SOSYOLOJİDE ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ

Tipik olarak likert ölçeğinde sorulmuş bir sorunun cevap kategorileri • kesinlikle katılıyorum • katılıyorum • fikrim yok • katılmıyorum • kesinlikle katılmıyorum

Soruların kötü ifade edilmesi, cevapları kodlayan arafltırmacıların bireylerin verdikleri açık uçlu soruları farklı kodlarla kodlamaları ya da soruların ilgisiz ya da konuyla ilgili çok az bilgisi olan kişilere sorulması gibi faktörler, güvenirlik düzeyinin düşmesine neden olur.

Eğer örneklem, olasılığa dayalı örnekleme yollarından biriyle seçilirse istatistikler yardımıyla örneklemden elde edilen bulgular araştırma evrenine genellenebilir. Ancak evreni olşturanların bütün davranışlarını ve evrendeki bütün ilişkileri tamamen temsil edecek bir örneklem seçmek hemen hemen olanaksızdır. Bu nedenle herhangi bir örneklemden araştırma evrenine yapılacak bir genellemede çeşitli hatalar söz konusu olabilir. Bununla birlikte araştırmacı, muhtemel hataların kapsamını bilir ve sonuçlarını evrene belirli bir güven derecesi çerçevesinde geneller. Örnekleme ilişkin bulguların evrene genellenmesi sürecine çıkarsama denir. Doğru cevap D'dir.

Örneklemler, ait oldukları evrenleri farklı doğruluk derecelerinde temsil ederler. Ait olduğu evreni doğru bir şekilde temsil eden örnekleme temsili örneklem denir. Doğru cevap B'dir.

Örneklem seçim teknikleri, araştırmacının kasten belirli birimleri seçmediği, yani her birimin örnekleme girme olasılığının eşit olduğu ‘olasılığa dayalı örnekleme teknikleri’ ve araştırmacının örnekleme kimin gireceğini kendi yargısına dayanarak belirlediği ‘olasılığa dayalı olmayan örneklem seçim teknikleri’ olmak üzere ikiye ayrılır. Olasılığa dayalı örnekleme seçimleri şunlardır; Basit tesadüfi örnekleme, Sistematik örnekleme,Tabakalı (katmanlı) örnekleme ve Küme örnekleme. Doğru cevap E'dir.

Örneklem seçim teknikleri, araştırmacının kasten belirli birimleri seçmediği, yani her birimin örnekleme girme olasılığının eşit olduğu ‘olasılığa dayalı örnekleme teknikleri’ ve araştırmacının örnekleme kimin gireceğini kendi yargısına dayanarak belirlediği ‘olasılığa dayalı olmayan örneklem seçim teknikleri’ olmak üzere ikiye ayrılır. Olasılığa dayalı olmayan örneklem seçim teknikleri şunlardır: Gelişigüzel örnekleme, Kota örnekleme, Amaçsal örnekleme, Kartopu (zincirleme) örnekleme, Teorik (teorik doyma, ardışık) örnekleme, Güdümlü örnekleme, Mekânsal örnekleme, Aykırı durum örnekleme. Doğru cevap A'dır.

Örneklem seçim teknikleri, araştırmacının kasten belirli birimleri seçmediği, yani her birimin örnekleme girme olasılığının eşit olduğu ‘olasılığa dayalı örnekleme teknikleri’ ve araştırmacının örnekleme kimin gireceğini kendi yargısına dayanarak belirlediği ‘olasılığa dayalı olmayan örneklem seçim teknikleri’ olmak üzere ikiye ayrılır. Buna göre E şıkkı yanlış olur. Nicel araştırmalar, araştırma evreninin özelliklerini taşıyan temsilî ve büyük çaplı örneklemlerden veri toplar ve bu örneklemden elde ettikleri bulguları araştırma evrenine genellerler. Dolayısı ile örneklemin evreni ne derece temsil ettiği önem taşımaktadır. Bu nedenle örneklemlerini olasılığa dayalı olan örneklem seçim teknikleri ile seçerler. Nitel araştırmalarda ise daha küçük ve araştırma konusunu tam olarak yansıtan örneklemlerden veri toplanır. Bu nedenle bu araştırmalarda örneklem olasılığa dayalı olmayan örneklem seçim teknikleri ile seçilir. Buradan, A, B ve D şıkkıları da yanlış olur. Olasılığa dayalı (temsilî) örneklem, evrendeki herkesin eşit seçilme şansına sahip olduğu örneklemdir. Seçimde eşit olasılık sağlamanın en kesin yolu, tesadüfi seçim yolunu kullanmaktır. Ancak örnekleme kimin gireceğini tesadüfi bir şekilde belirlemek için evreni oluşturan herkesi listeleyebilmemiz gerekir. BUna göre doğru olan şık C olur. Doğru cevap C'dir.

