NİCEL VE NİTEL ARAŞTIRMALARDA KULLANILAN ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ

Bir şeyin sayılabilen, ölçülebilen veya azalıp çoğalabilen durumu, çokluk, miktar anlamına gelir.

Nicelikle ilgili olan anlamına gelir.

Toplumsal olgular arasındaki nedensellik ilişkilerini ortaya koyarak bu olgularla ilgili tahminlerde bulunmaya ve toplumsal dünyayı yöneten kanunları keşfetmeye çalışan araştırmalardır.

Pozitivist bilim anlayışına göre toplumsal olgular toplumsal, tarihsel ve kültürel bağlamdan büyük ölçüde bağımsızdırlar. Diğer bir deyişle toplumsal olgular, bireyin dışında kendilerine ait gerçekliği olan olgulardır. Pozitivist bilim anlayışına göre öz ve biçim aynıdır, bu nedenle olguların sadece görünen yönlerinin incelenmesi yeterlidir.

Nicel araştırmalarda araştırmanın aşamalarından ilki araştırma konusunun belirlenmesidir. Daha sonra araştırma problemi oluşturulur ve araştırma hipotezi ya da hipotezleri kurulur. Takiben veri toplamak için kullanılacak teknikler belirlenir ve araştırmanın örneklemi seçilir. Seçilen veri toplama teknikleri ile örneklemden veri toplanır. Ardından toplanan veriler istatistiksel olarak çözümlenir ve araştırma hipotezleri sınanır. Son olarak bulgular yorumlanır ve araştırma raporu yazılır.

Nitelik, bir şeyin nasıl olduğunu belirten, onu başka şeylerden ayıran, bireyin, nesne veya yaşantının bir yönünü ötekilerden ayırt etmeye yarayan özellik, vasıf ya da durumu ifade eden kavramdır.

Nitelik bakımından, nitelikle ilgili, niteleyici anlamına gelir.

Nitel araştırmalar toplumsal olguları parçalarına ayırmadan, bütüncül olarak kavramaya ve bu olgu ve olayları gerçekleştikleri toplumsal ve kültürel bağlam içerisinde, yaşayanların gözünden derinlemesine bir şekilde anlamaya çalışan araştırmalardır.

Nitel araştırma yöntemi kavramı insanların sosyal dünyayı nasıl anladığını, deneyimlediğini, yorumladığını ve ürettiğini anlamayı amaçlayan nitel araştırmalarda izlenen tutum ve stratejileri ifade eder.

Toplumsal olguların birey ve grupların karşılıklı etkileşimi ile sürekli olarak inşa edilen, inşası sürekli devam eden olgular olduğunu kabul yaklaşımdır. Yorumlayıcı yaklaşım insanların anlamlı toplumsal eylemlerine odaklanır ve toplumsal olguların, insanların anlam dünyasında, birbirleri ile girdikleri karşılıklı etkileşim sürecinde inşa edildiğini varsayar.

Sosyal eylemde bulunan, bilinçleri ve diğer insan ve gruplarla kurdukları etkileşim aracılığıyla sosyal dünyayı inşa eden ve değiştiren birey ya da gruplar sosyal aktörler olarak adlandırılır. Nitel araştırmanın dayandığı yorumlayıcı yaklaşım içerisinde birey terimi yerine sosyal aktör ya da özne terimi tercih edilir.

Nitel araştırmalar, ele alınan olgunun karmaşıklığını ve bütünlüğünü gösterme, sosyal aktörlerin eylemlerinin arkasındaki nedenleri anlama ve yorumlama amacını taşır.

Genellenebilir olması, tekrar edilebilir olması, nesnelliğin nispeten mümkün olması, verilerin toplanma ve analizinin daha kısa sürede tamamlanması nicel yöntemin güçlü yönleridir.

