SOSYOLOJİDE YAKIN DÖNEM GELİŞMELER - Deneme Sınavı - 12

Harvey, postmodernizmi farklı yönleriyle kavrama amacıyla postmodernizmin, modernizmden radikal bir kopuş mu, bir üslup mu yoksa dönemleştirmeye yakından bağlı bir kavram mı olduğunu sorgulamaktadır. Ayrıca postmodernizmin meta anlatılara muhalefet olan susturulmuş başka sesler ve dünyalara yönelik ilgisi nedeniyle
devrimci bir potansiyelinin olup olmadığını ya da modernizmin ticarileştirilmiş ve evcilleştirilmiş bir versiyonu olabileceği ihtimalini ele almaktadır. Harvey, postmodernizmi, hem bir uslüp hem de belli ülkelerde, belli bir süre etkili olan tarihsel bir hareket olarak görmektedir. Postmodernizmin moderniteye karşı bir tepki olarak ortaya çıkması görüşü doğrultusunda, merkezlenme ve dağılma, otorite ve yapıbozum, hiyerarşi ve anarşi, kalıcılık ve esneklik gibi birtakım karşıtlıklar sunulmaktadır. Harvey, postmodernizmin temel özelliklerinin parçalanma, belirlenemezlik ve bütün evrensel söylemlere yönelik duyulan derin bir güvensizlik olduğunu vurgulamaktadır. Harvey’e göre postmodernizmin olumlu yönleri ötekilik, öznellik, cinsiyet ve cinsellik, ırk ve sınıf, zamansal ve mekânsal coğrafi yerleşime dayalı birçok farklılığı temsil etmesidir. Diğer taraftan Harvey, Marxist bakış açısıyla postmodernizmin güçsüz yönlerini, modern dünyanın sorunlarını aşırı vurgulaması, onun maddi kazanımlarını görmemesi ve bu sorunlarla baş etme yolları önermemesi olarak ifade etmektedir. Doğru cevap E'dir.

Zaman ve mekânın tanımının, bireysel ya da toplu kimlik yaratımı açısından temel önem taşıdığını, kim olduğumuzu büyük ölçüde, güvenilir zaman-mekân koordinatlarına dayanarak tanımladığımızı ileri sürmektedir. Doğru cevap B'dir.

Modern düşüncenin gelişiminin temeli Aydınlanma düşüncesine dayanmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Postmodernizmin moderniteye karşı bir tepki olarak ortaya çıkması görüşü doğrultusunda, merkezlenme ve dağılma, otorite ve yapıbozum, hiyerarşi ve anarşi, kalıcılık ve esneklik gibi birtakım karşıtlıklar sunulmaktadır. Doğru cevap B'dir.

MODERNİZM                                  POSTMODERNİZM
Romantizm/ Simgecilik                    Parafizik/ Dadacılık
Form (birleştici, kapalı)                    Antiform (ayırıcı, açık)
Amaç                                             Oyun
Tasarım                                          Rastlantı
Hiyerarşi                                        Anarşi
Hâkimiyet / Logos                          Tükenme/ Sessizlik
Sanat nesnesi/ Bitmiş yapıt             Süreç/ Performans/ Happening
Mesafe Katılım
Yaratma/ Bütünselleştirme/ Sentez  Yaratmayı imha/ Yapıbozum/ Antitez
Mevcudiyet                                    Yokluk
Merkezlenme                                  Dağılma
Tür/ Sınır                                       Metin/ Metinlerarası
Semantik                                       Retorik
Paradigma                                     Sentagma
Hipotaksi                                       Parataksi
Mecaz                                           Mecazı mürsel
Seçme                                          Bileşim
Kök/ Derinlik                                 Rizom/ Yüzey
Yorum/ Okuma                              Yoruma karşı/ Yanlış okuma
Gösterilen                                     Gösteren
Okunaklı (okuyucuvari)                  Yazılabilir (yazarvari)
Anlatı/ Büyük tarih                        Anlatı karşıtı/ Küçük tarih
Ana kod                                       İdiyolekt (kişisel dil)
Belirti                                          Arzu
Tür                                              Mutasyona uğramış
Tenasül uzuvları/ Fallik                  Çok biçimli/ Androjin
Paranoya                                     Şizofreni
Köken/ Neden                              Fark-fark/ İz
Tanrı Baba                                   Ruhülkudüs
Metafizik                                     İroni
Belirlenmişlik                               Belirsizlik
Aşkınlık                                       İçkinlik

Harvey’e göre, postmodernist düşünceyi yaygın ve derin bir değişim olarak kabul edenlerin ortak yanı, evrensel iddialara sahip olduğu düşünülen geniş ölçekli teorik yorumların, başka bir deyişle “meta-anlatılar”ın reddedilmesidir.