Basit tesadüfi (rastlantısal) örneklem seçim tekniği, her birimin örnekleme girme şansının diğer birimlerle eşit olduğu, bir örnekleme çerçevesinin oluşturulduğu ve örnekleme unsurlarının bu listeden tamamen tesadüfi yollarla seçildiği tekniktir. Buna göre ifade I doğrudur. Basit tesadüfi örneklem seçim tekniğinin sorunu, iyi bir örneklem çerçevesi gerektirmesidir. Buna göre ifade IV doğru olur. Okullar, şirketler, sendikalar gibi bazı evrenler için örneklem çerçevesinin oluşturulması kolay olsa da şehir ya da ülke gibi daha büyük evrenler için genellikle böyle uygun listeler yapmak ya da bulmak mümkün olmaz. Ayrıca evrenin geniş bir coğrafi alana yayılmış olduğu büyük çaplı araştırmalarda, tesadüfi olarak seçilen kişilerle görüşmek için araştırmacının uzun mesafeler kat etmesi gerekir. Örneğin araştırma evreni Türkiye ise, basit tesadüfi yolla örneklem seçen bir araştırmacı belki de üç kişiyle görüşmek için Elazığ’a, sekiz kişiyle görüşmek için Konya’ya, on kişiyle görüşmek için Malatya’ya, bir kişiyle görüşmek için Zonguldak’a gitmek zorunda kalabilir. Bu sebep ile veri toplama süreci uzun ve maliyetli olabilir. Buna göre ifade III doğru değil ama ifade V doğrudur. Basit tesadüfi örneklem seçim tekniğiyle seçilmiş bir örneklemin evreni mükemmel bir şekilde temsil ettiği söylenemez, ancak evrenin özelliklerini büyük ölçüde temsil ettiği söylenebilir. Buna göre ifade II doğru olmaz. Bu nedenle araştırmacılar örneklemden elde ettikleri bulguları araştırma evrenine genellerken hata payını ve güven derecesini belirtirler. Doğru cevap D'dir.

Araştırma evreninin belirli tabakalara bölündüğü, sonra her tabakadan birim seçmek için basit tesadüfi ya da sistematik örneklem seçim tekniğinin kullanıldığı tekniğe tabakalı örnekleme adı verilir. Tabakalı örnekleme, örnekleme hatalarını azaltarak daha yüksek bir temsil yeteneğine sahip örneklemler oluşturmak için kullanılır. Bu örnekleme tekniği, basit tesadüfi örneklemeye oranla daha küçük bir örneklem grubu ve daha düşük bir maliyetle çok daha yüksek bir kesinliğe ulaşma olanağı sağlayan bir tekniktir. Bu tekniği diğer tekniklerinden ayıran özellik, örneklem seçilmeden önce evrenin bazı alt tabakalara ayrılması ve örnekleme girecek birimlerin bu tabakalardan seçilmesidir. Başka bir deyişle örneklem evrenin bütününden seçilmez, evren homojen alt kümelere ayrılır ve her alt kümeden, yani her tabakadan uygun sayıda birim seçilir. Burada önemli olan, evrendeki bütün tabakaların örneklemde de temsil edildiğinden emin olmaktır. Doğru cevap A'dır.

Kartopu Örneklem Seçim Tekniği: Zincirleme örneklem seçim tekniği’ olarak da adlandırılan kartopu örneklem seçim tekniği, evren hakkındaki bilgilerin eksik olduğu ve evreni oluşturan bireylere ulaşmanın zor olduğu durumlarda kullanılan bir tekniktir. Örneğin belirli etnik ya da dini grupların mensupları, kaçak göçmenler ya da kayıtsız işçilerle ilgili yapılacak araştırmalarda, kimlerin bu gruplara dâhil olduğunu saptamak mümkün değildir. Bu durumda araştırmacı, örnekleme girmeye uygun olan birkaç kişiyle görüşerek onlardan aynı ölçüte uyan diğer kişiler hakkında bilgi toplar. Bu süreci defalarca tekrar ederek yeterli sayıda insanla görüşmelerini tamamlar. Kartopu tekniği ancak hedeşenen grubun kendi arasında bir iletişim ağı varsa anlamlı olacaktır. Bu ağın olması, bu gruptaki herkesin birbirini tanıdığı anlamına gelmez ama herkes bu ağın bir parçasıdır. Doğru cevap C'dir.

Evrenin niteliği: Evrenin kendi içinde ne derece homojen olduğu örneklem büyüklüğünü etkiler. Evren araştırılan özellikler açısından birbirine ne kadar benziyorsa, gerekli örneklem o derece küçüktür. Aranan özelliklerin evren içindeki dağılımı: Araştırma konusunu evren içinde sık rastlanan özellikler oluşturuyorsa örneklem daha küçük, evrende seyrek rastlanan özellikler oluşturuyorsa örneklem daha büyük olacaktır. Araştırma olanakları: Hiçbir araştırmanın kaynakları sınırsız olmadığı için, eldeki mali ve teknik kaynaklar örneklemin büyüklüğünü belirlemede etkilidir. Örneklem seçim tekniği: Farklı örnekleme tekniklerinin gerektirdiği örneklem büyüklükleri birbirinden farklıdır. Örneğin basit tesadüfi örneklem seçimi, tabakalı örneklem seçimi tekniğinden daha büyük bir örneklem gerektirir. Araştırmanın hitap ettiği kitle örneklem büyüklüğünü belirleme noktasında etkisi yoktur. Doğru cevap E'dir.

