SOSYOLOJİ II

‘Kan’, ‘soy’ gibi etimolojik kökenlere sahip ırk kavramı, insanlar arasında geniş farklılıklar gösteren grupları sınıflandırmak üzere kullanılmıştır. Irk kavramı aracılığıyla yapılan bu sınıflandırma insan topluluklarının farklı fiziksel ve fizyolojik özelliklerini dikkate alarak yapılır. Cevap B şıkkıdır.

Etnisite, ait oldukları ve içinde özgün kültürel davranışlar sergiledikleri bir toplumda kendilerini diğer kolektif yapılardan farklılaştıran ortak özelliklere sahip olduğunu düşünen ya da başkaları tarafından bu gözle bakılan kişileri tanımlayan bir terimdir. Cevap D şıkkıdır.

Ön yargı, bir etnik grubun üyelerinin bir başka grup hakkındaki
fikirlerine ve söz konusu başka gruba karşı takındığı tutuma işaret eder. Cevap C şıkkıdır.

Kalıp yargı, bir grup kişiye atfedilen özellikler bütünü olarak tanımlanabilir. Bir başka biçimde söylenirse, kalıp yargılar başka etnik gruplarla ilgili kafamızda oluşmuş imgelerdir. Cevap B şıkkıdır.

Irkçılık kendi ırkının diğer ırklardan üstün olduğu inancı ve buna eşlik eden davranış kalıplarıdır. Cevap E şıkkıdır.

Anyhony D. Smith’in çalışmalarının bir ürünü olarak ortaya çıkan etno-sembolcü yaklaşım ilkçi ve inşacı teorilerin bir sentezi olarak kabul edilebilir. Smith, her iki yaklaşımın uçta ve analiz yeteneğinin sınırlı olduğu düşüncesindedir. Özellikle küreselleşme bağlamında yürüttüğü analizine hem etnikliklerin ilksel (özsel) boyutunu hem de inşacı analizlerin katkılarını dâhil etme çabası içindedir. Bunu yaparken temel iddiası şudur: “Milletler ve milliyetçilikleri daha önceki, apayrı bir çağdan kalma modası geçmiş şeyler, ya da küresel modernleşme ve geç kapitalizmin kaçınılmaz ürünleri, ya da insanlık tarihi ve toplumun daimî ve
doğal özellikleri olarak görmek yerine onların altındaki etnik ve toprağa özgü bağlamlara ulaşmaya çalışmalıdır." Cevap D şıkkıdır.

İnşacı yaklaşım kapsamında Anderson’un ‘hayalî cemaatler’ kavramı etrafında yürüttüğü tartışmaya değinmek gerekir. Ona göre, millet, özel bir kültürel yapım türüdür. Hayal edilmiş bir siyasal topluluktur. Millet, hayal edilmiştir; çünkü, en küçük bir milletin üyeleri bile diğer üyeleri tanımaz, onlarla tanışmaz, çoğu hakkında hiçbir şey işitmez ama yine de her birinin zihninde toplumların hayali yaşamaya devam eder. Cevap A şıkkıdır.

Marksist teorisyenler etnisiteyi tarihin derinliklerine kök salmış değil, sonradan ve burjuvazinin çıkarlarının korunabilmesi için üretilmiş bir toplumsal kategori olarak görmektedirler. Cevap C şıkkıdır.

Paul Brass, Craig Calhoun ve Abner Cohen’in düşüncelerinde temel iddialarını bulduğumuz araçsalcı yaklaşım esas itibarıyla, etnisitenin seçkinler tarafından araçsallaştırıldığını öne sürmektedir. Kültürel, siyasal ve ekonomik seçkinler kendi iktidar ve avantajlarını korumak için siyasal mitler yaratmakta ve bu mitleri manipüle etmektedirler. Cevap B şıkkıdır.

Öncülüğünü sosyolog Edward Shills ve antropolog Clifford Geertz’in yaptığı ilkçi (primordialist) yaklaşım, etnik kimliği, “konuşma yeteneği, koku alma, görme duyuları ya da cinsiyet kadar doğal bir parçamız olarak görür”. Cevap A şıkkıdır.

İlk olarak 1787’de Alman fiziksel antropolog Johann Friedrich Blumenbach hem kafatası ölçümlerine hem de deri rengine dayalı olarak insan topluluklarını sınıflandırmaya çalışmıştır. Bazen modern ırkçılığın babası kabul edilen Arthur de Gobineau ise, insan topluluklarını üç temel ırka dayalı olarak sınıflandırmaktadır. fiziksel ve fizyolojik özelliklere referansla insan topluluklarını birbirleri içinde hiyerarşik bir ayrıma tutarak, örneğin beyaz ırkı pozitif birtakım özelliklerle siyah ırkı ise negatif özellikler ile nitelemek sömürgeciliği veya emperyal emelleri meşrulaştırmanın yegâne yolu olarak benimsenmiştir. Özetle, ırk kavramı, başlangıçta daha çok fiziksel ve fizyolojik özellikleri merkeze alarak insan topluluklarını sömürgeci emelleri meşrulaştırmak için sınıflandırma çabasının bir ürünüdür. Doğru yanıt B'dir.

