SOSYOLOJİDE ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİ - Deneme Sınavı - 1

Basit tesadüfi örneklem seçim tekniğinin sorunu, iyi bir örneklem çerçevesi gerektirmesidir. Okullar, şirketler, sendikalar, mahalleler gibi bazı evrenler için örneklem çerçevesinin oluşturulması kolay olsa da şehir ya da ülke gibi daha büyük evrenler için genellikle böyle uygun listeler yapmak ya da bulmak mümkün olmaz.

Ayrıca evrenin geniş bir coğrafi alana yayılmış olduğu büyük çaplı araştırmalarda, tesadüfi olarak seçilen kişilerle görüşmek için araştırmacının uzun mesafeler kat etmesi gerekir. Örneğin araştırma evreni Türkiye ise, basit tesadüfi yolla örneklem seçen bir araştırmacı belki de üç kişiyle görüşmek için Elâzığ'a, sekiz kişiyle görüşmek için Konya’ya, on kişiyle görüşmek için Malatya’ya, bir kişiyle görüşmek için Zonguldak’a gitmek zorunda kalabilir. Bu durum, ulaşım masraflarını ve araştırmanın maliyetini artırdığı gibi veri toplama sürecinin daha uzun sürmesine neden olur. Basit tesadüfi örneklem seçim tekniği, iyi bir örneklem çerçevesi mevcut olduğu zaman ve evren, coğrafi olarak belli bir bölgede yoğunlaştığı zaman kullanışlıdır.

Araştırmada sınanacak hipotezlerdeki bağımsız değişkenlerin sayısı ne kadar artarsa, örneklemin büyüklüğü de o kadar artar.

Soruda verilen tanım, örneklem kavramının tanımıdır. Tam sayım, araştırma evrenini oluşturan herkesten veri toplama tekniğidir. Örnekleme ilişkin bulguların evrene genellenmesi sürecine çıkarsama denir. Kendilerinden veri toplanmak üzere örnekleme alınacak olan birimler örnekleme birimi olarak adlandırılır. Araştırma evrenindeki
herkesin adının yer aldığı listeye örneklem çerçevesi adı verilir.

Ordinal düzeydeki ölçekler, nominal ölçekler gibi birbirini karşılıklı olarak dışlayan ve ortak kapsayıcılık özelliğine sahip olan kategorilerden oluşur; ama nominal ölçekten farklı olarak ordinal ölçeğin kategorileri arasında bir derecelendirme söz konusudur. Örneğin, “sizce kadınlar siyasette ne düzeyde temsil ediliyorlar?” sorunun cevap kategorilerini “hiç temsil edilmiyorlar”, “biraz temsil ediliyorlar”, “yeterince temsil ediliyorlar” şeklinde oluşturduğumuzda soruyu ordinal ölçekte sormuş oluruz. Ayrıca, B ve D şıkkı, aralıklı ölçeğin; C ve E şıkkı ise nominal bir ölçeğin cevap kategorilerini oluşturabilir.

Aralıklı ölçeğin ordinal ölçekten en önemli farkı, değişkenlerin kategorileri arasındaki farkın kesin olarak belirli olmasıdır. Başka bir ifadeyle, aralıklı bir ölçekte her kategorinin diğer kategorilerle arasında eşit bir mesafe bulunur. Buna karşılık, aralıklı ölçek varsayılan bir sıfır noktasına sahip olan bir ölçektir. Gerçek anlamda bir sıfır noktasına sahip olan ölçek türü ise, oransal ölçektir. Son olarak da, aralık ölçeği çoğunlukla doğrudan sayısal olarak cevaplanabilecek sorular için kullanılır, ancak Likert ölçeği gibi istisnai durumlar da söz konusudur. Likert ölçeği tutum, davranış ve düşüncelerin kesin bir şekilde ölçülebilmesini sağlamak için geliştirilmiş olan bir aralık ölçeği türüdür.

Soruların ölçmek istenen şeyi ölçmemesi, cevaplayıcıların yönlendirilmesi, örneklemin yanlış seçilmesi ve verilerin yanlış kodlanması araştırmaya bağlı ölçüm hatalarıdır. Buna karşılık, etkisini incelediğimiz olayın cevaplayıcılar üzerindeki etkisini zamanla  kaybetmesi ya da cevaplayıcıların yaşlanmaları ise, araştırmaya bağlı olmayan ölçüm hatalarıdır.

Kararlılık güvenirliği, ölçüm aracının farklı zamanlarda uygulandığında aynı sonucu verip vermemesine bağlı olarak değişir. Bunu ölçmek için, güvenirliği ölçme yollarından biri olan test-tekrar test yolu kullanılabilir. Test-tekrar test, ölçüm aracının aynı örnekleme benzer koşullar altında 2-4 haftalık aralıklarla iki kere uygulanması ve elde edilen sonuçların karşılaştırılmasıdır. Kararlılık güvenirliğini ölçmek için, araştırmacının yeniden ölçüm yapmak için beklemeye zamanı olmadığında kullanılan bir diğer sınama yolu da paralel biçimler yoludur. Ancak, bu soru test-tekrar test tekniğinin kullanılmasına yöneliktir.

Dış geçerlik, bir araştırmadan elde edilen sonuçların başka insanlara ve diğer  bağlamlara ne derece genellenebileceğini ifade eder. Diğer bir deyişle, bir örneklemden elde  ettiğimiz bilgilerin evren hakkında, ya da bir ortamdan elde ettiğimiz bilgilerin başka ortamlar hakkında ne derece bilgi verdiği, dış geçerlik olarak ifade edilir. Dolayısıyla, dış geçerlik örneklem seçimi süreciyle yakından ilişkilidir.

Nitel araştırmalarda inandırıcılık (credibility) kavramı ile kastedilen, araştırmacının araştırma konusunu gerçekte olduğundan daha farklı yansıtmadığına, incelediği gerçekliği tam ve doğru olarak yansıttığına duyulan güvendir. Başka bir ifadeyle, inandırıcılık kavramı gerçekte olanla raporda yazanın aynı olduğuna duyulan güvendir. Bu kriteri sağlayan araştırmanın inanılmaya layık, inandırıcı olduğu kanaatine varılır. Nicel araştırmalarda kullanılan iç geçerlik kavramının diğer adı mantıksal geçerliktir. İç geçerlik, ölçüm aracının ölçmeyi amaçladığı özelliği, bir başka özellikle karıştırmadan doğru bir şekilde ölçebilme derecesidir. Başka bir deyişle bağımlı değişkendeki farklılaşmanın, bağımsız değişkenlerle açıklanma derecesidir.