SOSYOLOJİDE YAKIN DÖNEM GELİŞMELER

Habermas 1971 yılında Frankfurt’tan ayrılıp Bavyera’da Starnberg’de yeni kurulan Bilimsel-Teknik Dünyada Yaşam Koşullarını Araştırma-Max Planck Enstitüsü’nün yöneticisi oldu. Bu dönemde aralarında Meşruiyet Bunalımı (1973) ve başyapıtı kabul edilen ve Türkçe’ ye de çevrilen İletişimsel Eylem Kuramı’nın da (1981) bulunduğu çok sayıda eser yayımladı. Doğru cevap D'dir.

Slattery, Habermas’ın bugüne kadar yapmış olduğu çalışmalarının ana temasının kısaca aşağıdaki gibi özetlenebileceğini vurgular:
a. Pozitivizmin eleştirisi ile bilim ve teknolojinin araçsal kullanımının eleştirisi
b. Eleştirel teorinin yeniden inşası ve güncelleştirilmesi
c. Marksizmin yeniden inşası
d. Yeni bir bilgi ve iletişim teorisinin geliştirilmesi

Doğru cevap B'dir.

Öncelikle Habermas’ın 1962’de yayımlanan ve ilk büyük çalışması olarak kabul edilen Kamusallığın Yapısal Dönüşümü’nden (Strukturwandel der Öffentlichkeit) kısaca bahsetmek yerinde olacaktır. Habermas’a göre vatandaşların muhakemeye ve müzakereye dayalı görüşlerinin iletilmesini sağlayan, devlet ile toplum arasında aracılık yapan bir kamunun oluşumu demokrasinin gelişimi bakımından son derece önemlidir. Doğru cevap A'dır.

Üçüncü bilgi formu ise eleştirel bilgi olup bu aynı zamanda Frankfurt Okulu ile Habermas’ın benimsediği bir bilgi sistemidir. Diğer iki bilgi sisteminden farklı olarak eleştirel bilgi, temel olarak ezilenlerin özgürlüğü/kurtuluşu ile ilgilidir ve tahakküm (domination) olarak tanımlanabilecek bir eylem ya da deneyim alanı ile ilişkilidir.  Doğru cevap E'dir.

Bilgi kuramındaki bilgi formlarına paralel olarak araçsal eylem; rasyonel bir araç-amaç ilişkisi izleyen, empirik-analitik bilgi yönelimli ve somut düzlemde emek ile ilişkilendirilmiş bir eylem tipidir. Doğru cevap B'dir.

Habermas geç kapitalist toplumda ekonomik, siyasal ve sosyokültürel sistem çıkışlı olarak birbirini tetikleyebilen dört olası kriz eğilimi belirler: ekonomik krizler, rasyonalite krizleri, meşruiyet krizleri ve motivasyon krizleri. Doğru cevap E'dir.

Habermas’ın çalışmalarında merkezî bir öneme sahip olan iletişimsel eylemler ise yaşantı-dünyası diye tanımladığı sosyokültürel bir toplumsal yaşam alanında gerçekleşir. Araçsal ve stratejik eylemden oluşan amaçsal eylemler ise sistem adını verdiği (ekonomik ve siyasal sistemden oluşan) toplumsal alanda gerçekleşir. Doğru cevap A'dır.

Habermas’ın toplum modelinde sistem siyasal ve ekonomik olmak üzere iki ayrı yapıdan oluşurken, yaşantı-dünyası özel alan (aile ve ev içi ilişkiler alanı) ile kamusal alanın merkezinde yer alan sosyal topluluk dediği alanlardan oluşur. Bu eylem alanlarının her biri de diğer alanlarla ilişkilerini düzenleyen belirli bir değişim aracı (sırasıyla ekonomi-para, siyasal sistem-güç, kamusal alan-etki, özel alan-sorumluluk) üretir. Doğru cevap E'dir.

Daha açık bir ifadeyle Habermas için yaşantı-dünyasının kolonileşmesi sorunu sistemin amaca ulaşmak için bir araç olmaktan çıkarak kendi içinde bir amaca dönüşmesi sonucunda ortaya çıkar. Doğru cevap A'dır.