Harvey, Charles Jencks’in postmodern ve geç modern arasında yaptığı ayrımı önemli görmektedir. Postmodernizm aslında, “gelenekle yakın geçmişin eklektik bir karışımı” olarak ortaya çıkmaktadır. Bu anlamda postmodernizm, modernizmin devamı olmanın yanı sıra, modernizmi aşan bir durum sergilemektedir:
“Postmodernizm kapsamında yapılmış en iyi çalışmalar, çoğunlukla çifte kodlu ve alaycı bir özellik taşır; birbiriyle çelişen ve süreksizlik gösteren çok sayıda gelenekten yararlanır; çoğulculuğu sağlayan da en başta bu çeşitliliktir.” Diğer taraftan geç modernizm ise, toplumsal ideoloji açısından değerlendirildiğinde, hem pragmatik, hem de teknokratik bir hâl almaktadır ve kuru ya da klişeleşmiş bir dili yeniden canlandırma amacını taşıyan 1960’lı yıllardan itibaren, “modernizmin stilistik düşünce ve değerlerini uç noktalara götürmektedir.”

Harvey Keynesci sistemi, “müdahaleci devlet ve işgücü, sermaye ve ulus devlet içinde yer alan diğer güçler arasında politik dengeye dayanan bir sistem” olarak tanımlamaktadır. Bu durum, hâkim bir gücün olması ve oyunun temel kuralları ile çelişkilerin ana hatlarının kolay anlaşılabilmesi nedeniyle büyük ölçüde “güvenli bir dünya” olarak nitelendirilmektedir.

Harvey , mekânsal pratiğin geleneksel anlayışlardan devralınan 4 yönünü sunmaktadır:
1. Ulaşılabilirlik ve mesafelendirme: Mesafe insanlar arası etkileşimlere bir taraftan engel oluştururken diğer taraftan onun karşısında bir savunma oluşturmaktadır. İşbölümü, ticaret gibi her tür üretim ve yeniden üretim sistemine maliyet yüklemektedir. Toplumsal etkileşimi olanaklı kılacak bir şekilde mekânsallığın ne ölçüde aşılabildiğini göstermektedir.

2. Mekânın edinim ve kullanımı: Mekânın işgal edilmesinin biçimlerini incelemektedir. Bu işgaller evler, fabrikalar, sokaklar gibi nesneler, arazi kullanımı gibi faaliyetler, bireyler, sınıflar ya da başka toplumsal gruplar tarafından gerçekleşebilir.

3. Mekânın hâkimiyet ve kontrol altına alınması: Bireylerin ya da güçlü grupların, mekânın örgütlenmesini ve üretimini yasal ya da yasal olmayan araçlarla hâkimiyet altına almalarını göstermektedir. Hâkimiyet sağlamanın amacı, mekânın kendileri ya da başkaları tarafından mülk edinilme biçimlerinin kontrol altına alınmasıdır.

4. Mekânın üretimi: İletişim, ulaşım, arazi kullanımı gibi alanlarda yeni sistemlerin üretilme biçimleri ve bilişim teknolojisi, tasarım gibi yeni gösterim tarzlarının ortaya çıkma şekillerini araştırmaktadır.

Mekânsal pratiğin bu 4 boyutu birbirinden bağımsız değil, birbirleriyle ilişki içerisindedirler. Örneğin mekânın üretimi, mesafelendirmeyi ve mülk edinme ile hâkimiyetin koşullarını değişikliğe uğratmaktadır.

Lefebvre’in geliştirdiği üç kavramsal düzey birbirlerinden farklı ancak diyalektik olarak birbirleriyle ilişkilidir. Lefebvre bu kavramsal üçlüyü şu şekilde açıklamaktadır:
1. (Maddi) Mekânsal pratikler (spatial practices): Algılanan mekân içerisinde, gündelik gerçeklik ile kentsel gerçeklik arasında kurulan yakın bir ilişkiyi temsil etmektedir. Kentsel gerçeklik, özel hayat, çalışma ve boş zaman için oluşturulan yerleri kapsayan ağlardan oluşmaktadır.
2. Mekânın temsilleri (representations of space): Bilim insanları, plancılar, teknokratlar ya da toplum mühendisleri tarafından kavramsallaştırılmış mekân olarak tanımlanmaktadır.
3. Temsil mekânları (spaces of representation): İmaj ve sembollerle ilişkili olarak birlikte yaşayanların, bir arada ikamet edenlerin mekânı olarak ifade edilmektedir.

