SOSYOLOJİDE YAKIN DÖNEM GELİŞMELER - Deneme Sınavı - 11

Mekânsal pratiğin geleneksel anlayışlardan devralınan özellikleri a) ulaşılabilirlik ve mesafelendirme, b) mekânın edinim ve kullanımı, c) mekânın hâkimiyet ve kontrol altına alınması ve d) mekânın üretimidir. Doğru yanıt B seçeniğidir.

Harvey (1997) öncelikle, postmodernizm konusunda kabul gören fikirleri gözden geçirmekte ve politik-ekonomik arka planı incelemektedir. Sonrasında kapitalizmin tarihsel ve coğrafi gelişiminin dinamikleri ile kültürel üretim ve ideolojik dönüşüm süreçleri arasındaki bağı oluşturan zaman ve mekân deneyimini ele almaktadır. Ancak bu şekilde Batı dünyasında ortaya çıkan yeni bazı söylemlere bir anlam vermenin mümkün olacağını ifade etmektedir. Harvey’e göre, “postmodernizm”in anlamı konusunda tam olarak bir anlaşma sağlanamamakla birlikte postmodernizm, modernizme karşı bir tepki ya da modernizmden bir kopuş olarak kavranmaktadır. Modernizmin anlamının da karışık olması nedeniyle postmodernizmi kavramak daha da zorlaşmaktadır. postmodernizm, “kültürel söylemin yeniden tanımlanmasında, heterojen-liği ve farklılığı özgürleştirici güçler olarak” öne çıkarmaktadır. Bu anlamda postmodernizm, modernizmle karşıtlık ilişkisi çerçevesinde ifade edilmektedir. Dolayısıyla bu ilişkinin anlaşılması için öncelikle modernitenin (modernlik) çözümlenmesi gerekmektedir. Doğru yanıt E'dir.

Aydınlanma düşüncesi temelinde gelişen modernite projesi; doğa üzerinde bilimsel hâkimiyet, kaynakların kıtlığından, yoksulluktan ve doğal afetin rastgele darbelerinden kurtuluşu vaat ediyordu. Rasyonel toplumsal örgütlenme biçimlerinin ve rasyonel düşünce tarzlarının gelişmesi, efsanenin, dinin, boş inancın akıl dışılığından, iktidarın keyfi kullanımından ve kendi insan doğamızın karanlık yanından kurtuluşu vadediyordu. Doğru yanıt E'dir.

İlerleme inancına ve bilime olan güven temeline dayanan modernlik, 20. yüzyılda, militarizm, iki dünya savaşı, nükleer yok olma tehdidi gibi felaketlerle karşılaşmıştır. Bunula birlikte, “standartlaşmış bilgi ve üretim koşulları altında, doğrusal ilerlemeye, mutlak hakikate ve toplumsal düzenlerin rasyonel biçimde planlanmasına” olan güçlü inanç sarsılmaya başlamıştır. Avrupa ekonomilerinin modernleşmesi hızla ilerlerken üçüncü dünya ülkelerinin, uluslararası politika ve ticaretin etkisi altında iddia edildiği gibi ilerici bir “modernleşme süreci” yaşamadıkları ifade edilmiştir. Modernist sanat, mimarlık, edebiyat ve benzeri alanların, tekelci kapitalist bir sistemin sanatı ve pratiği hâline gelmeye başladıkları görülmüştür. Bu yaşananlar doğrultusunda Aydınlanma projesinin amaçladıklarına karşı duyulan güven sarsılmış, birtakım şüpheler ortaya çıkmıştır. Bu nedenle Aydınlanma projesi, “insanlığın özgürleşmesi hedefini insanlığın kurtuluşu adına evrensel bir baskı sistemine” dönüştürmesine yönelik başlayan tartışmaların merkezinde yer almıştır. Doğru yanıt D'dir.

Postmodernizm terimi, ilk olarak mimarlık alanında benimsenmiştir. Daha sonra bu terimin, sanat ve kültür çalışmalarında kullanılmaya başlandığı görülmüş, daha sonra ise siyaset, ekonomi, sosyoloji gibi çalışma alanlarında etkili olmuştur. Doğru yanıt D'dir.