Bazen modern ırkçılığın babası kabul edilen Arthur de Gobineau ise, insan topluluklarını üç temel ırka dayalı olarak sınıflandırmaktadır. Gobineauya göre insan toplulukları beyaz (caucasian), siyah (negroid) ve sarı (mongoloid) biçiminde sınıflandırılabilecek üç türden oluşmaktadırlar. Bunlar içinde, ona göre beyaz ırk, üstün bir zekâ, ahlak ve irade ile birlikte anılmalıdır. Siyah ırk ise, hayvani bir tabiata sahip olmak, ahlak yoksunluğu ve duygusal kararsızlıkta ifadesini bulan düşük kapasiteli bir insan topluluğudur (Giddens, 2008, s. 533). Hem Blumenbach hem de Gobineau’nun yaptığı sınıflandırmada fiziksel ve fizyolojik farklılıkları esas alarak ‘ırk’ kavramını temellendirmeye çalıştıklarını kolaylıkla ve bir kez daha söyleyebiliriz. Bu noktada, özellikle Gobineau’nun teorisinin 18. yüzyılın sonunda ve 19. yüzyılın başından itibaren İngiltere ve diğer Avrupa ülkelerinin dünyanın geri kalan pek çok bölgesinde devreye soktukları sömürgeci stratejilerini meşrulaştırmak üzere devreye sokulduğunu akılda tutmak önemlidir (Giddens, 2008, s. 533). Yani, fiziksel ve fizyolojik özelliklere referansla insan topluluklarını birbirleri içinde hiyerarşik bir ayrıma tutarak, örneğin beyaz ırkı pozitif birtakım özelliklerle siyah ırkı ise negatif özellikler ile nitelemek sömürgeciliği veya emperyal emelleri meşrulaştırmanın yegâne yolu olarak benimsenmiştir. Özetle, ırk kavramı, başlangıçta daha çok fiziksel ve fizyolojik özellikleri merkeze alarak insan topluluklarını sömürgeci emelleri meşrulaştırmak için sınıflandırma çabasının bir ürünüdür. Doğru cevap B'dir.

Bu ortak özellikler bazen görünüşle yani fiziksel ve fizyolojik ortaklıklarla ilgilidir. Ki bu durumda aslında etnisite ile ırk kavramı arasında belirgin bir yakınlık olduğu iddia edilebilir. Oysa ‘ortak özellikler’ ile kastedilen sadece görünümden ibaret olmadığı için etnisite kavramı ‘ırk’ı aşan bazı unsurları da bünyesinde barındırır. Örneğin, ‘ortak özellikler’ dendiğinde dil, din, yaşamı idame ettirme yolu ve daha uzatılabilecek pek çok unsur akla gelir (Eriksen, 2000, s. 29). Özetle, hem etnisite hem de ‘ırk’ toplumsal gruplar arasındaki ayrımları belirtmek ya da toplumsal grupları sınıflandırmak üzere kullanılan kavramlardır. Eğer ‘ırk’tan bahsediliyorsa sınıflandırmanın ölçütü daha çok biyolojik özelliklerdir. Etnisiteden bahsediliyor ise, biyolojik özellikler dışında, dil, din ve yaşamı idame ettirme yolu gibi unsurları da ölçüt olarak almak gerekecektir. Irk ve etnisite kavramlarını birbirleri ile ilişkilendirdiğimizde yukarıdaki gibi temel bir farklılık karşımıza çıkıyor. Bu farklılık, daha kültürel bir anlam yüküne sahip olması sebebi ile etnisite kavramının sosyal bilimciler için daha fazla tercih edilmesine yol açmış görünüyor. Doğru cevap E'dir.

