresel bir toplumun yükselişi.
2. İnsan türünün çoğalmasıyla ilgili teknolojik değişiklik (doğum kontrol,
suni döllenme).
3. Feminist hareketin isyanı.
4. Kadınların ücretli işlerde çalışması etkili olmuştur (Castell, 2008b: 254-55).

Ağ toplumunda kimliğin oluşmasında baskın olan şey dinî kimliklerdir.

Ernest Gellner’in de belirttiği gibi “milliyetçilik, milletlerin kendi öz-bilinçlerine uyanma süreci değildir; ulusların var olmadığı yerde onların icat edilmesidir.”

Giddens’ın da (2000: 206) belirttiği gibi, “Kapitalizm ile ulus devlet arasındaki ilişki, aslında kapitalist girişimin doğası ve devlet gücünün merkezîleşmesinde değil, kapitalizmle ortaya çıkan dönüşümler içinde
aranmalıdır.”

Castells'e göre endüstri toplumu; “endüstriyel fabrika, büyük şirket, akılcılaştırılan bürokrasi, tarımsal işgücünün yavaş yavaş tükenmesi ve büyük ölçekli şehirleşme, kamu hizmetlerinin dağıtımı için merkezî sistemlerin oluşturulması, kitle iletişiminin yükselişi” ile karakterize edilmiştir.

Endüstri toplumundan enformasyon toplumuna geçiş ağlar oluşturma mantığının hâkim olmasını simgelemekle birlikte, endüstri toplumunun ortadan kalkıyor olması temelde kapitalizmin de ortadan kalktığı anlamına gelmemektedir. Enformasyon toplumunda olan şey kapitalist ilişkilerin ağ mantığı dolayımıyla küresel ölçekte yaygınlaşmasıdır. Ağ toplumu, küresel ölçekte sermayenin, kültürün, işgücünün ve toplumların karşılıklı bağımlılık içerisine girmeleridir.

Çağdaş milliyetçilik bir ulus devletin inşasına yönelik olabilir de olmayabilir de. Dolayısıyla uluslar tarihsel ve analitik olarak devletten bağımsız oluşumlardır.

Uluslar ve Ulus devletler, Fransız İhtilalı sonucu oluşan modern ulus devletlerle sınırlı değildir.

Ağ devleti, sermayenin küreselleşmesi, çok taraflı iktidar yapılarının oluşması ve merkezî otoritenin yerel ve bölgesel yönetimlere kayması anlamına gelmekte ve yeni bir iktidar biçimini ifade etmektedir. Küreselleşme ile birlikte devletin toplum üzerindeki hâkimiyeti etkisiz kalmakla birlikte, ulus devletler küresel ağlarda hâkimiyetin tek kaynağı olmaktan çıkmakta ve sadece bir tanesi hâline gelmektedir.

Castells’e göre ataerkil aile yapısının dönüştüğünün göstergeleri olarak dört eğilim vardır:

Castells, enformasyon toplumunda, toplumsal olarak tanımlanabilen ve toplumsal bütünün üretim ve yeniden üretiminde norma bağlı, standart bir işlevi yerine getirme gibi bir iş tanımından ziyade, işin standart-dışı, belirli prosedürlere tabi olmayışı nedeniyle geleneksel çalışma biçimlerini ortadan kaldırdığını savunur. Bununla birlikte, Castells'e göre kapitalizmin işsiz bir toplum yaratmasının nedeni, robotların, ileri teknolojik makinelerin üretim sürecine girmesi değildir; teknolojinin üretim sürecine girişi istihdamın yapısını değiştirdiği gibi yeni iş olanaklarını da beraberinde getirmiştir. Örneğin: 20.yüzyılda Amerikan ekonomisinde teknolojik değişimin olağanüstü hızı tarım kesiminin işgücü kitlesini yerinden etmiş aynı zamanda 1900’de 27 milyon olan iş imkanı sayısı 1999’da 133 milyon seviyesine çıkmıştır. En geleneksel imalat işleri ile tarım sektöründe istihdam gerilerken, ileri teknoloji imalatında ve hizmet sektöründe iş imkanları yaratılmaktadır. Buna göre işsizliğe neden olan şey hükümetlerin ve şirketlerin yanlış ekonomi politikalarıdır.

Tarihin her döneminde ekonomiler belirli bir mekândan (kır, kent) hareketle üretimi düzenlemişlerdir. Ağ toplumunda olan şey, sermaye, bilgi, teknoloji, iletişim, görüntü, ses ve sembollerin akışkanlığında kentlerin; mekânsal olarak enformasyonel biçimde yenileyebilecek, yönetebilecek komuta ve kontrol merkezleri etrafında örgütlenmeleridir.

Esnek üretim Postmodern toplumun özelliklerinden birisidir.