SOSYOLOJİDE YAKIN DÖNEM GELİŞMELER - Deneme Sınavı - 6

Post-kolonyalizm kolonileştirme uygulamalarının bir sonraki aşaması değil, fakat kolonileştirme uygulamalarının işlediği süreçleri ve bu süreçlerin sonuçlarını araştıran ve tartışan bir sosyal bilim kuramıdır.
Şekil

Kolonyalizm, Batı tarihinin geleneksel siyasi ve ekonomik anlatısında Christopher Columbus’un 1492 yılında Doğu’yu keşfetmek amacıyla batıya doğru yelken açmasıyla sembolleştirilir.

Modern kolonyalizmin başlangıcı olarak, 15. yüzyılın sonlarında Christopher Columbus’un İspanya Krallığı adına doğuyu aramak amacıyla batıya doğru yelken açmasıyla başlayan ve “Keşifler Çağı” olarak da nitelendirilen sürecin işaret edildiğini belirtmiştik.

“Usturlap” ismi verilen aletin sağladığı kolaylıklar Portekizli kâşiflerin Güney Afrika rotasına yelken açmalarını kolaylaştırmıştır.

“Usturlap” ile denizcilerin güneş açısını ölçerek enlem derecelerini hesaplayabilmeleri uzun yolculuklar sırasında bulundukları konum noktasını belirleyebilmelerini kolaylaştırmıştır.

“Ka-mal” adı verilen bir başka teknik alet ise yine denizcilerin bulundukları enlem bilgisini belirlemelerine yardımcı olmuştur.

Bek staf” adı verilen alet ise boylam bilgilerini ölçmeye yardımcı olmuştur.

Kutup yıldızının konumunu ve uzaklığını belirlemeyi sağlayan “kuadrant” isimli alet ile denizciler konum bilgilerini daha hızlı ve kolay tayin edebilmişlerdir

Avrupa kökenli modern kolonyalizm, Loomba’nın (2000: 21) ifade ettiği gibi,
kapitalizm öncesi dönemlerde ortaya çıkan eski kolonyalzimlerden farklı olarak, “Batı Avrupa’da kapitalizmin kuruluşuna eşlik etmiştir”.

modernleşme tarihi aynı zamanda bir emperyalizm ve sömürgecilik tarihi olarak da okunmaktadır (İlter, 2006: 2).

Daha çok Marksizmin ve devamında da Feminist düşünce akımlarının şekillendirdiği post-kolonyal teorinin öne çıkan önemli temsilcileri arasında Fransız sömürgesi Martinik doğumlu siyahi Marksist düşünür Frantz Fanon (1925 - 1961),
Filistin asıllı Amerikalı eleştirel sosyal bilimci ve siyasal aktivist Edward Said (1935
- 2003) ve Hindistan asıllı edebiyat kuramcısı ve feminist eleştirmen Gayatri Chakravorty Spivak (1942 - ..) ile yine Hindistan asıllı edebiyat ve kültür kuramcısı Homi
K. Bhabha (1949-...) yer almaktadır.

Bu konuda önemli bir tarihsel-kuramsal altyapı kuran Osterhammel’e (2005) göre kolonyalizm yerli bir çoğunluk ile yabancı bir işgalci azınlık arasındaki tipik bir sosyal ve ekonomik ilişki biçimidir.

“Usturlap” ile denizcilerin güneş açısını ölçerek enlem derecelerini hesaplayabilmeleri uzun yolculuklar sırasında bulundukları konum noktasını belirleyebilmelerini kolaylaştırmıştır.

Bir başka teknolojik gelişme ise, bulunulan enlem derecesini belirlemeye yarayan “kros staf ” adı verilen aletin keşfidir. “Bek staf ” adı verilen alet ise boylam bilgilerini ölçmeye yardımcı olmuştur. “

Öte yandan, söz konusu bu sömürülme (çevre ülkeler için) ve zenginleşme (merkez ülkeler için) süreci içerisinde kolonyalizme ilişkin farklı birçok form da gözlemlenmiştir. Bunları içsel kolonyalizm, vekâlet kolonyalizmi, yerleşimci kolonyalizm ve sömürgeci kolonyalizm olarak ifade etmek mümkündür.

Bu noktada özellikle Edward Said’in Oryantalizm/Şarkiyatçılık tezini
takip eden post kolonyal teorinin yalnızca Batı’nın Doğu’yu nasıl ötekileştirdiği
ve onu aşağıladığını eleştirmekle kalmadığını, aynı zamanda Batı düşüncesinin
özünü oluşturan akıl, bilim, yöntem, siyaset, özgürlük, ahlak, vb. aydınlanmacı, tüm Batılı bilgi kategorilerini de sorguladığını belirtmek gerekir.

Said, Oryantalist söylemin özünü oluşturan “rasyonel, ilerici, medeni ve üstün “biz”/Batı imgesine karşı irrasyonel, gerici, barbar, değersiz “onlar”/Doğu imgesinin nasıl inşa edildiğini ve bu süreçte Doğu kültürlerindeki zengin farklılıklarının nasıl basitleştirilerek tek-tipleştirme ve genelleştirme üzerinden kalıp-yargılara (stereotip) dönüştürülerek dolaşıma sokulduğunu anlatır. Örneğin, günlük dile yerleşmiş olan “Şark kurnazlığı, Şark geriliği, Şark zorbalığı, Şark zihniyeti” gibi kavramlar günümüzde hala Doğu’yu tanımlamada başvurulan en gözde ve yaygın kavramlardır

Buna göre en önemli temsilcisi Hasan Hanefi olduğu öne sürülen birinci görüş
Oksidentalizmi, hem bir düşünce tarzı, hem bir karşı söylem hem de Doğu’nun
meşru müdafaasını ifade eden oluşum hâlinde bir bilim/disiplin ve de Batının Oryantalizm aracılığı ile Doğu üzerinde kurduğu hegemonyayı ortadan kaldırmaya
yönelik bir özgürleşme hareketi olarak tanımlar (Metin, 2011: 94; Metin, 2013).

Post-kolonyal teorinin öne çıkan önemli temsilcileri arasında Fransız sömürgesi Martinik doğumlu siyahi Marksist düşünür Frantz Fanon (1925 - 1961), Filistin asıllı Amerikalı eleştirel sosyal bilimci ve siyasal aktivist Edward Said (1935 - 2003) ve Hindistan asıllı edebiyat kuramcısı ve feminist eleştirmen Gayatri Chakravorty Spivak (1942 - ..) ile yine Hindistan asıllı edebiyat ve kültür kuramcısı Homi K. Bhabha (1949-...) yer almaktadır. Doğru yanıt B'dir.

Kalyon gemileri taşıyabildikleri büyük yük kapasitesi ve hızlı olmaları dolayısıyla  denizcilerin uzun süre denizde kalabilmesine olanak sağlamış, ka-mal, kros staf ve usturlap ise farklı yöntemlerle denizcilerin enlem derecelerini belirleyebilmelerini sağlamış, bu da denizaşırı keşifleri mümkün kılmıştır. Doğru yanıt D'dir.