Tamamlanmamış Bir Proje Olarak Modernite: Jürgen Habermas

Habermas moderniteyi henüz gerçekleştirilmemiş potansiyellere sahip “tamamlanmamış bir proje” olarak görür ve bu nedenle postmodern bir dünyadan söz etmek için henüz çok erken olduğunu savunur. 

Demokrasiye yönelik olan ilgisinden gelir.

Ona göre kamusallık, 18. yüzyılda Avrupa’da kapitalizmin gelişimi ile birlikte yükselen bir sınıf olarak burjuvazinin kamusal iletişim alanı olarak, yani bir burjuva kamusallığı olarak ortaya çıktı.

Habermas’ın ilk dönem önemli çalışmalarından biri de 1968’de yayımlanan Bilgi ve İnsansal İlgiler (Erkenntnis und Interesse) adlı ünlü çalışmasıdır.

Habermas ise bu çalışmasında olanaklı bilginin koşullarını soruşturur ve bunu “pozitivizmin tuzaklarından kurtulan eleştirel bir bilim felsefesinin görevi...” olarak görür.

Ona göre pozitivizm, kavramsal olarak inşa edilen bir gerçeklikten ziyade dış dünyada verili bir gerçeklik varsayımından hareket etmekte ve de analitik-bilimsel bilginin insanların maddi koşullarını kontrol etmek amacıyla bizzat insan eylemi tarafından üretildiği gerçeğini göz ardı etmektedir. 

İkinci bilgi formunu tarihsel-hermeneutik/yorumbilgisel (iletişimsel) bilgi veya daha kısaca hümanistik bilgi oluşturmaktadır ve bu bilgi türünün temel ilgisi dünyayı anlamaktır.

Üçüncü bilgi formu ise eleştirel bilgi olup bu aynı zamanda Frankfurt Okulu ile Habermas’ın benimsediği bir bilgi sistemidir. Diğer iki bilgi sisteminden farklı olarak eleştirel bilgi, temel olarak ezilenlerin özgürlüğü/kurtuluşu ile ilgilidir ve tahakküm (domination) olarak tanımlanabilecek bir eylem ya da deneyim alanı ile ilişkilidir. 

a. çevremizi tanımaya ve denetlemeye çalışırken ortaya çıkan ve bizi ampirik bilimlere yönelten teknik ilgi,

b. birbirimizi anlayabilmek ve birlikte çalışabilmek için ihtiyaç duyduğumuz ve bizi hermeneutik bilimlere yönelten pratik ilgi

c. anlama ve iletişim kurma esnasında çarpıtmalardan kurtulma ihtiyacımızı yansıtan ve bizi psikanaliz gibi eleştirel bilimlere yönelten kurtarıcı ilgi

Bilgi kuramındaki bilgi formlarına paralel olarak araçsal eylem; rasyonel bir araç-amaç ilişkisi izleyen, empirik-analitik bilgi yönelimli ve somut düzlemde emek ile ilişkilendirilmiş bir eylem tipidir.

İletişimsel eylem ise normlar tarafından yapılandırılan, tarihsel-hermeneutik bilgi yönelimli, somut düzlemde ise toplumsal etkileşim ile ilişkilendirilmiş bir eylem tipidir.

Bir anlamda rasyonel iletişimdir. 

Bu çalışma devletin önemli bir role sahip olduğu “örgütlü” ya da geç kapitalizmde meşruiyet (meşru güç, otorite) sorunuyla ilgilidir.

Habermas’ın çalışmalarında ideal konuşma durumu, “özgür ve şeffaf iletişim için gerekli olan koşullar” anlamı taşımaktadır. 

Ekonomik krizler, rasyonalite krizleri, meşruiyet krizleri ve motivasyon krizleri.

İletişimsel Eylem Kuramı

Yaşantı-dünyası ve Sistem

dışsal-nesnel, normatif-toplumsal ve deneyimsel-öznel dünya gibi farklı gerçeklik düzeyleri veya tezahürleri

Habermas’a göre sistem açısından bakıldığında bu aşamaların her biri yeni ortaya çıkan sistem mekanizmalarıyla ve bunlara karşılık düşen karmaşıklık düzeyiyle karakterize edilir. Bu süreçte sistemin yaşantı-dünyasından koparılması, önceleri az farklılaşmış bir sistemle var olan yaşantı-dünyasının giderek sistemin yanında bir alt sisteme indirgenmesi şeklinde oluşur.

Sistemin yapısal mekanizmalarının güçlenip, özellikle güç ve para temelinde işleyen siyasal ve ekonomik sistemlerin yaşantı-dünyası üzerindeki güç ve denetimi giderek artması ve nihayetinde yaşantı-dünyasını kontrol etmesi yaşantı-dünyasının kolonileşmesi olarak tanımlanır.