Harvey’e göre, disiplinler arası fikir alış verişleri ve karşılıklı etkileşim olmasına rağmen mimari, felsefe, sosyoloji, coğrafya, antropoloji gibi farklı disiplinler, postmodernizmi kendi değişkenlerini kullanarak tanımlamaktadır. Buna karşın bazı ortak yönleri sıralamanın mümkün olduğunu belirten Harvey’e göre bu ortak yönler:

Bütüncül olmaları nedeniyle meta-anlatıları reddeden teorisyenler arasında Michel Foucault, “iktidar-söylem” oluşumlarının ya da Jean-Francois Lyotard, dil oyunlarının çoğulluğunu vurgulamaktadırlar. Özellikle Lyotard, postmoderniz-mi, açık bir şekilde “meta-anlatılara inanmamak” olarak tanımlamaktadır. Doğru yanıt D'dir.

Harvey, Charles Jencks’in postmodern ve geç modern arasında yaptığı ayrımı önemli görmektedir. Postmodernizm aslında, “gelenekle yakın geçmişin eklektik bir karışımı” olarak ortaya çıkmaktadır. Bu anlamda postmodernizm, modernizmin devamı olmanın yanı sıra, modernizmi aşan bir durum sergilemektedir: “Postmodernizm kapsamında yapılmış en iyi çalışmalar, çoğunlukla çifte kodlu ve alaycı bir özellik taşır; birbiriyle çelişen ve süreksizlik gösteren çok sayıda gelenek-ten yararlanır; çoğulculuğu sağlayan da en başta bu çeşitliliktir.” Doğru yanıt B'dir.

Harvey, kapitalist üretim tarzının, postmodern çağda kaybolmayan 3 özelliğini şu şekilde sıralamaktadır:

1. Kapitalizm ekonomik büyümeye dayanmaktadır. Düzenli bir büyüme oranı, kapitalist bir ekonominin sağlığı açısından vazgeçilmez bir nitelik taşımaktadır. Büyüme, hem kaçınılmaz hem de iyi bir şey olarak iddia edilmekte ve kapitalizmin ideolojisinin köşe taşlarından birini oluşturmaktadır. Buna bağlı olarak büyümenin olmadığı durumlar kriz olarak tanımlanır.

2. Gerçek değerlerde artış, emeğin üretim sürecinde sömürülmesine dayanmaktadır. Bu durum, kâr sağlamak amacıyla işçilerin ürettiği metaların değerinden daha azının işçilere ödenmesi anlamına gelmektedir. Hem üretim sürecinde hem de piyasada emek üzerindeki kontrol, kapitalizmin varlığını devam ettirmesi için yaşamsal bir önem taşımaktadır.

3. Kapitalizm, teknolojik ve örgütsel anlamda zorunlu olarak dinamiktir. Her zaman örgütlü işin, yeni yollarını üretmekte ve teknolojik yaratıcılık ve gelişmeyle, rekabetçilerle baş etme yollarını aramaktadır. Doğru yanıt C'dir.

Harvey’e göre, 1970’li yıllardan itibaren sermaye birikim sürecinde yaşanmakta olan değişimler, postmodern düşüncenin temelini oluşturmaktadır. Harvey’e göre, ekonomi alanında görülen değişimler, politik ve toplumsal hareketlerin gelişimini de etkilemiştir. Kapitalist sisteme muhalefet oluşturan kaynaklar olarak toplumsal sınıfla ilişkili konular ve işçi hareketi önemini kaybetmiş, politik muhalefet, özel konu veya grupları temsil eden çeşitli hareketlere dağılmıştır. Sonuç olarak, Harvey’e göre Fordist birikim rejimi, savaş sonrası canlılık döneminde yaşadığı aşırı birikim sorununu, esas olarak “mekânsal ve zamansal kaydırma” yoluyla çözmüştür. “Fordist üretim sistemleri olgunlaştıkça, yeni ve çoğu zaman rekabet gücü yüksek aşırı birikim merkezleri” hâline gelmiş, bu durum, coğrafi olarak farklı Fordist sistemler arasındaki rekabetin yoğunlaşmasına neden olmuştur. Bu nedenle “Fordizmin krizi, herhangi bir ülkenin içinde borçluluk, sınıf mücadelesi ya da şirketlerin durağanlığı gibi etkenlerden doğduğu kadar, coğrafi ve jeopolitik” bir kriz olarak da ortaya çıkmıştır. Sermaye birikim sürecinde yaşanan bu değişimlerin postmodern düşüncenin temelini oluşturduğunu belirten Harvey, bu anlamda, Fordist ve Postfordist dönemler arasında birçok süreklilik olduğunu vurgulamaktadır. Doğru yanıt A'dır.

