SOSYOLOJİDE ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ

Araştırmalar kullanım amaçları açısından teorik ya da pragmatik (faydacı) amaca yönelik araştırmalar olarak ikiye ayrılırlar. ‘Temel araştırma’ olarak da adlandırılan teorik araştırmalar türleri arasında yer alan pragmatik araştırma çeşitli toplumsal sorunların değerlendirilmesi, çözülmesi ya da çözülmesine katkıda bulunulması amacına yönelik olarak yürütülürler. Doğru cevap E'dir.

Genel olarak keşfedici araştırmaların amacı, araştırmacıya araştırma problemini tanımlamak ve daha kapsamlı araştırmalar yapmak üzere gerekli bilgiyi sağlamaktır. Dolayısıyla keşfedici araştırmaların tipik olarak üç amacı vardır:

Bununla birlikte Keşfedici araştırmalar, bir araştırma problemi hakkında en genel düzeyde bilgi toplamak için yürütülür. Diğer bir deyişle keşfedici araştırmalar hipotez sınamaya veya hipotez geliştirmeye yönelik değildirler. Doğru cevao E'dir.

Betimsel araştırma adıyla da bilinen betimleyici araştırmalar, araştırma konusu hakkında genel bir bakış açısı kazanmak, belirli bir durumu kendi doğal ortamı içinde saptamak ve sistematik olarak betimlemek amacıyla yapılan, nicel veya nitel veri toplama tekniklerinin kullanılabileceği araştırmalardır. Bu araştırma türünde çalışılan olgu ya da örneklem hakkında elde edilen veriler betimlenerek temel özellikleri tasvir edilir. Doğru cevap D'dir.

Hipotez oluşturmaya yönelik araştırmalar betimleyici araştırmanın özelliklerini taşıyan ama daha yapısal, daha az değişken içeren ve ölçümlerin daha titiz yapıldığı araştırmalardır. Bu tür araştırmalarda araştırmacının değişkenler arasındaki muhtemel ilişkiler hakkında bir fikri vardır ama bu fikir kesin ve net değildir. Araştırmacı bu fikirleri düzenlemek ve net bir araştırma problemi haline getirmek ister. Örneğin suçun nedenleriyle ilgilenen bir araştırmacı, literatürü taradığında ailenin düşük sosyoekonomik statüsü, düşük eğitim düzeyi ve aşırı otoriterliği, uyuşturucu kullanımı, intihar eğilimi, geçmişte yaşanan travmalar gibi bir dizi faktörün suça neden olduğunun öne sürüldüğünü görebilir.Ancak suça neden olduğu ileri sürülen çok sayıda neden ve farklı suç göstergeleri içinde anlamı bir araştırma inşa etmekte zorlanabilir. Bu gibi durumlarda araştırmacılar belirli hipotezleri test etmek yerine hipotez geliştirmeye yönelik bir araştırma yaparlar. Hipotez geliştirmeye yönelik araştırmalar, amaçları gereği, nitel yöntemin bütün özelliklerini taşıyan ve doküman incelemesi, yaşam öyküsü, katılımcı gözlem, derinlemesine görüşme gibi nitel veri toplama tekniklerini kullanan araştırmalardır. Doğru cevap A'dır.

Panel araştırmaları, araştırmanın tekrarlandığı her seferinde, yani her ölçümde aynı örneklemden veri toplanan araştırmalardır. Panel araştırmalarının bulguları zamanda belirli bir ana ait değildir. Panel araştırmaları, analiz etmenin zor olduğu uzun dönemli ya da etkileri birikerek artan olguların araştırılmasında kullanışlıdır. Ek olarak panel araştırmaları değişimin dinamiklerinin ortaya konmaya çalışıldığı durumlarda özellikle kullanışlıdır. Panel araştırmasının avantajı, ölçümü aynı örneklem üzerinde tekrarladığı için sonuçları etkileyebilecek diğer koşulların kısmen araştırmacı tarafından bilinmesi ve kısmen kontrol altında olmasıdır. En önemli dezavantajı ise bütün boylamsal araştırmalar gibi uzun süreli ve yüksek maliyetli olmasıdır. Doğru cevap E'dir.

Boylamsal araştırmaların üç türü vardır. Bunlar eğilim araştırmaları, kohort araştırmaları ve panel araştırmalarıdır. Eylem araştırması kullanımlarına göre araştırma türleri içerisinden pragmatik araştırmaların bir alt türüdür. Doğru cevap E'dir.

İyi bir literatür taramasının sahip olması gereken özellikler şunlardır:

Önerme, iki ya da daha çok kavram arasındaki ilişki hakkındaki yargıyı ifade eden bir cümledir. Önermeyi hipotezden ayıran özellik, ampirik verilerle ölçülebilecek değişkenler değil, soyut kavramlar arasındaki ilişkiler hakkında ve teorik düzeyde olmasıdır. Önermelerde kavramlar arasındaki ilişkiler “azalır, artar, azalmasına/artmasına neden olur, olumlu ilişki içindedir, olumsuz ilişki içindedir” gibi terimlerle ifade edilir. Örneğin “Yoksullukla toplumsal dışlanma arasında olumlu bir ilişki vardır”, “Toplumsal bütünleşme arttıkça saldırganlık azalır” birer önermedir. Doğru cevap D'dir.

