Küreselleşme

En genel anlamı ile küreselleşme kavramı ekonomik, kültürel, politik, teknik ve sosyal alanlarda farklı insan topluluklarının giderek daha çok alanda karşılaşmasını
ve temas kurmasını; bu temas biçimlerine bağlı olarak karşılıklı bağımlılık ilişkileri ve
bütüncül bir dünya algısı geliştirmelerini ifade eder.

Küreselleşme olgusunun başlangıcı olarak kabul edilen ilk gelişmeler MÖ 550 yılında Pers Kralı Büyük Cyrus’un dünyadaki ilk posta teşkilatını kurması ve yine aynı yıl civarında Yunan filozoflarından Anaximander’in ilk dünya haritasını çizmesidir.

Küreselleşme bakımından çok öenmli olan dört zemin ekonomi, kültür, politika ve teknolojidir.

Ekonomik küreselleşme, küresel finans kaynaklarının ve uluslararası şirketlerin, girişim­cinin yerleşik olduğu ülke dışında, ucuz emek ve düşük sabit maliyet imkânlarının oldu­ğu ülkelerde yatırımlar yapmasına dayanır. Ayrıca, üretim ve montaja dayalı olan esnek üretim mekanizmalarının, bilgi ve hizmet sektörlerinin dünya genelinde sınır tanımadan kurulması ve sermayenin, malın ve iş gücünün sınırlar arasında serbest hareket etmesi de ekonomik küreselleşmenin göstergelerindendir.

Küresel Dünya Düze­ni, ekonomide belirli odakların etkinliği ile oluşturulan bir dengeler sistemine işaret eder.

Dün­yada finansal istikrarın sağlanması amacıyla 1944 yılının Temmuz ayında, ABD’nin New Hempshire eyaletindeki Caroll şehrinin Bretton Woods adlı bölgesinde, Mount Washing­ton Hotel’de üç hafta süren bir toplantı yapıldı. Bu toplantı sonunda dünya ticaretinin daha fazla liberalleşerek canlanması için tedbirler alınması; ulus devletlerin korumacı ve katı gümrük politikalarından kaynaklanan yapısal sorunların çözülmesi için adımlar atılması kararları alındı. Bretton Woods Sistemi’nden doğan ve bir kısmı daha he­nüz hayata bile geçirilmeden ortadan kalkan, bir kısmı ise bugün bile ekonomik küresel­leşmeyi yönlendiren kurumlar şunlardır: Uluslararası Ticaret Örgütü (UATÖ) (İngilizce: International Trade Organization (ITO)), Gümrük ve Ticaret Genel Anlaşması (GTGA) (İngilizce: General Agreement on Tariffsand Trade (GATT)), Dünya Ticaret Örgütü, G-30, G-20, IMF ve Dünya Bankası.  

Ekonomik küreselleşmenin önemli bir yansıması, farklı toplumlarda birbirine benze­yen tüketim alışkanlıklarının ortaya çıkmasıdır. Küreselleşme, bireysel özelliklerden so­yutlanmış anonim insan tipleri yaratmaktadır. Bu durum, üreticilerin ve pazarlamacıların işini kolaylaştırmaktadır. 20. yüzyılın başında kitlesel üretim teknolojilerinin gelişmesi, tüketim alışkanlıklarını da değiştirdi. Bu değişime paralel olarak özellikle gelişmiş Batılı ülkelerde, bireylerin üretime katkıları ile tüketim kapasiteleri ara­sında bir orantısızlık ortaya çıktı. Bankacılık sistemindeki gelişmeler, finans sistemleri ve kredi akışları, bu orantısızlığı derinleştirdi. Sonuçta “tüketim toplumu” tabiri ile işaret edilen toplum biçimi ortaya çıktı.

