SOSYOLOJİDE ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ - Deneme Sınavı - 4

Kartopu Örneklem Seçim Tekniği: Zincirleme örneklem seçim tekniği’ olarak da adlandırılan kartopu örneklem seçim tekniği, evren hakkındaki bilgilerin eksik olduğu ve evreni oluşturan bireylere ulaşmanın zor olduğu durumlarda kullanılan bir tekniktir. Örneğin belirli etnik ya da dini grupların mensupları, kaçak göçmenler ya da kayıtsız işçilerle ilgili yapılacak araştırmalarda, kimlerin bu gruplara dâhil olduğunu saptamak mümkün değildir. Bu durumda araştırmacı, örnekleme girmeye uygun olan birkaç kişiyle görüşerek onlardan aynı ölçüte uyan diğer kişiler hakkında bilgi toplar. Bu süreci defalarca tekrar ederek yeterli sayıda insanla görüşmelerini tamamlar. Kartopu tekniği ancak hedeşenen grubun kendi arasında bir iletişim ağı varsa anlamlı olacaktır. Bu ağın olması, bu gruptaki herkesin birbirini tanıdığı anlamına gelmez ama herkes bu ağın bir parçasıdır. Doğru cevap C'dir.

Evrenin niteliği: Evrenin kendi içinde ne derece homojen olduğu örneklem büyüklüğünü etkiler. Evren araştırılan özellikler açısından birbirine ne kadar benziyorsa, gerekli örneklem o derece küçüktür. Aranan özelliklerin evren içindeki dağılımı: Araştırma konusunu evren içinde sık rastlanan özellikler oluşturuyorsa örneklem daha küçük, evrende seyrek rastlanan özellikler oluşturuyorsa örneklem daha büyük olacaktır. Araştırma olanakları: Hiçbir araştırmanın kaynakları sınırsız olmadığı için, eldeki mali ve teknik kaynaklar örneklemin büyüklüğünü belirlemede etkilidir. Örneklem seçim tekniği: Farklı örnekleme tekniklerinin gerektirdiği örneklem büyüklükleri birbirinden farklıdır. Örneğin basit tesadüfi örneklem seçimi, tabakalı örneklem seçimi tekniğinden daha büyük bir örneklem gerektirir. Araştırmanın hitap ettiği kitle örneklem büyüklüğünü belirleme noktasında etkisi yoktur. Doğru cevap E'dir.

Ordinal düzeydeki ölçekler, nominal ölçek gibi birbirini karşılıklı olarak dışlayan ve ortak kapsayıcılık özelliğine sahip olan kategorilerden oluşur ama nominal ölçekten farklı olarak ordinal ölçeğin kategorileri arasında bir derecelendirme söz konusudur. Bu nedenle ordinal düzeydeki ölçekler, ‘düzenlenmiş sıralanmış ölçütlendirme’ olarak da adlandırılırlar.Örneğin, “sizce kadınlar siyasette ne düzeyde temsil ediliyorlar?” sorunun cevap kategorilerini “hiç temsil edilmiyorlar”, “biraz temsil ediliyorlar”, “yeterince temsil ediliyorlar” şeklinde oluşturduğumuzda soruyu ordinal ölçekte sormuş oluruz. Bu sorular arasında bir derecelendirme vardır ama bu kategorilerden hangisinin daha yüksek bir değer, hangisinin daha düşük bir değer alacağı ölçeğe bağlı değildir; araştırmacıya ve araştırmanın amacına, hangi kategoriye daha olumlu değer atfedildiğine bağlıdır.

Araştırmalar kullanım amaçları açısından teorik ya da pragmatik (faydacı) amaca yönelik araştırmalar olarak ikiye ayrılırlar. ‘Temel araştırma’ olarak da adlandırılan teorik araştırmalar türleri arasında yer alan pragmatik araştırma çeşitli toplumsal sorunların değerlendirilmesi, çözülmesi ya da çözülmesine katkıda bulunulması amacına yönelik olarak yürütülürler. Doğru cevap E'dir.

Genel olarak keşfedici araştırmaların amacı, araştırmacıya araştırma problemini tanımlamak ve daha kapsamlı araştırmalar yapmak üzere gerekli bilgiyi sağlamaktır. Dolayısıyla keşfedici araştırmaların tipik olarak üç amacı vardır:

Bununla birlikte Keşfedici araştırmalar, bir araştırma problemi hakkında en genel düzeyde bilgi toplamak için yürütülür. Diğer bir deyişle keşfedici araştırmalar hipotez sınamaya veya hipotez geliştirmeye yönelik değildirler. Doğru cevao E'dir.

