SOSYOLOJİDE YAKIN DÖNEM GELİŞMELER

1938’de doğan İngiliz sosyolog Anthony Giddens, eserleriyle sosyolojiye önemli katkılarda bulunmuştur. 34 kitabı 29 dile çevrilmiş olan Giddens’ın 2007’de beşeri bilimler içinde en çok başvurulan yazarlar arasında beşinci sırada yer aldığı ifade edilmiştir.

Şans ya da tehlikeyle aynı şey olmayan risk gelecekteki olasılıklar düşünülerek etkin biçimde değerlendirilen tehlikeleri ifade etmektedir.

İmal edilmiş risk, kişisel ve toplumsal hayata doğrudan girmektedir ve daha kolektif bir risk çerçevesi tarafından sınırlandırılmamıştır. İmal edilmiş risk yayıldıkça, riskin yepyeni bir risklilik durumu söz konusu olmaktadır. Yeni teknolojilerin kronik biçimde etkilediği ve eskiden kabul gören şeylerin neredeyse sonsuz kere yeniden gözden geçirildiği bir toplumda, gelecek bizi daha çok meşgul etmeye başlar ve aynı zamanda bulanık bir hâl alır.

Risk toplumu kavramı ilk olarak Ulrich Beck tarafından ileri sürülmüştür.

Risk toplumu; “insanların bilgi ve teknolojileri yanlış ya da kötü amaçlı kullanmalarıyla bütün dünyayı tehlikeye sokmaları sonucunda ortaya çıkan yapıyı” ifade etmektedir.

Risk toplumu, Yerleşik norm sistemleri başarısızlık gösterir. Risk toplumu kendi etkilerine ve tehditlerine kör ve sağır olan modernleşme sürecinin bir sonucudur. İnsanlar giderek artan biçimde farklı toplumsal kimlikler, yaşam biçimleri, kanaatler ve gruplar ya da alt kültürler düzeni içinde seçim yapma riskini almak durumundadır.

Sınıf bilinci sınıf toplumun ait bir özellikken; diğerleri risk toplumuna ait özelliklerdir.

Düşünümsellik risk toplumuna ait bir özelliktir; diğerleri sınıf toplumuna ait özelliklerdir.

Nalçaoğlu (2000: 126) Beck’in çalışmalarına dayanarak düşünümselliği “bireylerin içinde yaşadıkları toplumda, yapılarla girdikleri ilişkide tek yönlü bir belirlenme ve boyun eğme pratiğinden çıkıp, yapı-eylem diyalektiğinin karşılıklı kurulma mantığının ayırdına varmaları ve araçsal rasyonalitenin hâkimiyetinde dayatılan toplumsal, bilimsel ve teknolojik yapıları sorgulamaları” şeklinde tanımlamaktadır.

Risk toplumunda kendine güvenen, kendi ve sorumlu olduğu kişiler adına sağlıklı kararlar alabileceğine inanan aktif birey ortadan kalkar, onun yerine birey pasif hâle gelir. Ve bu birey için önemli olan güvenliğini sağladığı bir ortamda risklerden uzak bir şekilde yaşamaktır.

Risk fikri ilk kez dünyanın dört bir yanına yolculuklar yapan Batılı kâşifler tarafından kullanılmıştır. İngilizcede bilinmeyen sulara yelken açmak anlamında kullanılan bu sözcük İspanyolcaya Portekizceden girmiştir. Köken açısından başlangıçta
“mekân”a yönelik olan bu sözcüğün anlamı, daha sonra bankacılık ve yatırım alanlarına girmesiyle beraber “zaman” düzlemine taşınmıştır (Giddens, 1999: 36).
Risk kelimesi, hem keşfettiğimiz, hem de normalleştirip denetlemenin yollarını
aradığımız bir dünyaya göndermede bulunur. Burada “risk”, istenmeyen sonuçlardan kaçınma anlamını taşıdığı sürece olumsuz bir çağrışıma sahiptir. Diğer taraftan,
sorunlu bir gelecek karşısında cesur atılımlarda bulunma söz konusu olduğunda risk olumlu bir anlam taşıyabilir.

İki tür risk arasında ayrım yapılmalıdır: (ı) dışsal ve (ıı) imal edilmiş risk.
Dışsal risk, bireyleri beklenmedik bir anda (dışarıdan) vuran olayların yarattığı
risktir. Yine de bu olaylar, bütün nüfus içinde az çok öngörülebilir olmalarına ve
sigorta edilebilmelerine yetecek kadar düzenli ve sık meydana gelirler. Dışsal risk
son derece etkili bir şekilde hesaplanabilir; zaman ve risk çizelgelerine bakılarak
insanların nasıl sigortalanacağına karar verilebilir. Sanayi toplumunun ilk iki yüzyılı dışsal riskin egemenliği altındaydı.
Doğanın ve geleneğin ötesinde yaşayan bir dünyanın en temel niteliği, dışsal
riskten imal edilmiş risk aşamasına geçmiş olmasıdır. İmal edilmiş risk, bizzat
insanlığın gelişim sürecindeki değişimler, özelikle de bilim ve teknolojideki ilerlemeler tarafından yaratılır. İmal edilmiş risk, karşılarında tarihin bize çok az deneyim sunduğu yeni risk ortamlarına karşılık gelir, bu risklerin hesaplanması bir
yana, neler olduğu bile çoğu zaman bilinememektedir. İmal edilmiş risk, kişisel ve
toplumsal hayata doğrudan girmektedir ve daha kolektif bir risk çerçevesi tarafından sınırlandırılmamıştır. İmal edilmiş risk yayıldıkça, riskin yepyeni bir risklilik
durumu söz konusu olmaktadır.

Yüksek riskli sanayilerin küreselleşmesi riskin ve sonuçlarının bilimsel olarak hesaplanmasını imkânsız hâle getirmektedir. Hesaplanabilirlik modern dönem riskleri ile ortadan kalkmıştır.

Risk toplumu tezinin iki temel yaklaşımını ileri süren Ulrich Beck ve Anthony Giddens, risk ve geç modernite konularındaki yaklaşımlarını birbirlerinden ayrı olarak geliştirmekle birlikte, her iki kuramcının çalışmalarında ortak birtakım yönler bulunmaktadır. Örneğin, her
iki kuramcı da modernleşme süreci sonunda ortaya çıkan risk kavramını günümüzde merkezî bir ilgi alanı olarak görmektedirler.

Beck'e göre risk, "İnsanların bilgi ve teknolojileri yanlış ya da kötü amaçlı kullanmalarıyla bütün dünyayı tehlikeye sokmaları sonucunda ortaya çıkan yapıyı ifade etmektedir".

“Bireylerin içinde yaşadıkları toplumda, yapılarla girdikleri ilişkide tek yönlü bir belirlenme ve boyun eğme pratiğinden çıkıp, yapı-eylem diyalektiğinin karşılıklı kurulma mantığının
ayırdına varmaları ve araçsal rasyonalitenin hâkimiyetinde dayatılan toplumsal, bilimsel
ve teknolojik yapıları sorgulamaları” şeklinde yapılan tanım düşünümsellik kavramıdır.

Bireyselleşme ve düşünümselliktir.

Paradigmatik biçimde yaşanan bireysel deneyim risk toplumunda korku şeklinde görülmektedir.

Kötülerin dağıtımı (riskler) olmuştur.

Yaşamın anlam kazanması değil aksine anlam kaybetmesi söz konusudur