Mekânın Gösterimi (Kişisel mekân; işgal edilen mekânın zihinsel haritaları; mekânların sembolik gösterimleri; mekânsal söylemler)

Harvey (1997: 250) bu şemada, mekânsal pratiğin geleneksel anlayışlardan devralınan 4 yönünü sunmaktadır:
1. Ulaşılabilirlik ve mesafelendirme: Mesafe insanlar arası etkileşimlere bir taraftan engel oluştururken diğer taraftan onun karşısında bir savunma oluşturmaktadır. İşbölümü, ticaret gibi her tür üretim ve yeniden üretim
sistemine maliyet yüklemektedir. Toplumsal etkileşimi olanaklı kılacak bir şekilde mekânsallığın ne ölçüde aşılabildiğini göstermektedir.
2. Mekânın edinim ve kullanımı: Mekânın işgal edilmesinin biçimlerini incelemektedir. Bu işgaller evler, fabrikalar, sokaklar gibi nesneler, arazi kullanımı gibi faaliyetler, bireyler, sınıflar ya da başka toplumsal gruplar tarafından gerçekleşebilir.
3. Mekânın hâkimiyet ve kontrol altına alınması: Bireylerin ya da güçlü grupların, mekânın örgütlenmesini ve üretimini yasal ya da yasal olmayan araçlarla hâkimiyet altına almalarını göstermektedir. Hâkimiyet sağlamanın amacı, mekânın kendileri ya da başkaları tarafından mülk edinilme biçimlerinin kontrol altına alınmasıdır.
4. Mekânın üretimi: İletişim, ulaşım, arazi kullanımı gibi alanlarda yeni sistemlerin üretilme biçimleri ve bilişim teknolojisi, tasarım gibi yeni gösterim tarzlarının ortaya çıkma şekillerini araştırmaktadır.

Doğru cevap D'dir.

Lefebvre’in geliştirdiği üç kavramsal düzey birbirlerinden farklı ancak diyalektik olarak birbirleriyle ilişkilidir. Lefebvre bu kavramsal üçlüyü şu şekilde açıklamaktadır:
1. (Maddi) Mekânsal pratikler (spatial practices): Algılanan mekân içerisinde, gündelik gerçeklik ile kentsel gerçeklik arasında kurulan yakın bir ilişkiyi temsil etmektedir. Kentsel gerçeklik, özel hayat, çalışma ve boş zaman için oluşturulan yerleri kapsayan ağlardan oluşmaktadır.
2. Mekânın temsilleri (representations of space): Bilim insanları, plancılar, teknokratlar ya da toplum mühendisleri tarafından kavramsallaştırılmış mekân olarak tanımlanmaktadır.
3. Temsil mekânları (spaces of representation): İmaj ve sembollerle ilişkili olarak birlikte yaşayanların, bir arada ikamet edenlerin mekânı olarak ifade edilmektedir.

Doğru cevap A'dır.

Harvey (1997: 199), kapitalist üretim tarzının, postmodern çağda kaybolmayan 3 özelliğini şu şekilde sıralamaktadır:
1. Kapitalizm ekonomik büyümeye dayanmaktadır. Düzenli bir büyüme oranı, kapitalist bir ekonominin sağlığı açısından vazgeçilmez bir nitelik taşımaktadır. Büyüme, hem kaçınılmaz hem de iyi bir şey olarak iddia edilmekte ve kapitalizmin ideolojisinin köşe taşlarından birini oluşturmaktadır. Buna bağlı olarak büyümenin olmadığı durumlar kriz olarak tanımlanır.
2. Gerçek değerlerde artış, emeğin üretim sürecinde sömürülmesine dayanmaktadır. Bu durum, kâr sağlamak amacıyla işçilerin ürettiği metaların değerinden daha azının işçilere ödenmesi anlamına gelmektedir. Hem üretim sürecinde hem de piyasada emek üzerindeki kontrol, kapitalizmin varlığını devam ettirmesi için yaşamsal bir önem taşımaktadır.
3. Kapitalizm, teknolojik ve örgütsel anlamda zorunlu olarak dinamiktir. Her zaman örgütlü işin, yeni yollarını üretmekte ve teknolojik yaratıcılık ve gelişmeyle, rekabetçilerle baş etme yollarını aramaktadır.

Doğru cevap D'dir.