SOSYOLOJİ II

Kavramın etimolojik kökenlerine bakıldığında “aynı” ve “aynılık” anlamlarının öne çıktığı söylenebilir.

Kimlik kavramı geleneksel toplumlardan modern toplumlara geçiş süreci ile birlikte düşünülmelidir. Bu bakımdan, kimlik modern zamanlara özgü bir sorunu ifade etmek üzere dolaşıma giren bir kavramdır. Söz konusu sorun “ben kimim?” sorusunun sorulmaya başlanması ile birlikte ortaya çıkmıştır.

Birey ve toplum arasındaki ilişkiyi ele alan yaklaşımlar sosyolojide artık klasikleşmiş bir tartışmanın farklı tarafları olarak karşımıza çıkarlar. ‘Yapı’ ve ‘eylem’ kavram çifti etrafında yürütülen bu tartışmanın içinde üç ana bakış açısı öne çıkar. Bu bakış açılarından ilki, Emile Durkheim’ın yapısal işlevselciliğinde en yalın ifadesini bulur. Durkheim’a göre toplum birey ile karşılaştırıldığında daha önceliklidir. Yani, toplum,
bireylerin eylemlerinin toplamından çok daha fazlasını temsil eder.

Devletin ve piyasanın gündelik hayat dünyasını homojenleştirici faaliyetlerine karşı
yeni sosyal hareketler hayat biçimlerini korumak üzere harekete geçmişlerdir. Demek ki, yeni sosyal hareketlerin mücadelesi devlete ve piyasaya yönelik itirazların ete kemiğe bürünmesinin bir ifadesidir.

Kaynak mobilizasyonu paradigması, yeni sosyal hareketleri daha çok politik düzeyde ele almaktadır.

Totalitarizm: Totaliter rejim ve teorileri ifade eden kavram. Totaliter dendiğinde ise,
demokratik hak ve özgürlüklerin baskı altında tutulduğu, bütün yetkilerin bir elde veya küçük bir yönetici grubun elinde toplandığı demokratik olmayan devlet düzenleri akla gelir.

‘Kimlik politikaları’ kavramı, ilk defa 1979 yılında Renee R. Anspach tarafından kullanıma sokulmuştur. Anspach, kavramı engellilerin hem kendileriyle hem de toplumla ilgili algılarını dönüştürmek üzere engellilerce yürütülen aktivizme işaret etmek üzere kullanmıştır.

Genel anlamda bir sosyal grubun, ırk dil veya milli kimliği

Neo-liberal ideoloji: İş yaşamı üzerindeki devlet kısıtlamalarının en aza indirilmesiyle
gerçekleştirilecek olan serbest piyasa güçlerinin, ekonomik büyümeye giden tek yol olduğuna ilişkin ekonomik inanç.

1-Her şeyden önce kimlik politikaları farklı kolektif kimlikler arasındaki ya da devlet ile
kolektif kimlikler arasındaki iletişim kanallarını hızla kapatma eğilimi içine girmeleri sebebi ile büyük bir hayal kırıklığı yaratmışlardır. 

2-Kimlik politikalarının dile getirdikleri farklılık talepleri (veya otantiklik iddiaları), kimlikler arasındaki sınırları esnetmeye değil büyütmeye hizmet eder hâle gelmiştir. Cemaatler kendi içine kapalı birer örgütlenme hâline geldikçe, standartlaşmanın
hem niteliksel hem de niceliksel olarak geriletilmesine değil, yoğunlaşmasına yol açmışlardır. 

3-kimlik politikalarının birey üzerindeki olumsuz yansımalarına da özellikle dikkat etmek gerekir. Kimlik politikalarının standartlaştırıcı, homojenleştirici bir mekanizma olarak öne çıkması, bireylerin bir kimlikle radikal bir biçimde özdeşleşmesini
zorunlu hâle getirmiştir. 

4- Piyasa için kimlik, pazarlanabilirliği ölçüsünde değerlidir. Yani pazarda bir değişim değeri yaratabildiği ölçüde, kimliğe önem atfedilir. Buna karşılık, pazarlanmaya elverişli olmayan her ne varsa, ya zorbaca bastırılır ya da kullanılmamaktan körelir ve hayata geçecek fırsat bulamaz.

Durkheim’ın dayanışma türleri arasında yaptığı ayrımın ürünü olan mekanik ve organik dayanışma kavramları, Weber’in otorite türleri arasında ayrım yaparken kullandığı geleneksel, karizmatik ve yasal-ussal otorite kavramları uzun yıllardır sosyal bilimcilere yol gösteren önemli yapı taşlarıdır.