İnsan hakları hareketleri, emek, çevre, yerli halklar, köylüler ve feminist hareketlerin güçlerinin birleştirilmesi ile oluşturulan ve neoliberal küresel politikalara karşı çıkan toplumsal harekettir. Dünya genelinde etkili olmakla birlikte KAH daha çok Batı ülkelerinde, Latin Amerika, Güney ve Güneydoğu Asya ve kısmen Afrika’da etkilidir.

İnsan topluluklarının oluşmasında etkili olan ve doğal olmayan her türlü araç, süreç ve işlev, kültürü meydana getirir. Burada, kültürün doğal ögelerden etkilendiğini ve doğa ile etkileşim içerisinde olduğunu vurgulamak gerek. Örneğin ölüm doğal bir olaydır. Tek başına ölüm olgusu kültürün parçası olamaz ancak ölüm merasimleri kültürün parçası­dır. Tarlaya buğday ekerken kullanılan aletler ve ekim yapma biçimi kültürün parçasıdır.

İnsan topluluklarının oluşmasında etkili olan ve doğal ol­mayan her türlü araç, süreç ve işlevin, bulunduğu yerel şartların dışına taşınarak dünya genelinde yaygınlaşmasına kültürel küreselleşme denir.

“Gelişmiş” ülkelerin ürettiği kültürel içerikler, teknolojik ve ekonomik araçlarla birlikte dünyanın geri kalanına ihraç edilmektedir. Gelişmişlik kavramının Batılılaşma (veya modernleşme) kavramı ile eş anlamlı hâle gelmiş olması, bu görüşü desteklemektedir. Bu görüşe göre dünyada ikili bir yapı söz konusudur. Bu yapı İngilizce “the west and the rest” (Batı ve ondan geriye kalanlar) tabiri ile anlatılır.

Koloni, bir ülkenin uzak bir ül­keye (çoğunlukla yerel siyasal otoritelerle barışık olarak ama kimi zaman da onlarla çatışma hâlinde) kendi yurttaşlarından bir miktar nüfusu yerleştirerek oranın yönetimine doğrudan veya dolaylı olarak etkide bulunması ve böylece oranın doğal kaynaklarını kendi ülkesine transfer etmesiyle meydana çıkar.

İspanyollar ve Portekizlilerin Güney Amerika’da, Fransızların Kuzey Afrika’da ve İngilizlerin Hindistan’da ve dünyanın farklı yerlerinde kurduğu yapılardır.

Gelişmiş Avrupa ülkelerinde modernizm şu kavramlarla birlik­te anlam bulur: Ekonomik rasyonalite, planlamacılık, kesinlik, akılcılık, laiklik, iş bölümü, kentleşme, makinalaşma, seri üretim, endüstrileşme, teknolojik gelişme, refah düzeyinin yükselmesi ve rahatlık.

Post-modernizm kavramı­nı, modernleşmenin ideolojik motif olmaktan çıkması anlamına gelecek şekilde kullanan­lar olduğu gibi modenizmin bir sonraki tarihsel aşaması, dolayısıyla da onun devamı gibi algılayanlar da söz konusudur. Post-modernizm Batıda ilk defa mimarlık alanında ortaya çıkmış bir yaklaşımdır. Köşeli, işlevsel ve modern yapıların yerine sanatsal değerine ağırlık verilen, merkezsizleşmiş ve karmaşıklaşmış yapıların gelmesi, mimarlık alanındaki post-modernizmi ifade eder. Her düşünce alanında ve bilimsel disiplinde farklı bir tanımı yapılsa da post-modernizmin ima ettiği anlamlar şunlardır: Merkezsizleşme (adem-i merkeziyet), asimetrik ilişkilerde dışarıda kalanın veya uzakta olanın merkezde ve yakında olanla eşit­lenmesi, taşranın önem kazanması, büyük anlatıların (Marksizm, sosyalizm, faşizm gibi) inandırıcılığını ya da önemini yitirmesi, bireysel ve kişisel olanın önem kazanması.

