SOSYOLOJİDE YAKIN DÖNEM GELİŞMELER

Düşünümsel (reflexive) neden ve sonuç arasında iki yönlü dönüşlü dairesel ilişkileri ifade eder. Bu çerçevede sosyolojide ve genel olarak sosyal bilimlerde düşünümsel arka planda kendisini harekete geçiren faktörleri dönüşümlü olarak etkileyen bir toplumsal eylem olarak tanımlanabilir.

Bourdieu’nün düşünümsel sosyolojisinin en önemli özelliklerinden birisi yapı ve
birey arasındaki diyalektik sürece odaklanması ve bu odaklanma sürecinde araştırmacının kendisine de incelenen olayın/olgunun bir parçasıymış gibi bakmasını öğütlemesidir. Araştırmacı bu sayede incelediği olayın/olgunun hangi tarihsel şartlar altında ve hangi karşılıklı etkilerle içinde bulunduğu duruma ulaştığını ve kendisinin de hangi noktadan olaya yaklaştığını kendi tarihsel kültürel ve toplumsal arka planını hesaba katarak rahatlıkla görebilecektir. Yapılan araştırmanın sağlıklı sonuçlar vermesi için bu geri dönüşlü süreç metodolojik anlamda önemli bir katkı sağlamaktadır.

Alan oyunun (ya da sosyolojik anlamda mücadelenin) sürdüğü yerdir. Oyunun oynandığı yer alandır ve oyuncular oyuna dâhil olmak için o oyundan elde edilebilecek bazı çıkarlara sahip olmalıdırlar.

Numerus Clausus: Bir grup insanın bir görevde ya da bir meslekte yer almalarının belli bir sayıyla sınırlanması. Eski kullanımıyla Yahudi öğrencilerin sayısının sınırlı tutulması anlamına gelirdi (ilgili eserin çevirmen notu).

Sözü edilen sınırlar ve dinamik kuvvetler anlamında şu tanımı vermek yerinde olacaktır; her alan, mücadele hâlindeki bireylerin nihai sınırlara ulaşmak için çaba harcadığı ancak tam da bu yüzden sürekli hareketli sınırlara sahip olan (yani mücadelenin hiç bitmediği) bir oyun mekanı oluşturur. Yeni alternatifler doğması yoluyla yeni bir alanın oluşumu ise 3 aşamada gerçekleşir. Sanatın Kuralları (2006b) eserinde Bourdieu’nün yazınsal alan üzerinden örneğini verdiği bu 3 evre sırasıyla (i) özerkliğin kazanılması (yani içinde bulunulan alanın yapısına direniş gösterilmesi), (ii) ikici yapının ortaya çıkması (yani iki cepheli bir çatışmanın doğması) ve son olarak (iii) simgesel sermayenin oluşması (yani kendine has bir sermayeyle yeni bir alanın ortaya çıkması) evreleridir.

Alan kavramının önemli tamamlayıcılarından olan habitus hem bireyi şekillendiren hem de bireyin eylemleri (pratikleri) tarafından şekillendirilen karşılıklılık durumudur. Birey habitusu sayesinde farklı ihtimaller karşısında çözüm üretme yeteneği kazanır.

Habitusu gündelik yaşamdan bir örnekle de açıklayabiliriz. Örneğin, bir birey kendi evine, evindeki eşyalara ve odaların konumuna zaman içinde alışır ve daha sonra karanlıkta dahi kalsa tahmin ve el yordamıyla ev içinde yolunu bulabilir. Örneğin evinin karanlık koridorundan geçip tahmini bir hamleyle elini ışığı yakmak için elektrik düğmesinin üzerine ya da yakınlarına atabilir. Ancak misafir olarak ilk defa gittiği bir evde bir anda karanlıkta kalsa orada yaşayan insanların yaşamayacağı bir tedirginlik duyar. Çünkü zihninde o eve ve evin yerleşimine dair bir bilgi yoktur. Orada da rahatlıkla yolunu bulabilmesi için daha önce çok defa o eve gelmiş, o evin içyapısına dair bazı bilgileri aklının bir köşesine yazmış olması gerekirdi. İşte habitus insanın kendi evinde karanlıkta dahi yolunu bulmasını sağlayan bu bilgiler ve yatkınlıklar gibi, içinde bulunduğu toplumsal alanlarda zorluklar yaşadığında onu çözüme ulaştıran bilgiler ve yatkınlıkların tümüne verilen isimdir.

