SOSYOLOJİDE YAKIN DÖNEM GELİŞMELER - Deneme Sınavı - 6

Giddens’ın düşünümsel aktörler ile ilgili görüşleri ile ilgili olarak verilen ifadelerin hepsi doğrudur.

Giddens makro ve mikro kuramcıların yöntemlerinden farklılaşmış, geleneksel ve dualist yaklaşımlardan uzaklaşmaya çalışmıştır. Sosyolojide kökleşmiş karşıtlıkları reddeden bir çaba içinde olmuştur. Böylece yorumsamacı sosyolojinin bazı yönlerini daha geleneksel yapısalcı sosyolojinin unsurları ile uzlaştırma denemesinde bulunmuştur. O, toplumsal yaşamın evrensel yasalarının bulunmadığını, yapının dışsal olarak ve tek faktörlü olarak davranışlarımızı belirlemediğini kabul etmekte ve aynı zamanda Parsonscu bakışın işlevselliğini de reddetmektedir. Giddens, birey-toplum düalizmine karşı çıkan ve yeniden üretilen pratikler üzerine yoğunlaşan bir sosyolog olmuştur.

Sosyolojinin kendine özgü entelektüel bir disiplin olduğunu ileri süren Giddens, klasik sosyologların kuramlarını indirgemeci olarak niteler. Tarihin doğrusal bir çizgide gelişmediğinden, birçok kırılma ve çatışma noktalarını içinde barındıran bir süreç olduğundan söz eder. Bu nedenle sosyolojide pozitivist varsayımlar yerine, yapı ile eylemin soyut problemlerini vurgulayan bir yaklaşımın gereğinin önemini vurgular. Sosyoloji ne doğa bilimi, ne de bilim olmayan bir alandır. Ona göre sosyoloji, kendi sorunsalını yansıtan özelliğe sahip bir bilimdir.
Giddens’a göre, yorumsamacı/hermeneutik sosyolojilerin eksiği yapıdır, katkısı ise eylemde insan öznelerin belirleyiciliğidir. İşlevselci ve yapısalcılar ise zorlama, güç, organizasyon gibi kavramlarla topluma vurgu yaparlar. Eksiklikleri ise aktörleri büyük güçlerin oyuncağı olarak ele almaları, insan failliğini değerlerin içselleştirilmesine indirgemeleri, onların toplumsal hayattaki aktifliğini ihmal etmeleri ve normların müzakereye açık olduğunu görememeleridir. Aslında Giddens birbirine zıt olan işlevselci-holistik ve sembolik etkileşimci-aksiyonel ontolojik yaklaşımlardaki benzerliğin farkındadır.

