SOSYOLOJİDE ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ

Eleştirel

Eleştirel sosyal yaklaşımın temel özellikleri: ¥ Sosyal bilimin amacı insanı özgürleştirmek ve yetkinleştirmek için saklı olanı ortaya çıkarmaktır. ¥ Toplumsal gerçekliğin birden fazla katmanı vardır. ¥ Bilimsel bilgi mükemmel değildir, ama yanlış bilince karşı savaşabilir. ¥ Tüm kanıtlar kurama bağlıdır ve bazı kuramlar daha derindeki kanıt türlerini açığa çıkarır. ¥ Toplumsal gerçeklik ve onun incelenmesi zorunlu olarak ahlaki-politik bir boyut içerir ve ahlaki-politik konumlar insanın özgürlüğünü ve iktidarını geliştirmede eşitsizdir

Feminist

Postmodern

eleştirel

POZİTİVİST SOSYAL BİLİM YAKLAŞIMI

pozitivizmin genel özellikleri şu şekilde sırlamak mümkündür. - Duyularımız bilimsel bilgiye ulaşmanın temel araçlarıdır. - Bilimsel bilgiler duyumlar ve deneyimler sonucu elde edilirler. - Doğa bilimleri ve sosyal bilimlerin elde ettiği bilgiler gözlemlenebilir, deneyimlenebilir. - Bilimsel bilgiler olgularla sınırlıdır. - Bilimsel yöntem tektir. - Olgular bireyin dışında bir gerçekliğe sahiptir. - Bilimsel araştırmalarda araştırmacı değer yargılarından arınmalıdır. - Bilimsel bilgi diğer tüm bilgi türlerine göre daha geçerli ve güvenilir bilgidir.

Pozitivist sosyal bilim yaklaşımı, doğal yaşamın devamı niteliğinde gördüğü toplumsal yaşamda, bir bakıma doğal yaşamdaki (örneğin yer çekimi yasası gibi) yasalara benzer, yasal düzenlilikler olduğunu varsayar. Dolayısıyla insan davranışlarının da nedensel yasalara dayanılarak açıklanacağını savunur. Bu bakımdan pozitivizm nomotetik (nomothetic) olarak adlandırılan yasa temelli bir nedensel açıklama biçimi kullanır. Buna göre iki şey arasındaki nedensel ilişki (yani bir şeyin diğerine sebep olması şeklindeki neden-sonuç ilişkisi) varsayılan doğal nedensel yasaların bir sonucudur. Bu bakımdan bu yaklaşıma göre menfaatçi (self-interested) bir doğaya sahip olan insanın davranışları da önemli ölçüde nedensel yasalar tarafından belirlenmektedir.

Durkheim'ın sosyolojik yönteminde toplumsal olguların işlevsel analizi sosyolojik açıklamanın önemli bir boyutunu oluşturur. Bu durum Durkheim'ı sosyolojik yönteminin en önemli ilkelerinden biri olan bir bir toplumsal olgu ancak başka bir toplumsal olgu ile açıklanabilir sonucuna götürür.

Doğa bilimlerinin yaklaşım ve yöntemleri ile ilişkili olarak ortaya çıkan pozitivist sosyal bilimin aksine yorumlayıcı sosyal bilim, hermeneutik (hermeneutics) olarak adlandırılan bir teori ve yöntemle bağlantılı olarak gelişmiştir. En kaba tanımıyla hermeneutik, insan eylemlerini ve insan eliyle yapılmış şeyleri ve yazılmış metinleri yorumlamaya yönelik bir teori ve yöntemdir. Sözcük olarak anlaşılması güç olanı sade ve açık hâle getirme anlamına gelen Hermeneutik, sözlü, yazılı veya görsel bir metnin (text) içinde gömülü olan doğru ve gerçek anlamın ortaya çıkarılması amacıyla metnin ayrıntılı incelenmesinin önemi üzerinde durur

Diğer yaklaşımlardan, özellikle de pozitivizmden farklı olarak, eleştirel sosyal bilim, toplumsal gerçekliği yalnızca analiz etmekle yetinmez; aynı zamanda onu değerlendirmeci bir bakış açısıyla ele alır. Nitekim eleştirel sosyal bilim yaklaşımı için toplumsal gerçeklik, pozitivizmin iddia ettiğinin aksine görünen değil, görünenin ardında olandır. Bu nedenle de toplumsal gerçeklik, pozitivizmin savunduğu gibi keşfedilebilir nesnel bir niteliğe sahiptir; ancak gözlemlerle keşfedilmesi kolay olan bir gerçeklik değildir.