Yoğun bir zaman-mekân sıkışması evresinde olduğumuzu belirten Harvey, bunun “politik ekonomik uygulamalar, sınıf güç dengeleri ve kültürel ve toplumsal yaşam üzerinde, insana yönünü şaşırtan sarsıcı bir etki yaptığını” ifade etmektedir. Fakat bu durum, kapitalizmin tarihinde ilk kez görülmemekle birlikte, kapitalizmin daha önceki dönemlerinde yaşanan zaman ve mekân sıkışması, bu zamanki durumdan farklı değildir. Doğru yanıt D'dir.

Postmodernist teorisyenler genel olarak, bütüncül olmaları nedeniyle meta-anlatıları reddederler. Buna karşın, özellikle Lyotard, postmodernizmi açık bir şekilde “meta-anlatılara inanmamak” olarak tanımlamaktadır.

Dolayısıyla, doğru cevap A şıkkıdır.

Marx ve Durkheim, bilimsel ve rasyonel düşünceye daha az vurgu yapmalarının yanı sıra toplumun ilerleme ve gelişme sürecinde olduğuna yönelik güçlü bir inanç beslemişlerdir. Buna karşın Comte, modern toplumun bilimin egemenliğinde olacağına, din, batıl inanç ve felsefenin etkisinin pozitivist bilimle yer değiştireceğine güçlü bir şekilde inanmıştır. Weber ise, modern öncesi toplumsal yaşamın temelini oluşturan geleneksel eylemlerin önemini kaybettiğini ve modern çağın, daha etkili olan rasyonelleşme ve bürokrasi tarafından şekilleneceğine inanmıştır. 

Dolayısıyla, doğru cevap A şıkkıdır.

Postmodernizm terimi, ilk olarak mimarlık alanında benimsenmiştir. Daha sonra bu terimin, sanat ve kültür çalışmalarında kullanılmaya başlandığı görülmüş, daha sonra ise siyaset, ekonomi, sosyoloji gibi çalışma alanlarında etkili olmuştur.

Dolayısıyla, doğru cevap A şıkkıdır.

İlerlemenin kaçınılmazlığına ve bilimin gücüne olan inanç, 18. yüzyıl Aydınlanma düşüncesine dayanan modern düşünce biçimine özgü yargılardır. 

Bu sebeple, doğru cevap A şıkkıdır.

Esnek birikim rejimi, hem işçilerin işte kalıcılıkları anlamındaki güvenlerini hem de sendikaların gücünü azaltmıştır. 

Bu sebeple, doğru cevap A şıkkıdır.

Henri Lefebre, Mekânın Üretimi (1974) adlı kitabında fiziksel, zihinsel ve toplumsal düzeylerde mekânı kavramsallaştırarak bütüncül bir mekân kuramı geliştirmeyi amaçlamıştır.

Dolayısıyla, doğru cevap A şıkkıdır.

Fredric Jameson, postmodernitenin büyük toplumsal ve kültürel bir değişim olmadığı görüşünü savunur ve postmodernizmin, geç kapitalizm çağının kültürel mantığını ifade ettiğini ileri sürer.  Ona göre, kapitalist sürecin ekonomik koşulları ilgili bir dönüşüm söz konusu değildir; dönüşüm kapitalizmin kültürel mantığındadır. 

Bu sebeple, doğru cevap C şıkkıdır.