Günümüzde modernliğin yeteri kadar anlaşılamadığını vurgulayan Giddens, modernliğin doğasına bakılmasının sosyolojik analizler için kaçınılmaz olduğunu öne sürer.Bu nedenle ontolojik güvenliğin temelinin genellikle ilk çocukluk döneminde oluşturulduğunu belirten Giddens, yetişkinlik dönemi rutinleriyle devam ettirildiğini öne sürer. Yaşantımızdaki toplumsal pratiklerin birçoğu rutinler tarafından sürdürüldüğü için güvenirliği, hayatımızda onun rutin doğası aracılığıyla deneyimleriz ve dünyanın ontolojik statüsünü sorgusuz sualsiz kabul ederiz. Modern-öncesi toplumlarda geleneksel kurumlardaki güvenirlik ve rutinler, dünyanın olumsallığını gizlerdi. Akrabalık ve cemaat, zaman ve uzam boyunca güvenilir bir biçimde eylemleri yapılandıran bağlar yaratırdı. Din, deneyimi güvenilir şekilde düzenleyen bir kozmoloji oluştururdu. Geleneğin kendisi tanımı gereği bir rutin olduğu için toplumsal ve doğa olaylarını yapılandırırdı fakat modern toplumlarda bu kurumsal ortamların hiçbiri güçlü bir güvenirlik ve ontolojik güvenlik hissi yaratmamaktadır. Giddens’a göre bu ihtiyaçlar farklı şekillerde karşılanır: Rutin, soyut sistemlerle bütünleşmiştir, saf/arı ilişkiler cemaat ve akrabalığın yerine geçmiştir ve düşünümsel olarak inşa edilmiş bilgi sistemleri dinî kozmolojilerin yerini almıştır. Sonuç, ontolojik güvensizliğin, -“gerçekliğin varoluşsal demir atması” ile bağlantılı olarak endişenin- geleneksel toplumlardan ziyade modern toplumlarda çok daha fazla görülüyor olmasıdır. Toprağa bağlı tarımsal üretimin hâkim olduğu modern öncesi kültürlerde zaman ve uzamın uzaklaşması, modern dönem ile karşılaştırıldığında göreceli olarak düşük düzeyde seyreder. Bunun anlamı, geleneksel toplumların zaman ve uzama yakından bağlı olduğudur. McLuhan’ın ifadesi ile söylersek, geleneksel dönemde bedenimizin uzandığı yere kadar ulaşma olanağımız bulunurken, elektronik çağda sinir sistemimiz dünyayı bir ağ gibi sarmaktadır. McLuhan’ın bu ifadesi, zaman ve mekânın yakınlaşmasını getirmiştir. Giddens’ın görüşünde ise daha sonra değineceğimiz üzere “zaman ve uzamın” yerden/mekândan uzaklaşmasına neden olmuştur. Bu anlayış Giddens’da modern öncesi ve modern toplum karşılaştırmasının da özünü oluşturur. Çünkü modern dönemde “zamanın uzamla uzaklaşması” (bu kavramdan anlaşılması gereken, varlık ve yokluk olgularını birleştirecek biçimde düzenleme ve yeniden düzenleme özelliğine vurgu yapılmasıdır) durumu giderek artmıştır. Dolayısıyla Giddens’ın modern öncesi ve modern dönemi, güven ve risk ortamına dayalı olarak karşılaştırması daha anlamlı hâle gelmiştir.

Giddens modern toplumsal kurumları geleneksel toplumsal düzenlerden ayıran süreksizlikleri ise üç kategoride değerlendirerek açıklamaktadır:
1. Değişim hızı: Geleneksel düzenlerin (toplumlar) kendi içlerinde devingen oldukları söylenebilir. Fakat modernliğin koşulları içinde değişimin hızı had safhadadır. Bunun önemli bir yönünü teknoloji oluştursa bile, bu hız diğer toplumsal ilişkilerde de kendini gösterir.
2. Değişim alanı: Dünyanın farklı bölgeleri birbiri ile bağlantılı hale geldikçe toplumsal dönüşümün dalgaları yerkürenin tüm yüzeyini kapsamaktadır.
3. Modern kurumların doğası: Ekonomik üretim sisteminin piyasa koşulları ve metalaşması, ulus-devletlerin siyasal sistemi gibi ekonomi-politik güç ilişkilerinin birlikteliği, daha önceki dönemlerde hiç görülmediği kadar iç içe geçmiştir. Dolayısıyla modern kurumlar doğaları gereği yeni dönemin ihtiyaçlarını karşılayan bir özellik göstermektedirler.

Giddens küreselleşmeyi, “yerel oluşumları millerce uzakta gerçekleşen olaylar tarafından şekillendirecek biçimde uzak yerellikleri birbiriyle bağlantılandıran dünya çapındaki toplumsal ilişkilerin yoğunlaşması” olarak tanımlar. Küreselleşmeyi bu nedenle, bir arada bulunma halini zaman ve uzamın daha da ötesine taşıyan uzak ile yerel arasındaki diyalektik bir ilişki bağlamında değerlendirir.