Betimsel araştırma adıyla da bilinen betimleyici araştırmalar, araştırma konusu hakkında genel bir bakış açısı kazanmak, belirli bir durumu kendi doğal ortamı içinde saptamak ve sistematik olarak betimlemek amacıyla yapılan, nicel veya nitel veri toplama tekniklerinin kullanılabileceği araştırmalardır. Bu araştırma türünde çalışılan olgu ya da örneklem hakkında elde edilen veriler betimlenerek temel özellikleri tasvir edilir. Doğru cevap D'dir.

Hipotez oluşturmaya yönelik araştırmalar betimleyici araştırmanın özelliklerini taşıyan ama daha yapısal, daha az değişken içeren ve ölçümlerin daha titiz yapıldığı araştırmalardır. Bu tür araştırmalarda araştırmacının değişkenler arasındaki muhtemel ilişkiler hakkında bir fikri vardır ama bu fikir kesin ve net değildir. Araştırmacı bu fikirleri düzenlemek ve net bir araştırma problemi haline getirmek ister. Örneğin suçun nedenleriyle ilgilenen bir araştırmacı, literatürü taradığında ailenin düşük sosyoekonomik statüsü, düşük eğitim düzeyi ve aşırı otoriterliği, uyuşturucu kullanımı, intihar eğilimi, geçmişte yaşanan travmalar gibi bir dizi faktörün suça neden olduğunun öne sürüldüğünü görebilir.Ancak suça neden olduğu ileri sürülen çok sayıda neden ve farklı suç göstergeleri içinde anlamı bir araştırma inşa etmekte zorlanabilir. Bu gibi durumlarda araştırmacılar belirli hipotezleri test etmek yerine hipotez geliştirmeye yönelik bir araştırma yaparlar. Hipotez geliştirmeye yönelik araştırmalar, amaçları gereği, nitel yöntemin bütün özelliklerini taşıyan ve doküman incelemesi, yaşam öyküsü, katılımcı gözlem, derinlemesine görüşme gibi nitel veri toplama tekniklerini kullanan araştırmalardır. Doğru cevap A'dır.

Panel araştırmaları, araştırmanın tekrarlandığı her seferinde, yani her ölçümde aynı örneklemden veri toplanan araştırmalardır. Panel araştırmalarının bulguları zamanda belirli bir ana ait değildir. Panel araştırmaları, analiz etmenin zor olduğu uzun dönemli ya da etkileri birikerek artan olguların araştırılmasında kullanışlıdır. Ek olarak panel araştırmaları değişimin dinamiklerinin ortaya konmaya çalışıldığı durumlarda özellikle kullanışlıdır. Panel araştırmasının avantajı, ölçümü aynı örneklem üzerinde tekrarladığı için sonuçları etkileyebilecek diğer koşulların kısmen araştırmacı tarafından bilinmesi ve kısmen kontrol altında olmasıdır. En önemli dezavantajı ise bütün boylamsal araştırmalar gibi uzun süreli ve yüksek maliyetli olmasıdır. Doğru cevap E'dir.

Boylamsal araştırmaların üç türü vardır. Bunlar eğilim araştırmaları, kohort araştırmaları ve panel araştırmalarıdır. Eylem araştırması kullanımlarına göre araştırma türleri içerisinden pragmatik araştırmaların bir alt türüdür. Doğru cevap E'dir.

İyi bir literatür taramasının sahip olması gereken özellikler şunlardır:

Önerme, iki ya da daha çok kavram arasındaki ilişki hakkındaki yargıyı ifade eden bir cümledir. Önermeyi hipotezden ayıran özellik, ampirik verilerle ölçülebilecek değişkenler değil, soyut kavramlar arasındaki ilişkiler hakkında ve teorik düzeyde olmasıdır. Önermelerde kavramlar arasındaki ilişkiler “azalır, artar, azalmasına/artmasına neden olur, olumlu ilişki içindedir, olumsuz ilişki içindedir” gibi terimlerle ifade edilir. Örneğin “Yoksullukla toplumsal dışlanma arasında olumlu bir ilişki vardır”, “Toplumsal bütünleşme arttıkça saldırganlık azalır” birer önermedir. Doğru cevap D'dir.

