SOSYOLOJİ II

Entelektüel köklerini Marksist politik ekonomiden alan ve 1970’lerde Immanuel Wallerstein’ın geliştirmiş olduğu kavramlara dayanan bu yaklaşım, dünya ekonomisinde ekonomik ve siyasi gücün eşitsiz dağılımına vurgu yapmaktadır.

“Yeni ekonomi” kuramına göre göç etme kararı tek tek bireyler tarafından değil, bir hane halkının tüm fertleri hatta bazen bir topluluğun tümü gibi birbiri ile ilintili çok sayıda kişi tarafından alınmaktadır (Abadan-Unat, 2002). Bu teori 1990’larda Stark tarafından geliştirilmiş olup, neoklasik geleneğe dayanmakta ve göçe yol açan süreçte göçmenin ailesinin veya hanesinin rolüne dikkat çekmektedir. Göçün yalnızca iki ülke arasındaki gelir farklılıklarıyla değil, ayrıca güvenli iş şansı, yatırım sermayesine erişim ve uzun dönemli risk yönetimi ihtiyacı gibi etmenlerle açıklanması gerekir (Castles ve Miller, 2008).

Massey vd. (2014) göçü açıklayan kuramların birbirinden kopuk olmasından dolayı göçün bütün boyutlarını tümüyle açıklayabilecek nitelikte tek bir göç kuramının söz konusu olmadığını belirtmişlerdir.

Genel olarak, neoklasik yaklaşımlar, piyasa merkezlidir ve göçlerin tarihsel nedenlerini ihmal edip, devletin rolünün önemini görmezden gelmiştir.

1970’li yıllarda Piore tarafından öne sürülen bu yaklaşıma göre, uluslararası göç, modern sanayi toplumlarının içsel iş gücü gereksinimi nedeniyle gerçekleşmektedir.

Göçmenlerde kendi grup aidiyetlerine, dinsel ve etnik kimliklerine güçlü bir bağlılığın gelişmesine tepkisel kimlik oluşumu adını verebiliriz.

Patrick R. Ireland’ın kurumsal yönlendirme yaklaşımı’na göre, göçmen topluluklarının göç sürecinde oluşturdukları siyasi katılım stratejisinde, göç alan ülkenin yasal ve siyasal yapısı özellikle çok önemlidir. I

Entelektüel köklerini Marksist politik ekonomiden alan ve 1970’lerde Immanuel Wallerstein’ın geliştirmiş olduğu kavramlara dayanan bu yaklaşım, dünya ekonomisinde ekonomik ve siyasi gücün eşitsiz dağılımına vurgu yapmaktadır.

1990’lı yıllarda iyiden iyiye artış gösteren bu zorunlu göç dalgası, Türkiye’nin kentlerindeki demografik yapıyı değiştirmekle kalmamış; kentlerin yapısında kültürel, sosyal, ekonomik ve mekânsal birçok dönüşümü de beraberinde getirmiştir. Doğu ve Güneydoğu’dan göç edenler, istisnalar olmakla birlikte, büyük ölçüde sahip oldukları kıt imkânlar ve “zincirleme göç” etkisi nedeniyle büyükşehirlerin çeperinde çöküntü alanları olarak tanımlanan mahallelere yerleşmişlerdir. Zincirleme göçle, yani tanıdıklar, hemşehriler ve akrabaların etrafında şekillenen göç hareketleri ile İstanbul, Adana, İzmir, Mersin, Antalya gibi illerde zaman zaman belli mekânlara sıkışmış ve bunun sonucunda mekânsal açıdan yalıtılmış gettolar ortaya çıkmıştır

Dünya sistemi yaklaşımı, sıklıkla sermayenin çıkarını her şeyin üstünde görerek, bireylerin ve grupların göç etme konusundaki istek ve eğilimlerini analiz dışı bıraktığı için eleştirilmektedir. Ayrıca, bu teorinin problemi küreselleşmenin yapısal öğelerine verdiği ağırlık nedeniyle bireysel veya hane kararı olarak ortaya çıkan göçün insan ilişkileriyle ilgili boyutunu görmezden gelmesidir. Sert (2012)’e göre, bu teori göçü kendi hayatlarının güçlü bir unsuru olan insanların hareketinden çok bir süreç olarak görmektedir.

Castles ve Miller’e göre göçler dört aşamadan geçmektedir. Birinci aşamada, genç işçilerin geçici emek göçü, kazançların ana vatana havalesi ve ana vatana yönelim söz konusudur. Kalışın uzamasıyla ortaya çıkan ikinci aşamada, yeni çevrede karşılıklı yardımlaşmaya duyulan ihtiyaçla akrabalık veya hemşeriliğe dayalı sosyal ağlar kurulmaktadır. Üçüncü aşama, aile birleşmesinin ön plana çıktığı, uzun dönemli kalışın bilincine varıldığı, göç alan ülkeye yönelimin arttığı, kendi kurumlarıyla birlikte yeni etnik toplulukların oluştuğu aşamadır. Dördüncü aşamada ise sürekli yerleşim söz konusu olup, göç alan ülkelerin hükümetlerinin veya halklarının tutumlarına bağlı olarak göçmenler açısından ya güvenli yasal statü ve zamanla vatandaşlığı kazanma imkânı ya da politik dışlanma, sosyoekonomik marjinalleşme ve kalıcı etnik azınlıklar ortaya çıkmaktadır. Doğru cevap C’dir.