İnsan davranışını  sosyal ve kültürel bağlamdan soyutlaması,  insan yaşamını sayılara ve soyut formüllere indirgemesi, teori ve hipotezde yer verilmemiş olan değişkenlerin etkisini göz ardı etmesi, sosyal olgularda bireylerin etkileşimi sonucunda meydana gelen değişimleri görememesi, sayısal verilerin istatistiksel çözümlemesinin sonuçların yönlendirilmesine, yanlış ya da eksik yorumlamaya izin vermesi, ölçüm aracı standart olsa bile, konu seçiminde ve bulguların yorumlanmasında araştırmacının değer yargılarından arınması ve tamamen nesnel olması mümkün olmadığı halde nesnelliği bir şart olarak görmesi nicel yöntemin eleştirilen yönlerindendir.

İnsan davranışının ve sosyal yaşamdaki değişim sürecinin kendi bağlamı içinde ve bütüncül olarak anlaşılmasını sağlayacak zengin ve detaylı veriler sunması, insanların araştırma konusunu oluşturan durumu nasıl deneyimlediklerini bütün karmaşıklığı ile metne dökebilmesi, insanların karmaşık veya çelişkili düşünce ve tutumlarını incelemek ya da araştırma konusu üzerindeki etkisi ilk anda doğrudan görülemeyen toplumsal, ekonomik ve kültürel faktörlerin etkilerini fark etmesi nitel araştırmaların güçlü yönleridir.

Fazla öznel ve göreceli olması nedeniyle sonuçların araştırmayı yürüten araştırmacıya bağlı olarak değişebilmesi, sosyal olay ve olguları açıklamada sosyal aktörlerin düşünsel süreçlerine ağırlık vererek resmin daha geniş hâlini, yani sosyal olguları etkileyen ama sosyal aktörlerin bilgileri dışında işleyen süreçleri göz ardı etmesi, veri toplama ve çözümleme süreçlerinin çok fazla emek ve zaman gerektirmesi, elde edilen verilerin araştırma evrenine genellenememesi, sadece araştırmanın örneklemi için geçerli olması nitel yöntemin eleştirilen yönleridir.

Nicel araştırmalarda kullanılan araştırma teknikleri deney, yarı deney, yapılandırılmış (denetimli) gözlem, anket ve yapılandırılmış görüşme olarak sıralanabilir. Zaman zaman “tarama” olarak da adlandırılan survey de nicel araştırmalarda sıklıkla kullanılan bir araştırma desenidir.

Değişkenler arasındaki ilişkilerin önceden belirlenen hipotezlerin sınanması amacıyla kontrollü bir ortamda incelenmesidir.

Deneyde etkisi incelenecek olan değişkendir.

Bağımsız değişkene tepki olarak değiştiği gözlenen, neden-sonuç ilişkisinde sonuç olan değişkendir.

Bağımsız değişkene tabi tutulacak olan grup ‘deney grubu’ olarak adlandırılır.

Bağımsız değişkene tabi tutulmayan gruptur.

Araştırmacılar bağımlı değişkeni ilk olarak herhangi bir müdahalede bulunmadan, bağımsız değişkenin etkisine maruz bırakmadan önce ölçerler; buna ‘öntest’ adı
verilir. Bağımlı değişkene müdahale edildikten sonra yapılan ölçüme ise ‘sontest’ adı verilir.

Deneylerin laboratuvar ortamında yapılmadığı, dış faktörlerin tamamen kontrol edilmediği ama hipotez sınamayı amaçlayan, geçerliği değerlendirilen ve genelleme amacı taşıyan çalışmalar yarı deney (quasi-experimentation) ya da yarı deneysel çalışmalar olarak adlandırılmaktadır. Deneylerde söz konusu olan koşulların tamamı sağlanmasa da yarı-deneylerde de değişkenler arasındaki neden sonuç ilişkileri ortaya konmaya çalışılır.

Araştırmacının gözlemini standartlaştırılmış veri toplama aracında (gözlem çizelgesi) belirtilmiş olan kural ve prosedürlere göre ve bunlarla sınırlandırılmış bir şekilde yaptığı gözlem türüdür. Denetimli gözlem ya da sistematik gözlem olarak da adlandırılır.

