SOSYOLOJİDE ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ

Bir değişkene ilişkin ölçümlerin birden fazla göstergeyle yapılması, aynı duruma ilişkin birden fazla soru sorulması güvenirliği artırır. Ayrıca soruların kötü ifade edilmesi, cevapları kodlayan araştırmacıların bireylerin verdikleri açık uçlu soruları farklı kodlara kodlamaları ya da soruların ilgisiz ya da konuyla ilgili çok az bilgisi olan kişilere sorulması gibi faktörler de güvenirlik düzeyinin düşmesine neden olur.

Verilerin toplandığı alanın bağlamına ilişkin ayrıntılı bilgiler sunulması, aktarılabilirlik; araştırma süreci, kullanılan teknikler ve bu tekniklerin nasıl kullanıldığı hakkında ayrıntılı bilgi sunulması, güvenilirlik;sonuçlara nasıl ulaşıldığı hakkında ayrıntılı bilgi sunulması doğrulanabilirlik ile ilgilidir.

Hawthrone etkisi deneklerin davranışlarının ölçülmekte olduğunu bildikleri zaman normalde davranacaklarından daha farklı davrandıklarını ifade eden bir kavramdır.

Basit tesadüfi (rastlantısal) örneklem seçim tekniği, her birimin örnekleme girme şansının diğer birimlerle eşit olduğu, bir örnekleme çerçevesinin oluşturulduğu ve örnekleme unsurlarının bu listeden tamamen tesadüfi yollarla seçildiği tekniktir. Soru kökünde verilen araştırmacı, örneklemine dahil edeceği öğrencileri bu teknikle belirlemiştir. Doğru yanıt B'dir.

Örnekleme ilişkin bulguların evrene genellenmesi sürecine çıkarsama denir.

Aykırı durum, kartopu, teorik ve amaçsal örnekleme teknikleri olasılığa dayalı olmayan örnekleme teknikleridir. Sistematik örnekleme ise olasılığa dayalı bir örneklem seçim tekniğidir.

Basit tesadüfi (rastlantısal) örneklem seçim tekniği, her birimin örnekleme girme şansının diğer birimlerle eşit olduğu, bir örnekleme çerçevesinin oluşturulduğu ve örnekleme unsurlarının bu listeden tamamen tesadüfi yollarla seçildiği tekniktir.

Sistematik örneklem seçiminde önce örneklem çerçevesi oluşturulur, evrendeki her birime bir numara verilir. Sonra örneklem aralığı belirlenir. Örneklem aralığı, örneklemdeki birim sayısının evrendeki birim sayısına oranıdır.

Örneklem seçim tekniği, hipotezin özelliği ve araştırma olanakları örneklem büyüklüğü belirlerken dikkat edilecek hususlardandır ancak araştırmacının niteliği örneklem büyüklüğünü etkilemez.

Bir yapıyı alarak ona kuramsal, teorik bir anlam verme, onu soyutlama ve rafine etme işlemine kavramsallaştırma adı verilir.

Nominal düzeydeki ölçekler, birbirini karşılıklı olarak dışlayan ve ortak kapsayıcılık özelliğine sahip olan kategorilerden oluşur.

Doğal olgunlaşma, etkisini incelediğimiz olayın cevaplayıcılar üzerindeki etkisini zamanla kaybetmesi ya da cevaplayıcıların yaşlanmaları vb. durumudur ve araştırmaya bağlı olmayan bir ölçüm hatasıdır.

Ölçüt geçerliğinin dört türü vardır. Bunlar yüzeysel (görünüşte) geçerlik, kapsam geçerliği, kriter geçerliği ve yapı geçerliğidir.

Nitel araştırmalarda güven duyulabilirliği oluşturan  kriterler inanılırlık, aktarılabilirlik, güvenilirlik/istinat ve doğrulanabilirliktir.

Örnekleme ilişkin bulguların evrene genellenmesi sürecine çıkarsama denir. Tam sayımda bir örneklem seçme süreci söz konusu değildir; çünkü araştırma evrenini oluşturan herkesten veri toplanır. Sistematik örneklem seçimi, bir örneklem seçim tekniğidir. Güvenirlik, bir ölçme aracının ayrı ayrı ölçümlerde benzer, kararlı sonuçlar elde etme yeteneğidir. Geçerlik kavramı da, ölçüm aracının niteliğiyle ilgilidir. Bir ölçüm aracının geçerli olması, gerçekten ölçmek istediği şeyi ölçmesi anlamına gelir.

