SOSYOLOJİ II

Marx, işçi sınıfının kendi çıkarlarının farkında olmaması durumunu yanlış bilinç olarak tanımlamaktadır.

Hukuk, siyaset ve eğitim gibi alanlardaki tüm düzenlemeler, ekonomik alandaki egemen sınıfın ihtiyaçları çerçevesinde yapılandırılmadadır. Ekonominin belli bir biçimde düzenlenebilmesi ve egemen sınıfın çıkarlarına hizmet etmeye devam edebilmesi için üstyapılar alanındaki, söz gelimi hukuk ve eğitim sistemlerindeki, düzenlemeler bu çıkarlara hizmet edecek şekilde yapılandırılır.

Marx’ın tabakalaşma kuramında ekonomik eşitsizlikler ağırlıklı bir yer tutuyorken, Weber’in tabakalaşma kuramında güç eşitsizlikleridir.

Bourdieu, kültür ve ekonominin tabakalaşmada birlikte çok önemli bir rol oynadığını güçlü bir şekilde ortaya koymuştur. Tabakalaşmada, ekonominin sınıf­sal ayrımları ile kültürün sembolik ayrımları arasında karşılıklı bir ilişki olduğunu göster­meye çalışmıştır.

Marshall, kapitalizmin yarattığı ekonomik ve sosyal eşitsizliklerin, ancak vatandaşlara sağlanabilecek sosyal, siyasal ve medeni haklar ve eşitliklerle dengelenebileceğini öngörür.

Marx’ın toplumsal tabakalaşma anlayışı hem toplumdaki eşitsizlikleri yaratan toplumsal yapıları analiz eder hem de bu eşitsizlikleri ortadan kaldırabilecek toplumsal değişme olanaklarını ortaya koyar

Sermaye (burjuvazi) sınıfı ile işçilerin (proletarya) birbirlerine bağımlı olmaları önemli bir noktadır. Burjuvazi sınıfının ekonomik üretimde kullanacağı iş gücüne ihtiyacı vardır; işçiler ise üretim araçlarının mülkiyetine sahip olmadıklarından, burjuvazi sınıfının ödeyeceği ücretlere muhtaçtırlar. Ama bu karşılıklı bağımlılıkta eşitsiz bir ilişki söz konusudur ve şiddetli bir adaletsizlik vardır. İşçilerin yaptıkları iş ve emekleri üzerinde kontrol ve denetleme hakları neredeyse yoktur. Öte yandan, burjuvazi sınıfı ise, işçilerin emeği üzerinden kendi amacına uygun kârlar elde eder.  Marx, burjuvazinin, emeklerini ücret karşılığında satmak zorunda olan işçileri sömürdüğünü ve emekçilerin ürettiği artı değere el koyarak ayakta kaldığını öne sürer. Kapitalizmin ayırt edici özelliği, Marx’ın emeğin metalaşması dediği, insanların emek gücünün ticari bir mal gibi alınıp satılır hâle gelmesidir.

Sosyoloji alanında, toplumsal tabakalaşmayı ilk defa sistematik olarak inceleyen ve toplumsal yapıdaki eşitsizliklerin tabakalaşmanın temel dayanağı olduğunu ileri süren düşünür Marx’tır.

Marx’ın analizinde kapitalistler, ticari işletmeler, fabrikalar, toprak ve sermaye gibi üretim araçlarını elinde bulunduran ve bu ayrıcalıkları sayesinde de çalışanları sömüren sınıftır. Proletarya ise üretim araçlarının sahibi olmadığı gibi, ötekilerin emeklerini sömürmek gibi bir imkâna ve araçlara da sahip değildir. Marx işçileri, “emeklerinden başka satacak hiçbir şeyi olmayan” bir sınıf olarak tarif eder. Marx burjuvazi ve işçi sınıfına ek olarak, bir de ara bir kategori olarak küçük burjuva sınıfından bahseder. Küçük burjuva sınıfı, ara bir sınıf olup ekonomik olarak kendi kendine yeterli olan serbest meslek sahiplerinden, iş adamlarından ve kendi işletmesinde başka personele ihtiyaç duymadan kendi işini yapan vasıflı çalışanlardan oluşur. Küçük burjuvazi, Marx’a göre, zaman içinde ya mülkiyetini kaybedip işçi sınıfına dâhil olacak ya da daha zenginleşip büyük sermaye sınıfının yani burjuvazinin bir üyesi hâline gelecektir.

Otorite dağılımının yarattığı egemenler ve yönetilenler şeklindeki düşüncesi, Dahrendorf ’u çıkar grupları ve çıkar ilişkileri kavramlarını geliştirmeye yöneltmiştir. Her ilişki veya organizasyonda otorite konumundakiler statükolarını sürdürmeye, yönetilenler konumundakiler de değiştirmeye çalışırlar. Yönetenler ve yönetilenler arasındaki ilişkilerin temelini çıkar çatışması oluşturur. Bu çıkar çatışması çoğu kez gizli olabilir ancak otoritenin veya otorite konumundaki kişinin meşruluğu sorgulanmaya başlandığında çatışma açık hâle gelir hatta açık savaşa dönüşebilir.

Statü grupları birbirinden prestij, yani hem grubun kendi üyelerinin hem de başkalarının atfettikleri saygınlık düzeyi bakımından ayrılırlar.

Bir statü grubu, kendilerini eşitler, aynı değerde varlıklar olarak gören ve başka toplumsal grupların üstünde veya altında algılayan bir insanlar kümesidir.

Sınıflar, üretim ilişkilerindeki yerlerine göre tanımlanırken (mülkiyet sahibi olanlar sermaye sınıfı, emeklerinden başka satacak hiçbir şeyi olmayan mülksüzler ise işçi sınıfı olarak tanımlanır), statü grupları üretime değil tüketime göre tanımlanırlar. 

Bir statü grubu üyelerini birleştiren ve yakınlaştıran temel unsur hayat tarzlarıdır.

Statü grupları ekonomik çıkarlara göre değil, özel bir hayat tarzının ve toplumsal prestiji paylaştıkları bir grubun üyesi olarak davranırlar.

Statü grupları çok sıkıca örgütlenmiş gruplar değildir.