Modernliğin yapısal olarak küreselleştirici özelliği bulunduğuna değinen Giddens bu süreçte bilhassa dört kurumun modernliğin dinamizmini ve zaman periyodunu biçimlendirdiğini öne sürer. Bunlar: kapitalizm, endüstrileşme, şiddet tekeli/zorlayıcı güç ve gözetimdir. Böylece modernliğin dinamiği ile küreselleşmenin boyutlarını birbirine denk düşecek biçimde bağlantılandırarak açıklar. Modernliğin dinamiği açısından kapitalizme dikkat çeker. Kapitalizm içsel olarak yayılmacıdır. Kapitalizm kâra duyulan ihtiyaç tarafından yönlendirilir ve bunun sonucunda pazarların, teknolojilerin ve metalaştırmanın yayılımını yönlendirir.

Giddens’a göre küreselleşmenin dört boyutu olan “kapitalist dünya ekonomisi”, “ulus-devlet sistemi”, “uluslararası işbölümü” ve “askerî dünya düzeni”, modernliğin dört ana parametresi olan “kapitalizm”, “endüstriyalizm”, “gözetleme” ve “askerî güç”ün etkileşip genişleyerek dünya ölçeğine yayılmış biçimi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Giddens’ın modernlik teorisinin altbölümleri arasında uzaklaşma/aralam(distanciation), güç/iktidar (power), güven ve risk bulunmaktadır. Uzaklaşma, ilişkilerin artık belirli mekanlara bağlı olmadığı gerçeğini ifade eder. Bu durum Mors alfabesi ve uçağın icadından bu yana geçerli olmakla birlikle bilgisayar sayesinde yirmi birinci yüzyılın başlangıcından itibaren daha da belirgin hale gelmiştir.

Giddens’ın modernlik teorisinin altbölümleri arasında uzaklaşma/aralama (distanciation), güç/iktidar (power), güven ve risk bulunmaktadır. İktidar, dolayısıyla sadece tahakküm değildir, aynı zamanda “dönüştürücü bir kapasite”dir ya da şeyleri meydana getirme becerisidir. Böylece Giddens’a göre modern dünya, yetki vericidir, çünkü insanları geleneksel, sanayi öncesi toplumun kısıtlamalarından özgür kılmıştır.

Yapı ve failliği bir ikicilik/düalizm, karşılıklı olarak birbirlerinin dışında öğeler olarak görmek yerine Giddens bir ikilik/düalite, yani aynı şeyin analitik olarak birbirlerinden ayırt edilemez iki parçası gibi görür. Yapının ikiliği, yapının dönüşümlü olarak düzenlediği toplumsal eylem ya da davranışın hem aracı hem de sonucu olduğu anlamına gelir.

Giddens, modern öncesi dönemin genel özelliklerini güven ortamı ve risk ortamı bakımından analiz eder. Güven ortamının belirleyicilerini 4 faktörle açıklar. Bunlar;
1. Zaman-uzam içindeki toplumsal bağları istikrarlı kılmada akrabalık ilişkileri düzenleyici bir rol üstlenir.
2. Tanıdık bir çevre sağlayan bir yer olarak yerel toplulukların varlığına/ağırlığına dikkat çeker.
3. İnsan yaşamının ve doğanın tanrısal bir yorumunu sağlayan inanç ve ritüel
uygulama tarzları olarak dinsel kozmolojiler önemli bir yer tutar.
4. Bugün ile geleceği birbirine bağlayan geleneğin çevrilebilir bir özelliğe sahip olmasından dolayı geçmişe yönelik bir bağlantının söz konusu olduğunu vurgular. Bu dört faktör modern öncesi dönemin temel güvenlik durumunu sağlayan toplumsal ilişki biçimleridir. 

Doğru cevap C'dir.

Giddens, modern öncesi dönemin risk ortamını ise şöyle değerlendirir:
1. Bulaşıcı hastalığın yaygınlığı, iklimin güvenilmezliği ve sel baskınları gibi doğal felaketler başta olmak üzere doğadan kaynaklanan tehdit ve tehlikeler mevcuttur.
2. Yağmacı ordular, yerel beyler, haydutlar ve hırsızlardan kaynaklanan insan şiddeti tehdidinin bulunmasıdır.
3. Dinsel kayradan yoksun kalma ya da kötü bir büyünün etkisine girme riskinin varlığıdır. Bu riskleri azaltmanın yollarının başında akrabalık ilişkileri, yerelleşmiş ilişkilerin önemi, dinî inançlar ve bir rutin olan gelenekler gelmektedir. Dolayısıyla bu açıklamalar, modern öncesi dönemde toplumların nasıl bir risk içinde olduklarını gösterir. Doğru cevap D'dir.