Kısa sürede geniş bir örneklemden yüzeysel veriler elde etmek için kullanılan, önceden hazırlanmış soruların katılımcılara postayla ya da internet üzerinden gönderilmesi veya telefonla ya da yüz yüze sorulmasını içeren bir veri toplama tekniğidir.

Anketlerde sorulacak soruların ve cevap kategorilerinin yazılı olduğu forma anket formu ya da soru kağıdı denir.

İçeriklerine göre sorular olgusal sorular, davranış soruları, tutum ve görüş soruları ve bilgi soruları olarak dörde ayrılırlar.

Olgusal sorular yaş, cinsiyet, medeni hal, gelir gibi bireylerin kişisel ve sosyal özelliklerini öğrenmeye yönelik sorulardır.

Davranış soruları bireylerin hangi davranışları, hangi sıklıkta ve ne şekilde gösterdiklerini öğrenmeye yönelik sorulardır.

Tutum ve görüş soruları bireylerin belirli konulardaki düşüncelerini, tutumlarını, inançlarını ve niyetlerini öğrenmeye yönelik sorulardır.

Bilgi soruları bireylerin belirli konularda ne düzeyde bilgiye sahip olduğunu öğrenmeye yönelik sorulardır.

Amaçları açısından sorular eleme soruları, sondaj soruları ve sınama (kontrol) soruları olmak üzere üçe ayrılırlar.

Eleme soruları katılımcının görüşmeye devam etmek için gerekli niteliklere sahip olup olmadığının öğrenilmeye çalışıldığı sorulardır.

Sondaj soruları, belirsiz bir yanıtın netleştirilmesi, eksik bir yanıtın tamamlanması veya konuyla ilgili bir yanıt elde etmek için sorulan, kişinin davranışlarının veya tutumlarının arkasındaki nedenleri ortaya çıkarmaya çalışan sorulardır.

Sınama (kontrol) soruları, daha önce verilen bir cevabın doğru olup olmadığını öğrenmeye yönelik sorulardır.

Sorular kapalı uçlu ve açık uçlu sorular olmak üzere ikiye ayrılır.

Kapalı uçlu sorular, katılımcıya alternatif cevapların sunulduğu ve içlerinden birini seçmesinin istendiği sorulardır.

Yalnızca soru cümlesinden oluşan sorulardır.

Anket formunda yer alan soru cümlelerinin mümkün olan en kısa şekilde, açık, net, basit bir dille yazılmış olması ve her bir sorunun sadece bir tek şeyi ölçmeye
çalışması gerekmektedir.

Anket formunun örneklemden çok daha küçük bir grup üzerinde, soruların anlaşılıp anlaşılmadığını, istenen özellikleri ölçüp ölçmediğini, anket formunda düzeltilmesi gereken hatalar olup olmadığını görmek için yapılan bir ön çalışmadır. Pilot çalışmada elde edilen veriler analize katılmaz. Bu çalışmanın amacı, ölçme aracını (anket formunu) kontrol etmek ve iyileştirmektir.

Anketler anketörler tarafından yürütülebilir. Anketörler anket formundaki soruları katılımcılara yüz yüze sorabileceği gibi telefonla da sorabilirler. Bunun yanında, anketler katılımcıların anket formlarını kendi kendilerine dolduracakları şekilde de tasarlanabilir. Bu anketler de katılımcılara posta yoluyla ya da internet üzerinden ulaştırılabilir.

Sosyal bilim araştırmalarında en sık kullanılan araştırma desenlerinden biri olan surveyler, çeşitli ölçüm süreçlerini içinde barındıran çalışmalardır.
Bir araştırmanın survey niteliği kazanması için araştırma evrenini temsil edecek bir örnekleme sahip olması, verilerin standart bir veri toplama aracı (anket formu, gözlem çizelgesi ya da görüşme yönergesine) ile ve sistemli bir şekilde toplanması, verilerin istatistiksel olarak analiz edilmesi gerekir.

Araştırmacının standart bir görüşme formunu izleyerek görüşmecilere önceden belirlenmiş soruları yüz yüze sorduğu görüşme türüdür.