M.Ö. 550 yılında ilk posta teşkilatının kurulması, 1832 yılında telgrafın icadı, 1877’de telefonun icadı, 1960’lardaki radyo, televizyon ve gazete, 2000’li yıllardan itibaren internet ve sosyal medyanın gelişmesi, küreselleşmeye yönelik büyük olaylardır.

Sanayi Devrimi’nin önemli sonuçlarından biri ulaşım sektöründe meydana gelen deği­şimlerdir. Buhar gücünün kullanılmaya başlaması ile birlikte demir yolu taşımacılığı baş döndüren bir hızla ilerlemeye başladı. Ulaşım teknolojileri, ticari malların ve insanların hareketliliği için önemli bir.  fırsat ya­rattı. İletişim teknolojileri ile ulaşım teknolojileri birleştiğinde uluslararası turizmin kapasitesi doğal olarak artış göstermektedir. İnternet aracılığı ile tu­rizm imkânlarının ve cazibe merkezlerinin tanıtımı, uluslararası insan hareketliliğini ko­laylaştırmaktadır. Ulaşım teknolojisinin küreselleşme üzerindeki etkisini görmenin bir başka yolu, tica­ri amaçlı taşımacılık sektörüne bakmaktır. 1956 yılında konteyner gemileri taşımacılıkta kullanılmaya başlandı. Günümüzde deniz, hava, kara ve demir yolu taşımacılığı sürekli olarak yenilenmekte; hızlı tren, kargo uçaklar, bireysel (özel) ve toplu taşıma imkânları insan ve mal hareketlili­ğini artırmaktadır. Tüm bunlar, farklı toplumların çeşitli biçimlerde karşılaşmasını sağla­makta ve küreselleşmeye katkıda bulunmaktadır.

Po­litik küreselleşme dendiği zaman uluslararası örgütlenmeler, ulusaltı bölgesel özerklikler, refah sonrası kamu politikaları ve küresel toplumsal hareketler gibi kavramlar akla gelir (Ray, 2007, s. 1956). Bu nedenlerle politik küreselleşme, yalnızca ulus-devletçi politikala­rın değil, her türlü devletçi politikaların altını oyan sosyolojik bir süreçtir. Devletçi politi­kalar, eğitim, sağlık, güvenlik, ticaret, hukuk, finans, üretim, istihdam gibi çok geniş alan­da yegâne düzenleyici gücün devlet olduğu sistemlerde geçerlidir.

Ula­şım, iletişim ve savaş teknolojilerindeki hızlı gelişmeler Bretton Woods anlaşmasının mey­dana getirdiği küresel düzenle birleşince dünyanın her yerinde kendisine “küresel misyon­lar” biçen “küresel güçler” meydana çıktı. Fransa, İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri ve Rusya bu tür “küresel güçlerin” önde gelen örnekleridir. Bu küresel güçlerin çıkar çatışma­ları ve küresel egemenlik iddiaları, küresel politik düzenin şekillenmesinde önemli rol oy­namaktadır. Amerika Birleşik Devletleri ile Rusya arasındaki “Soğuk Savaş” bu tür politik gerilimlerin en iyi bilinen örneğidir.

Küreselleşmenin başlıca tasarlayıcı-yön verici aktör­leri ulus-devletler, Milletler Ligi, Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği, NATO, Dünya Sağlık Örgütü ve Dünya Bankası gibi aktörlerdir. Küreselleşmenin uygulayıcı aktörleri dediğimiz zaman ise akla gelen kuruluşlar Amnesty International ve Sınır Aşan Gazeteciler gibi ulus­lararası sivil toplum kuruluşlarının yanı sıra ulus-ötesi (çok uluslu) şirketler, uluslararası kalite, akreditasyon ve standart kuruluşları ve uluslararası derecelendirme kuruluşlarıdır. Örneğin Moody’s adlı şirket, küresel sermaye piyasaları hakkında gözlemler yapar ve farklı para piyasalarını derecelendirerek yatırımcılara yol gösterir; para piyasalarını birbirine en­tegre eder.