Hipotez, neden sonuç ilişkilerini ortaya koymak isteyen açıklayıcı araştırmalarda, başka bir deyişle hipotez sınamaya yönelik araştırmalarda kurulur. Araştırmada kullanılması gereken hipotez sayısı çalışılan problemin doğası, çalışılan alanın genişliği gibi faktörlere göre belirlenir. Hipotezlerin özellikleri şunlardır:

Toplumdaki olay ve olguların “neden”lerini ortaya çıkarmak için teorik sorular sorulur. Teorik sorular, araştırmacının hakkında bilgi topladığı gerçeklerin araştırmanın konusunu nasıl etkilediğini, bu konuya ilişkin ne gibi sonuçlar doğurduğunu doğru bir şekilde yorumlamasını sağlar. Örneğin, endüstrileşmenin modern toplumların ortaya çıkmasında çok etkili olduğu bilinmektedir. Ama acaba “Neden farklı toplumların endüstrileşme süreçleri birbirinden farklıdır?”, “Neden endüstrileşme, aile ve evlilik sistemlerinde yaşanan değişimlerle ilişkilendirilmektedir?” Bu gibi sorular teorik sorulardır. Doğru cevap C'dir.

Araştırmalar kullanım amaçları açısından teorik ya da pragmatik (faydacı) amaca yönelik araştırmalar olarak ikiye ayrılır.

Genel olarak keşfedici araştırmaların amacı, konuyla ilgili mevcut bilgilerin bulunması ve daha kapsamlı araştırmalar yapmak üzere gerekli bilgilerin sağlanmasıdır. Bu doğrultuda, keşfedici araştırmalarda sonraki araştırmalarda kullanılabilecek veri toplama araçları geliştirilebilir. Ancak, olgular arasındaki neden sonuç ilişkilerini ortaya koymak keşfedici araştırmaların amacı değildir; açıklayıcı araştırmaların amacıdır.

Nüfus sayımları, betimleyici araştırmalara verilebilecek bir örnektir. Nüfus sayımlarının amacı hem genel olarak ülke düzeyinde hem de iller düzeyinde nüfusun çeşitli özelliklerini kesin olarak betimlemektir.

Kohort, belirli bir dönem içinde belirli bir özelliğe sahip olan veya benzer bir deneyimi paylaşmış olan kişilerin oluşturduğu gruba verilen addır. Kohort araştırması ise, belirli bir süre içinde benzer bir yaşam deneyimini paylaşan insan gruplarının (kohortların) incelenmesini içeren bir araştırma türüdür.Sigara içmek veya sigara içmemek, soru kökünde verilen benzer deneyimlerdir. Bu soruda çeldirici cevap, panel araştırmasıdır. Fakat, soru kökünde aynı örneklemlerin izlendiğine dair herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Dolayısıyla, araştırma türünün panel araştırma olduğuna dair bir yargıya varmak doğru olmaz.

Genel olarak keşfedici araştırmaların amacı, araştırmacıya araştırma problemini tanımlamak ve daha kapsamlı araştırmalar yapmak üzere gerekli bilgiyi sağlamasıdır.

Hipotezler, araştırma probleminin doğasına, büyüklüğüne ve yoğunluğuna ilişkin yeterli
bilgi elde edildikten sonra kurulmalıdır.

“Ailede otorite eksikliği, çocuklarda sapkın davranışa neden olur” bir önermedir. Önermeler, sınanmaya uygun değildir, çünkü soyut kavramları ampirik verilerle ölçmek söz konusu olamaz.

Toplumdaki olay ve olguların “neden”lerini ortaya çıkarmak için teorik sorular sorulur. Teorik sorular, araştırmacının hakkında bilgi topladığı gerçeklerin araştırmanın konusunu nasıl etkilediğini, bu konuya ilişkin ne gibi sonuçlar doğurduğunu doğru bir şekilde yorumlamasını sağlar. Bu doğrultuda, "Neden farklı toplumların endüstrileşme süreçleri birbirinden farklıdır?" sorusu teorik bir sorudur.

Araştırma sürecinin aşamaları düşünüldüğünde, veri analizi ve rapor yazımı sürecinden önceki aşama "veri toplama" aşamasıdır.

Araştırma konusu seçildikten sonra, araştırmacı uygun araştırma yönteminin ve tekniklerinin ne olduğuna karar vermelidir. Bu önemli bir karardır; çünkü kullanılacak veri toplama araçlarının seçimi ve geliştirilmesi büyük ölçüde bu karara bağlıdır.