Derinlemesine görüşme, odak grup görüşmesi, yapılandırılmamış (denetimsiz) gözlem, yarı-yapılandırılmış gözlem, örnek olay incelemesi (vaka çalışması), doküman incelemesi, yaşam öyküsü, sözlü tarih ve gömülü teori (grounded theory) olarak sıralanabilir.

Belirli kriterlere göre seçilerek önceden belirlenmiş bir konuyu tartışmak üzere bir araya gelmiş olan yaklaşık 6-12 kişilik bir grup insanla, nitel bir anlayışla yapılan görüşmeye odak grup görüşmesi denir.

Çeşitli bağlamlarda gerçekleşen sözlü veya sözsüz eylemlerin sistematik bir şekilde izlenmesi ve incelenmesi yoluyla veri toplama tekniğidir.

Gözlem çizelgesi gibi standart bir veri toplama aracının kullanılmadığı gözlemdir. Yapılandırılmamış gözlemler daha çok keşfedici ve betimleyici araştırmalarda kullanılırlar.

Katılımsız gözlem, standart bir veri toplama aracının kullanılmadığı, ancak araştırmacının araştırmacı kimliğini koruduğu ve gözlem konusunu dışarıdan gözlemlediği gözlem tekniğidir. Katılımsız gözlemde araştırmacı gözlemlediği kültürün dışında kalarak tamamen gözlemci rolünü üstlenir.

Araştırmacının gözlemlediği topluluğa belirli bir ölçüde dahil olduğu, araştırma konusunu incelediği kültürün içine katılarak içeriden gözlemlediği gözlem türüdür.

Belirli bir kültürü, o kültürün içinden bakarak tanımlamayı amaçlayan çalışmalardır.

Genellikle bir veri toplama aracı kullanılan, yapılandırılmamış çalışmalarda elde edilen verilerin doğal ortamda sınanmasına yönelik gözlem türüdür.

Vaka çalışması olarak da adlandırılan örnek olay incelemesi, bir sosyal olgunun kendi bağlamı içinde, çeşitli veri toplama teknikleriyle bilgi toplanarak ampirik olarak incelenmesidir.

Katılımcının yaşadığı hayatı, bu hayattan hatırında kalanları, hayatı hakkında diğer insanların bilmesini istediği şeyleri, bir görüşme esnasında ve mümkün olduğunca bütünüyle ve dürüst bir şekilde anlatmasıdır.

İnsanların yaşamları hakkında biyografik verilerin toplandığı bir tekniktir. Sözlü tarih görüşmelerinde görüşmeye konu olan kısım yaşamın tamamını kapsamaz, araştırma konusunu oluşturan olgunun tarihsel sınırları içinde kalır. 

Doküman incelemesi, araştırma konusu hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin
çözümlenmesidir. Yazılı dokümanların incelenmesinde en sık kullanılan teknikler içerik analizi ve eleştirel söylem analizidir.

İçerik analizi, incelenen dokümandaki ifadelerin belirli özelliklerini sistematik ve nicel bir yolla tanımlama, nitelendirme ve bu yolla metne ilişkin bazı çıkarsamalarda bulunma çabasıdır.

Metinde açıkça belirtilen anlamın içinde gizli olan veya ilk anda ima edilen anlamların ötesindeki anlamların ortaya çıkarılmaya çalışılmasıdır.

Gömülü teori yöntemi, toplumsal araştırmaları önceden belirlenmiş teoriler üzerinde temellendirme baskısına karşı bir tepki olarak geliştirilmiş bir yöntemdir.
Teori geliştirmeye yönelik olan bu yöntemde veriler, nitel veri toplama teknikleriyle toplanırken bir yandan da çözümlemeler yapılarak elde edilen verilere uygun bir teorik açıklama getirilmeye çalışılır.

Hem nicel hem nitel yöntemden faydalanma, yöntemsel çoğulculuk, nirengi ya da üçgenleme olarak adlandırılmaktadır.