Jurgen Habermas’ın kimliği nasıl tanımladığına bakabiliriz. Habermas’a göre kimlik, “belirli bir yaştaki kişilerin edindikleri karmaşık özellikler bütünüdür” (1996, s. 532).

Özetle, Erikson kimliği sürekliliği ve derinliği temelinde ele almaya çalışmaktadır. Bu bakımdan, onun kimliği, derinliği, içselliği ve sürekliliği bakımından tanımlayan geleneğin öncüsü olduğunu söyleyebiliriz. Son olarak şunu söylemekle yetinelim: Erikson, ‘millî kimlik’ kavramının da mucididir.

Kimlik kavramının tarihi, yukarıda söylenenlerden hareket edildiğinde, kolaylıkla fark edilebileceği üzere çok fazla eskilere gitmez. Daha çok II. Dünya Savaşı sonrasından başlayarak, ama özellikle 1970’lerden itibaren literatürde yaygın bir biçimde kullanıldığını vurgulamak gerekir.

Emile Durkheim’ın yapısal işlevselciliğinde en yalın ifadesini bulur. Durkheim’a göre toplum birey ile karşılaştırıldığında daha önceliklidir. Yani, toplum, bireylerin eylemlerinin toplamından çok daha fazlasını temsil eder. Dahası, bireylerin eylemlerinin önüne koyduğu sınırlar ile onu belirler (Giddens, 2008, s. 143). Bu sınırlara, o, toplumsal yapı adını veriyor. Bu temel görüşten hareket edildiğinde, bireyin hem kimliğinin hem de diğer özelliklerinin mutlak surette toplum tarafından belirlendiğini vurgulamak gerekir.

Yeni sosyal hareketler kime karşı mücadele etmektedirler? Bu soruya en tatmin edici cevaplardan birini Jurgen Habermas verir. Ona göre, yeni sosyal hareketler içinde yaşadığımız gündelik hayat dünyasının devlet ve piyasa tarafından kolonize edilmesine karşı mücadele etmektedirler. İki farklı koldan, devlet ve piyasa gündelik hayat dünyasını kendi kontrolleri altına almak isterler (Habermas, 1981, s. 34).

Bu varsayımları şu şekilde sıralayabiliriz:

i) Sosyal hareketler kolektif davranışın çatışmacı perspektifinden hareketle anlaşılmalıdır;

ii) kurumsal olan veolmayan kolektif hareket arasında temel bir farklılık yoktur;

iii) hem kurumsal olan hemde olmayan kolektif hareketler kurumsallaşmış güç ilişkileri çerçevesinde çıkar çatışmalarını içerir;

iv) kolektif hareket grupların çıkarlarını rasyonel bir biçimde savunmalarını
içerir;

v) amaçlar ve şikayetler güç ilişkilerinin daimî ürünleridir ve hareketlerin oluşumunu açıklayamazlar; vi) hareketin oluşumu kaynaklar ve fırsatlardaki değişimlere bağlıdır;

vii) başarı grubun bir siyasal aktör olarak tanınması veya artan maddi fayda ile gerçekleşir;

viii) hareketlilik (mobilizasyon) büyük ölçekli, özel amaçlı, bürokratik ve resmî örgütlenmeleri kapsar.

Yeni sosyal hareketler sadece dinî ya da etnik temelli kültürel hak taleplerinin öznesi olarak görülemez. Çevreci hareket, barış hareketi, nükleer karşıtı hareket, komünal yaşam hareketleri, yurttaş eylemleri hareketleri gibi yeni toplumsal hareket örneklerini düşünecek olursak, yeni sosyal hareketlerin faaliyet alanının kapsamını genişletmemiz gerekir. Özetle, yeni toplumsal hareketler paradigması, sistem karşıtı mücadelenin merkezine kültürel talepleri ya da kimliği yerleştirir.

‘Kimlik politikaları’ kavramı, ilk defa 1979 yılında Renee R. Anspach tarafından kullanıma sokulmuştur. Anspach, kavramı engellilerin hem kendileriyle hem de toplumla ilgili algılarını dönüştürmek üzere engellilerce yürütülen aktivizme işaret etmek üzere kullanmıştır.

Bir bakıma, yeni dünya düzeninde içine düşülen yalnızlığa karşı, kimlik temelli yeni toplumsal hareketler bireyler için bir alternatif sunma çabası içine girmişlerdir. Bu durum toplum tarafından olumlu bir görüntüdür.