Ordinal düzeydeki ölçekler, nominal ölçek gibi birbirini karşılıklı olarak dışlayan ve ortak kapsayıcılık özelliğine sahip olan kategorilerden oluşur ama nominal ölçekten farklı olarak ordinal ölçeğin kategorileri arasında bir derecelendirme söz konusudur. Bu nedenle ordinal düzeydeki ölçekler, ‘düzenlenmiş sıralanmış ölçütlendirme’ olarak da adlandırılırlar.Örneğin, “sizce kadınlar siyasette ne düzeyde temsil ediliyorlar?” sorunun cevap kategorilerini “hiç temsil edilmiyorlar”, “biraz temsil ediliyorlar”, “yeterince temsil ediliyorlar” şeklinde oluşturduğumuzda soruyu ordinal ölçekte sormuş oluruz. Bu sorular arasında bir derecelendirme vardır ama bu kategorilerden hangisinin daha yüksek bir değer, hangisinin daha düşük bir değer alacağı ölçeğe bağlı değildir; araştırmacıya ve araştırmanın amacına, hangi kategoriye daha olumlu değer atfedildiğine bağlıdır.

Araştırma evreni, araştırma probleminin cevaplanmasıyla ilgili olan bütün insanların oluşturduğu grup ya da araştırmacının belirttiği koşullara uyan grubun tamamı olarak tanımlanabilir. Araştırma evreni aşağıdaki koşulları sağlamalıdır:

 1. Anadolu Üniversitesi öğrencisi olmak

 2. Üniversite sınavı sonucunda Anadolu Üniversitesine yerleşmiş olmak

Uluslararası değişim programları aracılığıyla gelen öğrenciler, üniversite sınavına girmedikleri için araştırma evrenine dahil edilmezler.

Olasılığa dayalı olmayan örneklem seçim teknikleri, nitel araştırmalarda kullanılan tekniklerdir. Küme (çok aşamalı) örnekleme olasılığa dayalı olan örneklem seçim tekniklerine örnektir.

Soruda verilen durumda, araştırma evrenini oluşturan Anadolu Üniversitesi öğrencileri arasından seçilen örneklem, tabakalı (katmanlı) örneklem seçim tekniği kullanılarak belirlenmiştir. Araştırma evreninin belirli tabakalara bölündüğü, sonra her tabakadan birim seçmek için basit tesadüfi ya da sistematik örneklem seçim tekniğinin kullanıldığı
tekniğe tabakalı örnekleme adı verilir.

Yukarıda verilen durum için kartopu örneklem seçim tekniği uygundur. Bu teknik, bir birimden başlayıp giderek artan sayıda örnekleme birimine ulaşıldığı için yuvarlandıkça büyüyen bir kartopuna benzetilmiş ve bu nedenle bu adı almıştır.

Nicel araştırmalarda araştırmacılar örneklemin kendisinin özellikleri ile yetinmezler, araştırma evrenine çıkarsamalar yapmak isterler. Böylece ellerinde somut olarak bulunan bilgi ile bu bilgiyi soyut olarak genelledikleri bilgi aras›nda bir farklılık oluşur. Bu farklılık örnekleme hatasıdır ve belirli bir dereceye kadar örnekleme hatası her araştırmada söz konusudur.

D seçeneği haricinde verilen özellikler, nominal düzeydeki ölçeklerin gelişmiş düzeyi olan ordinal düzeydeki ölçeklere aittir. Normatif ölçütlendirme olarak da adlandırılan nominal düzeydeki normatif ölçekler, birbirini karşılıklı olarak dışlayan ve ortak kapsayıcılık özelliğine sahip kategorilerden oluşur.

Likert ölçeği tutum, davranış ve düşüncelerin kesin bir şekilde ölçülebilmesini sağlamak için geliştirilmiş olan bir aralık ölçeği türüdür. Likert ölçeği kullanıldığında bir olguyu ölçmeye yönelik çok sayıda sorunun yer aldığı formlar söz konusudur ve yanıtlayıcılar verdikleri cevapların sayısı toplanarak elde edilen bir puan alırlar. Bu nedenle likert ölçeği "toplamlı ölçek" olarak da adlandırılır.

Güvenirlik, bir ölçme aracının ayrı ayrı ölçümlerde benzer, kararlı sonuçlar elde etme yeteneği ya da araştırma tekrarlandığında benzer bulguların elde edilme derecesi olarak tanımlanabilir. Her ölçme işleminde karşılaşabilecek tesadüfi hataları en aza indiren ve değişik ölçümlerde benzer sonuçlar veren bir ölçme aracı, güvenirliği yüksek bir ölçme aracıdır. Güvenirliğin üç türü vardır. Bunlar kararlılık güvenirliği, temsil güvenirliği ve eşdeğerlik güvenirliğidir. Yukarıda verilen tanım temsil güvenirliği ile ilgilidir.