Örneklem tekniklerinin hangisinin seçileceği, araştırma probleminin yapısına, eldeki mali kaynaklara, örneklemden istenen doğruluk derecesine ve hangi veri toplama tekniğinin kullanılacağına bağlıdır. Evrendeki bazı kişilerin sistematik olarak dışlanması ise, örneklemin evreni temsil etme yeteneğini ortadan kaldırır. Bu nedenle, örneklem seçiminde sağlanması gereken ölçütlerden biri değildir.

Basit tesadüfi örneklem seçim tekniğinin sorunu, iyi bir örneklem çerçevesi gerektirmesidir. Okullar, şirketler, sendikalar, mahalleler gibi bazı evrenler için örneklem çerçevesinin oluşturulması kolay olsa da şehir ya da ülke gibi daha büyük evrenler için genellikle böyle uygun listeler yapmak ya da bulmak mümkün olmaz.

Ayrıca evrenin geniş bir coğrafi alana yayılmış olduğu büyük çaplı araştırmalarda, tesadüfi olarak seçilen kişilerle görüşmek için araştırmacının uzun mesafeler kat etmesi gerekir. Örneğin araştırma evreni Türkiye ise, basit tesadüfi yolla örneklem seçen bir araştırmacı belki de üç kişiyle görüşmek için Elâzığ'a, sekiz kişiyle görüşmek için Konya’ya, on kişiyle görüşmek için Malatya’ya, bir kişiyle görüşmek için Zonguldak’a gitmek zorunda kalabilir. Bu durum, ulaşım masraflarını ve araştırmanın maliyetini artırdığı gibi veri toplama sürecinin daha uzun sürmesine neden olur. Basit tesadüfi örneklem seçim tekniği, iyi bir örneklem çerçevesi mevcut olduğu zaman ve evren, coğrafi olarak belli bir bölgede yoğunlaştığı zaman kullanışlıdır.

Araştırmada sınanacak hipotezlerdeki bağımsız değişkenlerin sayısı ne kadar artarsa, örneklemin büyüklüğü de o kadar artar.

Soruda verilen tanım, örneklem kavramının tanımıdır. Tam sayım, araştırma evrenini oluşturan herkesten veri toplama tekniğidir. Örnekleme ilişkin bulguların evrene genellenmesi sürecine çıkarsama denir. Kendilerinden veri toplanmak üzere örnekleme alınacak olan birimler örnekleme birimi olarak adlandırılır. Araştırma evrenindeki
herkesin adının yer aldığı listeye örneklem çerçevesi adı verilir.

Ordinal düzeydeki ölçekler, nominal ölçekler gibi birbirini karşılıklı olarak dışlayan ve ortak kapsayıcılık özelliğine sahip olan kategorilerden oluşur; ama nominal ölçekten farklı olarak ordinal ölçeğin kategorileri arasında bir derecelendirme söz konusudur. Örneğin, “sizce kadınlar siyasette ne düzeyde temsil ediliyorlar?” sorunun cevap kategorilerini “hiç temsil edilmiyorlar”, “biraz temsil ediliyorlar”, “yeterince temsil ediliyorlar” şeklinde oluşturduğumuzda soruyu ordinal ölçekte sormuş oluruz. Ayrıca, B ve D şıkkı, aralıklı ölçeğin; C ve E şıkkı ise nominal bir ölçeğin cevap kategorilerini oluşturabilir.

Aralıklı ölçeğin ordinal ölçekten en önemli farkı, değişkenlerin kategorileri arasındaki farkın kesin olarak belirli olmasıdır. Başka bir ifadeyle, aralıklı bir ölçekte her kategorinin diğer kategorilerle arasında eşit bir mesafe bulunur. Buna karşılık, aralıklı ölçek varsayılan bir sıfır noktasına sahip olan bir ölçektir. Gerçek anlamda bir sıfır noktasına sahip olan ölçek türü ise, oransal ölçektir. Son olarak da, aralık ölçeği çoğunlukla doğrudan sayısal olarak cevaplanabilecek sorular için kullanılır, ancak Likert ölçeği gibi istisnai durumlar da söz konusudur. Likert ölçeği tutum, davranış ve düşüncelerin kesin bir şekilde ölçülebilmesini sağlamak için geliştirilmiş olan bir aralık ölçeği türüdür.