SOSYOLOJİDE YAKIN DÖNEM GELİŞMELER - Deneme Sınavı - 15

Habermas’ın ilk dönem önemli çalışmalarından biri de 1968’de yayımlanan Bilgi
ve İnsansal İlgiler (Erkenntnis und Interesse) adlı ünlü çalışmasıdır. Bu çalışma
genellikle, başlangıçta amacı eleştirel sosyal kuram adı altında özgürleştirici/
kurtarıcı bir sosyal bilim modeli geliştirmek olan Habermas’ın eleştirel teorisini
üzerinde temellendireceği bir bilgi kuramı (epistemoloji) geliştirme çabasının bir ürünü olarak görülür.

Bu bilgi formlarından birincisi klasik pozitivizmde görülen empirik-analitik
(araçsal) bilgi olup bu bilgi türünün arkasında yatan temel bilişsel ilgi/çıkar çevreye,insanlara ve genel olarak toplumlara uygulanabilen teknik kontroldür.

Neticede Habermas bu çalışmasında insanların ortaklaşa sahip oldukları üç
bilişsel ilgi saptar:
a. çevremizi tanımaya ve denetlemeye çalışırken ortaya çıkan ve bizi ampirik
bilimlere yönelten teknik ilgi,
b. birbirimizi anlayabilmek ve birlikte çalışabilmek için ihtiyaç duyduğumuz
ve bizi hermeneutik bilimlere yönelten pratik ilgi
c. anlama ve iletişim kurma esnasında çarpıtmalardan kurtulma ihtiyacımızı
yansıtan ve bizi psikanaliz gibi eleştirel bilimlere yönelten kurtarıcı ilgi
(Marshall, 1999: 180-81).

Habermas hem Marx’ın çalışmalarının merkezinde yer alan çalışma/emek kavramıyla hem de hermeneutik ile bağlantılı yaklaşımların merkezinde
yer alan etkileşim kavramıyla ilişkilendirdiği iki bileşenli bir eylem tipolojisini
başlama noktası olarak ele alır. Bu noktada da Marx ile birlikte önceki büyük
sosyal kuramcıları, bu iki bileşenli eylem tipolojisinden (yani emek ve etkileşim
formlarından) sadece biriyle tek yönlü olarak ilgilendikleri düşüncesiyle eleştirir.
Bununla birlikte kendisi de çalışmalarında daha çok sosyal/sembolik etkileşime
ağırlık verir ve insan olmanın en belirgin özelliği olarak nitelediği iletişimsel eylemi tüm sosyal ve kültürel hayatın temeli olarak görür (Ritzer, 1996: 293).

Habermas 1971 yılında Frankfurt’tan ayrılıp Bavyera’da Starnberg’de yeni kurulan Bilimsel-Teknik Dünyada Yaşam Koşullarını Araştırma-Max Planck Enstitüsü’nün yöneticisi oldu. Bu dönemde aralarında Meşruiyet Bunalımı (1973) ve başyapıtı kabul edilen ve Türkçe’ ye de çevrilen İletişimsel Eylem Kuramı’nın da (1981) bulunduğu çok sayıda eser yayımladı. Doğru cevap D'dir.

Slattery, Habermas’ın bugüne kadar yapmış olduğu çalışmalarının ana temasının kısaca aşağıdaki gibi özetlenebileceğini vurgular:
a. Pozitivizmin eleştirisi ile bilim ve teknolojinin araçsal kullanımının eleştirisi
b. Eleştirel teorinin yeniden inşası ve güncelleştirilmesi
c. Marksizmin yeniden inşası
d. Yeni bir bilgi ve iletişim teorisinin geliştirilmesi

Doğru cevap B'dir.

Öncelikle Habermas’ın 1962’de yayımlanan ve ilk büyük çalışması olarak kabul edilen Kamusallığın Yapısal Dönüşümü’nden (Strukturwandel der Öffentlichkeit) kısaca bahsetmek yerinde olacaktır. Habermas’a göre vatandaşların muhakemeye ve müzakereye dayalı görüşlerinin iletilmesini sağlayan, devlet ile toplum arasında aracılık yapan bir kamunun oluşumu demokrasinin gelişimi bakımından son derece önemlidir. Doğru cevap A'dır.

Bilgi kuramındaki bilgi formlarına paralel olarak araçsal eylem; rasyonel bir araç-amaç ilişkisi izleyen, empirik-analitik bilgi yönelimli ve somut düzlemde emek ile ilişkilendirilmiş bir eylem tipidir. Doğru cevap B'dir.