Etnik gruplar arasındaki farklılıkların sebebi konusundaki yapılan değerlendirmelerde iki temel bakış açısı vardır. Bunlardan ilkine göre, etnik gruplar, komşu grupların tepkisine karşı kendi kültürlerini korumaktadırlar. İkincisine göre ise, kültürel farklılıklar coğrafi ve toplumsal yalıtılmışlıkla ilişkilidir. Bu iki temel görüşten ilki artık güncelliğini ve kabul edilirliğini yitirmiştir. İkincisinin ise hâlen çok sayıda araştırmacı tarafından kabul edildiğini söylemek mümkündür. Bu iki görüşten hangisini tercih edersek edelim, Barth, etnik gruplar arasında bir biçimde oluşan farklılıkların ya da sınırların kişisel ve toplumsal alışverişlere rağmen kalıcı olduğunu iddia etmektedir. Ona göre, etnik gruplar arasında oluşan sınırlar, karşılıklı iletişim, bilgi alışverişi ve ilişki eksikliğinden kaynaklanmaz. Etnik gruplar arasındaki sınırların varlığı, dışlama ve dâhil etme süreçleri ile ilişkilidir (2001, s. 12). Dışlama ve dâhil etme, Eriksen’e göre, etnisitenin ilk eylemidir. Etnisite, ‘biz’ ve ‘onlar’ arasında sistematik bir ayrım uygular. Ancak böylelikle var olur (2004, s. 35). Yukarıda etnisitenin ‘biz’ ve ‘onlar’ arasında sistematik bir ayrım uyguladığını; ancak böylelikle varlığını sürdürebildiğini söylemiştik. Etnisitenin ‘biz’ ve ‘onlar’ arasında uyguladığı sistematik ayrım farklı biçimlerde gerçekleşebilir. Bazen ayrım konusu dil ve dindir. Bazen ise meslektir. Bazı durumlarda sınıfsal farklılık bile bir etnik ayrıma kapı aralayabilir. Ama sebebi ne olursa olsun, etnik gruplar kendilerini diğerlerinden farklılaştırarak var olurlar. Bu yönüyle etnisite ayırıcı, farklılaştırıcı bir ilişki biçimidir. Geçerken, etnisitenin aynı zamanda bir içe alma mekanizması olduğunu hatırlayalım. Yani aynı anda bir grubu kendi içinde ortaklaştıran etnisite, söz konusu grubun başka gruplardan ayrışması için önemli bir araçtır. Doğru cevap D'dir.

Ön yargılar çoğunlukla bir grubun sabit ve kalıplaşmış bir biçimde tanımlandığı kalıp yargılar üzerine inşa edilirler (Giddens, 2008, s. 538). Kalıp yargı, bir grup kişiye atfedilen özellikler bütünü olarak tanımlanabilir. Bir başka biçimde söylenirse, kalıp yargılar başka etnik gruplarla ilgili kafamızda oluşmuş imgelerdir. Bu imgeler nötr yani tarafsız ve betimsel olmaktan ziyade değerlendirme yargısı içerirler (Bilgin, 1994, s. 172-173). Almanların disiplinli ve çalışkan olarak, İtalyanların ise coşkulu ve gürültülü olarak damgalanması birer kalıp yargı örneğidir. Aynı şekilde Hinduların cimri, sahtekâr ve çalışkan olarak damgalanması de bir kalıp yargı örneğidir. Bu kalıp yargılar toplumdan topluma değişiklik gösterir. Doğru cevap A'dır.

İnsanların fiziksel ve fizyolojik özelliklerinin dikkate alınması suretiyle hiyerarşik bir biçimde sınıflandırılması eğiliminden artık vazgeçilmiştir. Fakat bu ırkçılığın günümüzde tümüyle ortadan kalktığı anlamına gelmez. Aksine ırkçılık başka ve daha estetize edilmiş, gizlenmiş bir biçimde varlığını devam ettirmektedir. Genellikle ‘yeni ırkçılık’ kavramı etrafında yürütülen tartışmalar tam da ırkçılığın aldığı yeni biçimler üzerinden yürütülmektedir. Bu meseleye biraz sonra tekrar dönmek üzere yukarıda sunulan ırkçılık tanımı ile ilgili bir başka soruna değinelim. Tanım, ırkçılığın bir inanç ve davranış kalıbı olduğunu söylüyordu bize. Oysa ırkçılık bir inanç ve davranış kalıbı olmaktan daha fazlasını temsil eder. Onun aynı zamanda bir ideoloji olduğu gerçeğini asla ihmal etmemek gerekir. Demek ki, ırkçılığın temel olarak üç farklı boyutundan bahsedebiliriz: i) ön yargı olarak ırkçılık, ii)davranış olarak ırkçılık ve iii) ideoloji olarak ırkçılık. Irkçılık ve anti-semitizm çalışmaları ile ünlenen Fransız sosyal bilimci Pierre-Andree Taguieff’e borçlu olduğumuz bu ayrımdan hareketle, Bilgin (1994, s. 190), ön yargı olarak ırkçılığın algı düzeyinde konumlanabileceğini ve şu tür özelliklerle nitelenebileceğini söylüyor: gizli düşmanlık, katı duygular, hazır kanaatler, tarafgir soyutlamalar (eylem düzenleme), çeşitli tutum, duygu ve eğilimler. İkinci olarak, ayrımcı davranışa dayalı ırkçılık ise, ayırma ve mertebelendirme biçiminde ortaya çıkan sınıflandırma düzeyinde yer almaktadır. İlaveten, tabi kılma, boyun eğdirme, hâkim olma, kendi grubunun çıkarlarını gözetme, tasnif etme, dışlama benzeri çeşitli davranışlar, edim ve pratikler gibi özelliklerle nitelendirilebilir. Son olarak ideoloji olarak ırkçılıksa, açıklama (meşrulaştırma) düzeyinde yer almaktadır ve şiddetin meşrulaştırılması, edimlerin haklılaştırılması, birtakım değerler ve temsiller sistemi ve ideoloji gibi özelliklerle nitelenebilir. Doğru cevap D'dir.