Dünya mülteci nüfusunun % 53’ü küresel iç savaşların toplumsal dokuyu alt üst ettiği Suriye, Afganistan ve Somali’den gelmektedir. Dünyadaki her dört mülteciden bir tanesi Suriyeli'dir. Bu üç ülkeyi Sudan, Güney Sudan, Kongo, Myanmar, Güney Afrika Cumhuriyeti, Irak ve Eritre izlemektedir. Bu on ülkeden olan mülteci sayısı dünya mülteci nüfusunun yüzde 77’sini oluşturmaktadır. Doğru cevap E’dir.

Neoklasik Mikro Göç Yaklaşımı’nın merkezi kavramı "insan sermayesi"dir. Bu yaklaşıma göre, göç insan sermayesini arttırdığı ve bu da potansiyel gelecek kazanımları sunduğundan, insanlar eğitime veya mesleki eğitime yatırım yapmaya karar verebilecekleri gibi göçe yatırım yapmaya da karar verebilirler. Doğru cevap E’dir.

1990’larda Stark tarafından geliştirilmiş olan Yeni Ekonomi Kuramı, neoklasik geleneğe dayanmakta olup, göçe yol açan süreçte göçmenin ailesinin veya hanesinin rolüne dikkat çekmektedir. Göçün yalnızca iki ülke arasındaki gelir farklılıklarıyla değil, güvenli iş şansı, yatırım sermayesine erişim ve uzun dönemli risk yönetimi ihtiyacı gibi etmenlerle açıklanması gerektiğine işaret eden kurama göre, rasyonel bir seçim olan göç kararı bireyin değil, aile stratejisinin önemli bir ögesidir. Doğru cevap A'dır.

Wallerstein’ın düşünceleri, uluslararası göçü kapitalist gelişmenin neden olduğu kopma ve yer değiştirmelerin doğal sonucu olarak gören Dünya Sistemleri Kuramı’na temel olmuştur. Doğru cevap E’dir.

İlk defa, Federal Almanya ve Türkiye arasında 30 Ekim 1961 tarihinde iş gücü gönderme anlaşması yapılmış ve bu anlaşmaya dayalı olarak yüz binlerce işçi Almanya’ya göç etmiştir. Daha sonraki süreçte ise Avusturya, Hollanda, Belçika, Fransa ve İsveç gibi iş gücü açığı olan ülkelerle de yapılan sözleşmelerle Batı Avrupa’da sayısı zaman içinde hızla artan bir Türk toplumu ortaya çıkmıştır. Doğru cevap B’dir.

Başlangıçta Türk işçilerinin gittikleri ülkelerde sürekli kalmayacakları noktasından hareket edilmiş ve onlara hukuken "konuk işçi" tanımlaması ve muamelesi yapılmıştır. İlk yıllarda giden işçiler çoğunlukla İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük kentlerden gitmiştir. Ayrıca eğitim düzeyleri daha sonraki göçmen kümelerine kıyasla daha yüksektir.  Yine bu dönem Avrupa’da İtalya, İspanya, Yunanistan gibi ülkelerden gelen işçilerden farklı olarak Türk işçilerin aile birleşimine 1973 sonuna kadar izin verilmemiştir. Bununla birlikte, ilk giden işçiler ağırlıklı olarak erkektir ve rotasyon ilkesine tabi olarak gitmişlerdir. İşçilerin bir yıl süreyle yurt dışında istihdam edildikten sonra yurda dönmelerini ifade eden bu ilke hiç bir zaman uygulanmamıştır. Doğru cevap E’dir.

Soru kökünde bahsi geçen durum bir “kurumsal ırkçılık” örneğidir. Kurumsal ırkçılık, sadece yasal değil, tüm toplumsal yapıya işlemiş sistematik ırkçılık olarak da tanımlanmaktadır. Yani, yasalarda ayrımcı ifadeler olmasa da gerçek yaşanan ilişkilerde kurumsal ırkçılıkla karşılaşılmaktadır. Doğru cevap A’dır.

Türkiye’ye gelen göçlerden biri olan, Bulgaristan ve Kıbrıs gibi yakın komşu ülkelerdeki Türklerin zorunlu göçü 1960'lardan itibaren gerçekleşmiştir. Doğru cevap C’dir.

Türkiye’deki iç göç hareketlerini 1950-1980 arası ve 1980 sonrası şeklinde iki döneme ayırarak ele almak mümkündür. 1950-1980 arasındaki ilk dönemde,1960’lı yıllarda hızlanan ulusal kalkınmacı politikaların sanayileşmeyi hızlandırması göçe ivme kazandırmıştır. Bu dönemdeki iç göçün yönü ağırlıklı olarak kırdan kente olduğu gibi, bölgesel değil ulusal ölçekte gerçekleşmiştir. Ayrıca demografik olarak heterojen bir yapı söz konusudur. Bu dönemde, kentlere yönelik göçün temel nedenleri  kentlerdeki ekonomik olanaklar ve kırsal işsizliktir. Yani 1950’li yıllardan itibaren yoğunlaşan iç göç hareketlerinde iten ve çeken ekonomik faktörler birlikte etkili olmuştur ve bunlara zaman içinde bireysel ve ailevi faktörler de eklenmiştir. Doğru cevap D’dir.