Habermas geç kapitalist toplumda ekonomik, siyasal ve sosyokültürel sistem çıkışlı olarak birbirini tetikleyebilen dört olası kriz eğilimi belirler: ekonomik krizler, rasyonalite krizleri, meşruiyet krizleri ve motivasyon krizleri. Doğru cevap E'dir.

Habermas’ın çalışmalarında merkezî bir öneme sahip olan iletişimsel eylemler ise yaşantı-dünyası diye tanımladığı sosyokültürel bir toplumsal yaşam alanında gerçekleşir. Araçsal ve stratejik eylemden oluşan amaçsal eylemler ise sistem adını verdiği (ekonomik ve siyasal sistemden oluşan) toplumsal alanda gerçekleşir. Doğru cevap A'dır.

Habermas’ın toplum modelinde sistem siyasal ve ekonomik olmak üzere iki ayrı yapıdan oluşurken, yaşantı-dünyası özel alan (aile ve ev içi ilişkiler alanı) ile kamusal alanın merkezinde yer alan sosyal topluluk dediği alanlardan oluşur. Bu eylem alanlarının her biri de diğer alanlarla ilişkilerini düzenleyen belirli bir değişim aracı (sırasıyla ekonomi-para, siyasal sistem-güç, kamusal alan-etki, özel alan-sorumluluk) üretir. Doğru cevap E'dir.

Daha açık bir ifadeyle Habermas için yaşantı-dünyasının kolonileşmesi sorunu sistemin amaca ulaşmak için bir araç olmaktan çıkarak kendi içinde bir amaca dönüşmesi sonucunda ortaya çıkar. Doğru cevap A'dır.

18 Haziran 1929 yılında Duesseldorf’ta dünyaya gelen Habermas felsefe, tarih, psikoloji ve Alman Edebiyatı okudu. 1956 yılında yeniden kurulan Frankfurt Sosyal Araştırmalar Enstitüsü’nde Adorno’nun asistanı olarak çalıştı. Önce Heidelberg’de felsefe profesörü olarak daha sonra da Frankfurt’ta felsefe ve sosyoloji profesörü olarak çalıştı. Doğru cevap C'dir.

Habermas’ın geliştirmeye çalıştığı eleştirel toplum kuramı, Frankfurt Okulu’nun eleştirel toplum düşüncesi ile yakından bağlantılıdır. Öte yandan Habermas, araçsal akla eleştirel yaklaşmakla birlikte Aydınlanmacı akıl projesini reddetmez. Habermas, modern dünyanın araçsal rasyonalite tarafından tamamen tahrif edilmesinin hiçbir zaman mümkün olmadığına, özgürleştirici potansiyele sahip başka “rasyonel” düşünme biçimlerinin olduğuna inanır. Doğru E'dir.

Habermas’a göre vatandaşların muhakemeye ve müzakereye dayalı görüşlerinin iletilmesini sağlayan, devlet ile toplum arasında aracılık yapan bir kamununoluşumu demokrasinin gelişimi bakımından son derece önemlidir Habermas’ın kamusallığa yönelik ilgisinin temeli de buradan, yani demokrasiye yönelik olan ilgisinden gelir. Doğru cevap B'dir.

Habermas bu çalışmasında ilk olarak bilgi ve bilim konusunda kendini genel-geçer tek paradigma olarak ortaya koyan pozitivist bilgi ve bilim modelini eleştirir. Doğru cevap C'dir.

Eleştirel bilgi, Frankfurt Okulu ile Habermas’ın benimsediği bilgi sistemidir.  Doğru cevap B'dir.

Bazı çevrelerce günümüz dünyasının yaşayan en önemli sosyal bilimcisi olarak kabul edilen Jürgen Habermas, farklı disiplinleri ve özellikle Marx, Weber ve Freud gibi farklı düşünürleri “eleştirel” sosyal kuram adı altında yeni bir senteze ulaştırma çabasında olan Frankfurt Okulu’nun en önemli ikinci kuşak temsilcilerinden biri olarak kabul edilir.

Habermas Parsons’un büyük boy teorisine benzer bir teorik proje geliştirmeye çalışan tek çağdaş düşünür olarak görülebilir.

Televizyon, radyo, gazeteler, dergiler ve romanlar gibi yazılı ve görsel basın eleştirel ve özgürleştirici iletişim araçlarından çok bağımlılık yaratıcı tüketim ürünlerine dönüşür. Kültür endüstrisinin kitle iletişim araçlarınca kamusal olarak yayılan ürünleri akıl yürüten kamusal topluluğu alıcı konumundaki dinleyen, seyreden ancak konuşma ve karşı çıkma şansı olmayan tüketicilere dönüştürür.