Giddens, modernite ya da gelenek-ötesi (post-traditional) toplumu, gelenek ve alışkanlığa ait kesinliklere ilişkin rasyonel bilginin yer aldığı bir düzen olarak tanımlamaktadır. Doğru cevap E'dir.

Giddens, post-geleneksel dönemi modernliğin bir parçası olarak nitelemektedir. Modern dünya daha önce yaşanan dönemlerden farklı değildir, aksine modernitenin ileri bir aşamasıdır ki, geçmişin eğilimlerini ve güçlerini yansıtır. Bu özelliklerinden dolayı Giddens bu dönemi geç modern dönem olarak isimlendirir. Doğru cevap A'dır.

Giddens modern toplumsal kurumları geleneksel toplumsal düzenlerden ayıran süreksizlikleri ise şu üç kategoride değerlendirerek açıklamaktadır: 
1. Değişim hızı: Geleneksel düzenlerin (toplumlar) kendi içlerinde devingen oldukları söylenebilir. Fakat modernliğin koşulları içinde değişimin hızı had safhadadır. Bunun önemli bir yönünü teknoloji oluştursa bile, bu hız diğer toplumsal ilişkilerde de kendini gösterir.
2. Değişim alanı: Dünyanın farklı bölgeleri birbiri ile bağlantılı hâle geldikçe toplumsal dönüşümün dalgaları yerkürenin tüm yüzeyini kapsamaktadır.
3. Modern kurumların doğası: Ekonomik üretim sisteminin piyasa koşulları ve metalaşması, ulus-devletlerin sisyasal sistemi gibi ekonomi-politik güç ilişkilerinin birlikteliği, daha önceki dönemlerde hiç görülmediği kadar iç içe geçmiştir. Dolayısıyla modern kurumlar doğaları gereği yeni dönemin ihtiyaçlarını karşılayan bir özellik göstermektedirler.

Doğru cevap B'dir.

Açılımlı mekanizmalar, toplumsal ilişki ve etkileşimleri yerel bağlamlarından çekip çıkaran pratiklerdir. Doğru cevap A'dır.

Anthony Giddens, düşünümselliği statik bir durum olarak değil, değişken bir durum olarak görür. Modernliğin, düşünümselliğin seviyesini dramatik bir biçimde yükselttiğini öne sürer. Doğru cevap C'dir.

Anthony Giddens düşünce ve eylemlerinde ne küreselleşme taraftarı ne de küresellemeşe karşıtı olmuştur. Daha çok küreselleşemenin günümüz gerçekliği içinde bir süreç olduğunu ancak yarattığı tehlike ve risklere müdahale edilmediği takdirde eko-yaşam adına olumsuzluklar yaratacağını kabul etmiş ve bu sürecin toplumların çıkarlarına uygun hâle getirilmesi için nasıl dönüştürülebileceğini anlatmaya çalışmıştır. Kaleme aldığı, Elimizden Kaçıp Giden Dünya başlıklı eserinde Giddens neo-liberal söylemle refah hakları düşüncesinden yola çıkarak demokratikleşme ile minimal devleti özdeşleştiren bir yol sunar. Dolayısıyla Held ve diğerlerinin tanımına göre
literatürde Giddens ve onun gibi düşünenler, düşünümselciler/şüpheciler olarak adlandırılır. Doğru cevap E'dir.

En basit hâliyle yapılaşma kuramında Giddens, sembolik etkileşimcilik, fenomenoloji ve dramaturjinin öngörüleriyle klasik sosyolojinin yapı kavramını bir araya getirir. Doğru cevap D'dir.