Eleştirel sosyal bilim, sosyolojik yöntemde daha az olmakla birlikte yine de belirli bir ağırlığa sahiptir. Bu yaklaşım köken itibarıyla önemli ölçüde Karl Marx'a (1818¬1883) dayandırılır. Marx, toplumu da bu bütünlük kavrayışı çerçevesinde analiz eder. Materyalist tarih anlayışı bağlamında Marx, toplum çözümlemesinde özellikle üretim üzerinde yoğunlaşır.

Feminist sosyal bilim yaklaşımı, mevcut erkek egemen bilimsel anlayışın tarafsız nötr olmadığını, kullanılan temel kavramların bile önyargılı ve erkek egemen bir zihniyete sahip olduğunu öne sürer. Nesnellik-öznellik, doğru-yanlış, özel alan-kamusal alan, birey-toplum, değer-olgu gibi kavramlar toplumda hep bir ikiliğin var olduğu izlenimini verir.

Pozitivist sosyal bilim yaklaşımı şu görüşleri destekler: Gerçekliğe ulaşmada duyularımız temel araçtır ve bilimsel bilgiler duyumlar ve deneyimler sonucu elde edilir; elde edilen bu bilgiler gözlemlenebilir ve deneyimlenebilir. Ayrıca, bilimsel araştırmalarda araştırmacı değer yargılarından arınmalıdır. Ek olarak, bilimsel bilgi diğer tüm bilgi türlerine göre daha geçerlidir ve güvenilirdir. Son olarak da, bilimsel bilgiler olgularla sınırlıdır ve olgular bireyin dışında bir gerçekliğe sahiptir.

Pozitivist yöntemin kurucusu olan Auguste Comte (17981857) bilimsel bilgiye ulaşmanın tek yolunun gözlem ve deneyimlere dayalı pozitivist yöntem olduğunu öne sürmüştür. Bu yöntem sayesinde metafizik ve teolojik (dinsel) bilgilerin yerini bilimsel bilgiler alacaktır. Dolayısıyla Dinin ve batıl inancın pozitivist bilimin temeli olduğunu savunMAMAktadır. Aksine gözlenebilen ve deneyimlenebilen bir yol önermektedir.

Doğal yaşamın devamı niteliğinde görülen toplumsal yaşamda, doğal yaşamda olan yasalara benzer yasal düzenlikler olduğunu varsayar pozitivist sosyal bilim yaklaşımı. Doğal yasalar insan bilincinden bağımsız ve nesnel oarak doğal olaylarda içkin bulunur ve  r ilk dört seçenekte verilenler bunlara örnektir.

Karl Popper'ın öne sürdüğü yanlışlama kavramı, bilimsel bilginin mutlaklık ile ilgili sınırlıkları ortaya koyması açısından çok etkili olmuştur. Popper'agöre olgular sonsuzdur ancak teorilerin açıklama kapasiteleri sınırlıdır. Sınırlı gözlemler, deneyler ve uygulamalı çalışmalar ile elde edilen bilgiler mutlak olamazlar. Başka araştırmacılar aynı konuda farklı olgularla ilgili bilgiyi yanlışlayabilirler.

Marx, materyalist bir tarih anlayışına sahiptir. İnsanların yaşayabilmek için öncelikle kendilerini maddi anlamda üretmek zorunda olduklarını savunur. Ancak insanlar kendilerini ve toplumlarını maddi anlamda toplumsal emek aracığıyla üretebilirler. Bu bakımdan duyulara ve düşünebilme yetisine sahip olan insan, yalnızca maddi değil toplumsal bir varlıktır aynı zamanda. Toplumsal gerçekliğin ancak insanı hem bu gerçekliğin ürünü hem de üreticisi olarak ele almayı mümkün kılan, tarihsel materyalist bir süreç içerisinde anlaşılabileceğini savunur.

Eleştirel sosyal bilim yaklaşımına göre bilim görünenin değil görüneni ardında yatan asıl gerçekliği ortaya çıkarmaya çalışan eleştirel bir sorgulama sürecidir.

Comte ve Durkheim'ın aksine, sosyolojiyi anlamacı bir bilim olarak kurmak isteyen Weber, sosyolojinin çalışma konusunu da toplumsal eylem olarak belirler. Ona göre sosyolojinin amacı, anlamlı toplumsal eylemleri yorumlayarak anlamaya çalışmaktır.