Ekonomik sermaye, salt ekonomik kaynakların elde bulundurulması anlamına gelir. Marx’tan alıntıladığı bu sermaye türü gelir ve mülkiyet sahipliğini ifade etmekle birlikte aynı zamanda ekonomik olanın diğer pratiklerle ilişkisi bağlamında anlaşılması üzerine kuruludur. Yani Bourdieu’de ekonomik olan, ekonomik olmayandan bağımsız ve kopuk bir sermaye türü değildir. Bourdieu’nün ekonomik sermaye kavramı ile Marks’ın sermaye sınıfi arasındaki farka bakacak olursak Bourdieu’nün ekonomik sermaye kavramı, bireyin sahip olduğu gelir-mal-mülk ilişkisini tanımlarken Marks’ın sermaye sınıfı ekonomik açıdan üretim araçlarını elinde bulunduranları ifade etmektedir. Dolayısı ile Marx’taki sermaye sınıfının sınırları ve ölçütü kesindir. Üst sınıfa tekabül eden bir burjuva sınıfı betimlemesidir. Bourdieu’de ise sınıfı açıklamak için ekonomik sermaye yalnız başına yeterli değildir. Diğer üç sermaye türü olan sosyal, kültürel, simgesel sermayelere de bakmak gerekir.

Bourdieu’yü kültürel yapısalcı olarak nitelendiren Turner, onun sınıf görüşünü anlamak için bu dört sermaye türü arasındaki farklılıkları tanımlamanın gerekli olduğunu belirtir. Buna göre ekonomik sermaye (mal ve hizmet ürünlerini kullanabilen araçsal nesneler ve para) gibi değerli mal ve mülkiyeti; toplumsal sermaye grup ilişkilerini, sosyal ilişki ağları ve pozisyonlarını; kültürel sermaye kişiler arası informal becerileri, alışkanlıkları, tarzları, dili kullanma biçimini, eğitimsel başarıları, zevk ve beğenileri, yaşam tarzını; simgesel sermaye ise diğer üç sermaye türünün düzenlemelerini ve değişken seviyedeki yasal-meşru durumlarının kullanımlarını içerir. Bu dört sermaye formunun her biri yalnızca temel sürekliliğin sağlanmasını değil aynı zamanda birbirini dönüştürme özelliğine de sahiptir. Bu dört sermaye türünün dağılımı, sosyal sistemin objektif sınıf yapısını belirler. Sonuç olarak ekonomik kazanımlar söz konusu oldukça kimliği oluşturan unsurlar güçlenecek ve kültürel sermayenin sürekliliğini sağlayacaktır.

Bireyin özgürleşimi ve adaletin temini için sosyologlara önemli bir misyon yükleyen Bourdieu, onlara kullanışlı bir metot sunma çabasındadır. Çünkü, ona göre sosyologlar görülmesi istenmeyen gerçeklere dikkat çeken aktivistlerdir ve bunu yapabilmenin yolu da incelenen olgu veya nesnenin içinde bulunduğu tarihsel, kültürel, ekonomik ve toplumsal tüm düzeylerde ele alınmasından geçmektedir. Sosyologlar bu sayede (düşünümsel metodolojiyi de kullanarak) kendi konumlarını dahi sorgulamaya açma erdemini gösterebilmelidirler. Kısaca belirtmek gerekirse Bourdieu, sosyologlara hem yapıyı hem de eyleyeni ihmal etmeyen ve dikotomik açıklamalardan kaçınan, yapının inşacılığını ön plana çıkaran bir metodolojik anlayışa sahip olmalarını önermektedir. Araştırmacının nesnesi ile kurduğu ilişkide kendisinin de oyunun bir parçası olduğunu göz ardı etmemesi gerektiğini vurgulamaktadır. Araştırmacının incelediği olay ya da olguyla ilgili olarak her türlü etkeni gözden geçirmesi, yapı ve birey arasındaki karşılıklılığı hesaba katması ve çalışmasının her aşamasını sürekli geri dönüşler yaparak sınaması.