Hipotez, neden sonuç ilişkilerini ortaya koymak isteyen açıklayıcı araştırmalarda, başka bir deyişle hipotez sınamaya yönelik araştırmalarda kurulur. Araştırmada kullanılması gereken hipotez sayısı çalışılan problemin doğası, çalışılan alanın genişliği gibi faktörlere göre belirlenir. Hipotezlerin özellikleri şunlardır:

Toplumdaki olay ve olguların “neden”lerini ortaya çıkarmak için teorik sorular sorulur. Teorik sorular, araştırmacının hakkında bilgi topladığı gerçeklerin araştırmanın konusunu nasıl etkilediğini, bu konuya ilişkin ne gibi sonuçlar doğurduğunu doğru bir şekilde yorumlamasını sağlar. Örneğin, endüstrileşmenin modern toplumların ortaya çıkmasında çok etkili olduğu bilinmektedir. Ama acaba “Neden farklı toplumların endüstrileşme süreçleri birbirinden farklıdır?”, “Neden endüstrileşme, aile ve evlilik sistemlerinde yaşanan değişimlerle ilişkilendirilmektedir?” Bu gibi sorular teorik sorulardır. Doğru cevap C'dir.

Ontoloji, varlık felsefesi anlamına gelmektedir ve varlığı maddesel, zihinsel ve ruhsal boyutlarıyla çözümlemeye çalışıır. Varlığın yapısını, özelliğini, varlığın özsel ve biçimsel niteliğini, varlık-yokluk problemini ve ruh-madde ilişkisini ele alır. 

Epistemoloji ise bilgi felsefesidir ve özne ile nesne arasındaki ilişkinin nasıl kurulduğunu, bilginin kaynağını, doğruluğunu, sınırlarını, niteliğini ve özelliğini çözümlemeye çalışır. III.ve IV.maddedeki açıklamalar epistemloloji ile ilgilidir.

Mekanik dayanışmadan organik dayanışmaya geçerken toplumsal bilincin zayıflamasıyla ortaya çıkan düzensizlik anlamına gelen anomi kavramı ile kollektif bilinç kavramı üzerinde duran sosyolog Durkheim'dır. Marx, kapitalist sistemin yaratıığı yabancılaşma kavramı üzerinde durmuştur. Weber, modern çağın rasyonelleşme ve bürokrasi tarafından şekilleneceğini savunmuştur. Comte, sosyolojinin babası olarak kabul edilmektedir ve Simon'un önermelerini takip edip geliştiren kişidir.

Nicel araştırma yöntemleri neredeyse her konuyu ölçme ve sayısallaştırma eğilimi nedeniyle insan yaşamını sayılara ve soyut formüllere indirgemektedir. Bunun sonucunda elde edilen bilgilerin gerçek hayatla ilgisi kopmaktadır. Bu yönü ile nicel araştırma yöntemleri eleştiri almaktadır. Doğru yanıt C'dir.

Anlatılan durumda araştırmacı tam katılımcı gözlemci olarak katılmaktadır. Tam katılımcı gözlem yapan araştırmacı grubun üyesi olduğundan grubun güvenini tamamen kazanmış durumdadır. Bu sayede grup üyelerinin gizli, dışarıdan gözlemlenemeyecek nitelikteki bilgilerine ulaşabilir. Doğru yanıt B'dir.

Araştırma evreni, araştırma probleminin cevaplanmasıyla ilgili olan bütün insanların oluşturduğu grup ya da araştırmacının belirttiği koşullara uyan grubun tamamı olarak tanımlanabilir. Araştırma evreni aşağıdaki koşulları sağlamalıdır:

 1. Anadolu Üniversitesi öğrencisi olmak

 2. Üniversite sınavı sonucunda Anadolu Üniversitesine yerleşmiş olmak

Uluslararası değişim programları aracılığıyla gelen öğrenciler, üniversite sınavına girmedikleri için araştırma evrenine dahil edilmezler.

Olasılığa dayalı olmayan örneklem seçim teknikleri, nitel araştırmalarda kullanılan tekniklerdir. Küme (çok aşamalı) örnekleme olasılığa dayalı olan örneklem seçim tekniklerine örnektir.

Soruda verilen durumda, araştırma evrenini oluşturan Anadolu Üniversitesi öğrencileri arasından seçilen örneklem, tabakalı (katmanlı) örneklem seçim tekniği kullanılarak belirlenmiştir. Araştırma evreninin belirli tabakalara bölündüğü, sonra her tabakadan birim seçmek için basit tesadüfi ya da sistematik örneklem seçim tekniğinin kullanıldığı
tekniğe tabakalı örnekleme adı verilir.