Etni: Anthony D. Smith’in ortak bir ata, ortak bir kültürel kimlik ile belirli bir ülkeyle bağımlı olma düşüncesini paylaşan grupları betimlemek için kullandığı kavram. Doğru cevap E'dir.

Kentli azınlıklar ve yerli halkların sınırları içinde yaşadıkları ulus-devletin baskın kültürü ile uyumlulaştırılması ulus-devletlerin en önemli önceliklerinden biridir. Bir başka biçimde söylenirse, uyum ya da entegrasyon politikaları, birbirinin yabancısı ya da ötekisi olan etnik grupların bir arada ve mümkün mertebe barış içinde yaşamaları stratejisini temsil ederler. Bu kapsamda üç temel uyum politikasını birbirinden ayırt edebiliriz: Asimilasyon, eritme potası ve çokkültürcülük. Asimilasyon politikalarında, azınlık grubunun kültürünün çoğunluk grubununkinin içinde erimesi hedeflenir. Zorunlu uyum adı da verilen bu politikanın hedefine ulaşması için devletler bütün imkânlarını seferber ederler. Aldıkları yasal tedbirler ile kendi kültürlerini azınlık grubuna benimsetmeye çalışırlar. 1980’li yıllarda Bulgaristan’ta yaşayan Türk azınlığa karşı yürütülen devlet politikaları devlet zoru ile çoğunluğun kültürünün benimsetilmesi çabaları için en iyi örneklerden biridir. Söz konusu yıllarda, Bulgaristan’da Türkler üzerindeki devlet baskısı Türk okullarının kapatılarak Bulgar okulları ile birleştirilmesi ile başlamıştı. Türkçe konuşmak yasaklanmış ve isimlerini değiştirmeleri için Türkler yasal baskı altına alınmışlardı. Dahası, Bulgaristan’da Türk olmadığı iddia edilmekteydi. Dönemin Bulgar hükümetine göre oradaki Türkler aslında müslümanlaşmış Bulgarlardı. Dolayısıyla tekrar asli kimliklerine dönmeleri gerekiyordu. Doğru cevap A'dır.

Eritme potası bir başka uyum politikasıdır. Eritme potası modelinde, bütün etnik gruplar ya da kültürler birbirlerine karışarak, melezleşerek ortaya yeni bir kültür çıkar. Herkes biraz birbirine benzer. Eritme potası modeli dendiğinde akla ilk önce ABD gelir. Orada farklı etnisitelerden ya da milletlerden gelen bireyler ve gruplar, Amerika eritme potasına dönüşüp yepyeni bir Amerikan tarzı ve kültürü yaratmaktadırlar (Somersan, 2004, s. 87). Doğru cevap D'dir.

İnçacılar denince ilk elden akla üç isim gelir. Erik Hobsbawm, Ernest Gellner ve Benedict Anderson. Her birinin ortak iddiası milletlerin tarih kadar eski değil de, modern zamanlara özgü olduğudur. Örneğin, Hobsbawm milletin modern anlamı ile kullanımının 18. yüzyılından daha öncesine dayanamayacağı, milliyetçiliklerin ve ulus-devletlerin milletten önce geldikleri ve milletleri inşa ettikleri temel önermesinden hareket eder. Ona göre, millet, bir ‘toplumsal mühendislik’in ürünüdür. Söz konusu mühendislik faaliyetinin amacı, halkın denetim altına alınması ve sistemle kaynaştırılması yoluyla seçkinlerin çıkarlarının muhafaza edilmesidir. Bu amaçla milliyetçilik, önceden var olan kültürleri alır ve onları millete dönüştürür; bazen milletleri icat eder, çoğu zaman da var olan kültürleri tamamen yok eder (1995, s. 17-24). Hobsbawm’ınkine benzer bir düşünsel temel Gellner’da da karşımıza çıkar. Ona göre de millet milliyetçiliğin bizzat kendisi tarafından inşa edilmiştir. Özetle, özcülerin iddialarını reddeden bu iki isim milletin ortaya çıkışını kapitalizm, sanayileşme ve modernleşme bağlamında ele alır. Doğru cevap C'dir.