18 Haziran 1929 yılında Duesseldorf’ta dünyaya gelen Habermas felsefe, tarih, psikoloji ve Alman Edebiyatı okudu. 1956 yılında yeniden kurulan Frankfurt Sosyal Araştırmalar Enstitüsü’nde Adorno’nun asistanı olarak çalıştı. Önce Heidelberg’de felsefe profesörü olarak daha sonra da Frankfurt’ta felsefe ve sosyoloji profesörü olarak çalıştı. Doğru cevap C'dir.

Habermas’ın geliştirmeye çalıştığı eleştirel toplum kuramı, Frankfurt Okulu’nun eleştirel toplum düşüncesi ile yakından bağlantılıdır. Öte yandan Habermas, araçsal akla eleştirel yaklaşmakla birlikte Aydınlanmacı akıl projesini reddetmez. Habermas, modern dünyanın araçsal rasyonalite tarafından tamamen tahrif edilmesinin hiçbir zaman mümkün olmadığına, özgürleştirici potansiyele sahip başka “rasyonel” düşünme biçimlerinin olduğuna inanır. Doğru E'dir.

Habermas’a göre vatandaşların muhakemeye ve müzakereye dayalı görüşlerinin iletilmesini sağlayan, devlet ile toplum arasında aracılık yapan bir kamununoluşumu demokrasinin gelişimi bakımından son derece önemlidir Habermas’ın kamusallığa yönelik ilgisinin temeli de buradan, yani demokrasiye yönelik olan ilgisinden gelir. Doğru cevap B'dir.

Habermas bu çalışmasında ilk olarak bilgi ve bilim konusunda kendini genel-geçer tek paradigma olarak ortaya koyan pozitivist bilgi ve bilim modelini eleştirir. Doğru cevap C'dir.

Eleştirel bilgi, Frankfurt Okulu ile Habermas’ın benimsediği bilgi sistemidir.  Doğru cevap B'dir.

Bazı çevrelerce günümüz dünyasının yaşayan en önemli sosyal bilimcisi olarak kabul edilen Jürgen Habermas, farklı disiplinleri ve özellikle Marx, Weber ve Freud gibi farklı düşünürleri “eleştirel” sosyal kuram adı altında yeni bir senteze ulaştırma çabasında olan Frankfurt Okulu’nun en önemli ikinci kuşak temsilcilerinden biri olarak kabul edilir.

Habermas Parsons’un büyük boy teorisine benzer bir teorik proje geliştirmeye çalışan tek çağdaş düşünür olarak görülebilir.

Televizyon, radyo, gazeteler, dergiler ve romanlar gibi yazılı ve görsel basın eleştirel ve özgürleştirici iletişim araçlarından çok bağımlılık yaratıcı tüketim ürünlerine dönüşür. Kültür endüstrisinin kitle iletişim araçlarınca kamusal olarak yayılan ürünleri akıl yürüten kamusal topluluğu alıcı konumundaki dinleyen, seyreden ancak konuşma ve karşı çıkma şansı olmayan tüketicilere dönüştürür.

Habermas’ın ilk dönem önemli çalışmalarından biri de 1968’de yayımlanan Bilgi ve İnsansal İlgiler (Erkenntnis und Interesse) adlı ünlü çalışmasıdır. Bu çalışma genellikle, başlangıçta amacı eleştirel sosyal kuram adı altında özgürleştirici/ kurtarıcı bir sosyal bilim modeli geliştirmek olan Habermas’ın eleştirel teorisini üzerinde temellendireceği bir bilgi kuramı (epistemoloji) geliştirme çabasının bir ürünü olarak görülür.

Kültürel alanda etkileşime karşılık gelen ilgi pratik anlamadır.

Habermas'ta toplumsal evrim; (ı) dil (ya da sembolik temsil), (ıı)araçsal eylem (emek ile ilişkili) ve (ııı) iletişimsel eylem (etkileşimle ilişkili) olmak üzere, tüm somut eylem biçimlerinin analitik özelliklerini oluşturan üç boyutlu karmaşık bir süreç olarak çözümlenir.