SOSYOLOJİ II - Deneme Sınavı - 7

İnçacılar denince ilk elden akla üç isim gelir. Erik Hobsbawm, Ernest Gellner ve Benedict Anderson. Her birinin ortak iddiası milletlerin tarih kadar eski değil de, modern zamanlara özgü olduğudur. Örneğin, Hobsbawm milletin modern anlamı ile kullanımının 18. yüzyılından daha öncesine dayanamayacağı, milliyetçiliklerin ve ulus-devletlerin milletten önce geldikleri ve milletleri inşa ettikleri temel önermesinden hareket eder. Ona göre, millet, bir ‘toplumsal mühendislik’in ürünüdür. Söz konusu mühendislik faaliyetinin amacı, halkın denetim altına alınması ve sistemle kaynaştırılması yoluyla seçkinlerin çıkarlarının muhafaza edilmesidir. Bu amaçla milliyetçilik, önceden var olan kültürleri alır ve onları millete dönüştürür; bazen milletleri icat eder, çoğu zaman da var olan kültürleri tamamen yok eder (1995, s. 17-24). Hobsbawm’ınkine benzer bir düşünsel temel Gellner’da da karşımıza çıkar. Ona göre de millet milliyetçiliğin bizzat kendisi tarafından inşa edilmiştir. Özetle, özcülerin iddialarını reddeden bu iki isim milletin ortaya çıkışını kapitalizm, sanayileşme ve modernleşme bağlamında ele alır. Doğru cevap C'dir.

Yanlış Bilinç: İnsanın, türsel özünü kurtarmaktan ziyade, köleliğini pekiştiren düşünceyi anlatan bir Marksist kavramdır. Burada kastedilen, düşüncenin insanlığın kolektif yaşamında hizmet ettiği amaçtır. Yanlış bilinç, evrensel bir sınıf olan proleteryanın özgürleştirici ve geliştirici rolünü gizlemeye yaramaktadır (Kaynak: Marshall, Gordon. (1999). Sosyoloji Sözlüğü, çev. Osman Akınhay ve Derya Kömürcü, Bilim ve Sanat Yayınları: Ankara). Doğru cevap B'dir.

Steve Fenton’a göre, ırk kavramının gözden düşmesinin üç temel sebebi vardır. Öncelikle, ırk bilimcilerin var olduklarını iddia ettikleri ırkların kendi içlerinde gösterdikleri çeşitliliklerin kendi aralarındakilerden daha fazla olduğunun anlaşılmış olması ırk kavramının gözden düşmesine yol açmıştır. İkinci olarak, ırksal farklılıkların, ırksal olarak kalıtımla geldiği varsayılan başka pek çok farklılığı da açıklayabileceği biçimindeki önerme artık kabul görmemektedir. Bunun yerine, ırksal farklılıkları tarihsel koşulların ve kültürel farklılaşmaların bir ürünü olarak görmek sosyologlar ve antropologlarca daha çok tercih edilen bir düşünce haline gelmiştir. Son olarak, ırkın uzunca bir süre insanlık onurunun ve aşağı/gereksiz görülen ırkların yaşama hakkının hiçe sayılmasına hizmet etmesi sebebi ile edindiği kötü şöhret gözden düşmesinin bir başka önemli sebebidir. Doğru yanıt E'dir.

Etnik gruplar arasındaki farklılıkların sebebi konusundaki yapılan değerlendirmelerde iki temel bakış açısı vardır. Bunlardan ilkine göre, etnik gruplar, komşu grupların tepkisine karşı kendi kültürlerini korumaktadırlar. İkincisine göre ise, kültürel farklılıklar coğrafi ve toplumsal yalıtılmışlıkla ilişkilidir. Doğru yanıt C'dir.

İnsanlar genellikle ait oldukları etnik gruba dair olumlu, başka gruplara karşı ise olumsuz ön yargılara sahiptirler. Öte yandan ön yargılar çoğunlukla bir grubun sabit ve kalıplaşmış bir biçimde tanımlandığı kalıp yargılar üzerine inşa edilirler. Kalıp yargı, bir grup kişiye atfedilen özellikler bütünü olarak tanımlanabilir. Bir başka biçimde söylenirse, kalıp yargılar başka etnik gruplarla ilgili kafamızda oluşmuş imgelerdir. kalıp yargı, tıpkı bir kalıp, bir klişe gibi, algı, bellek ve temsilleri etkileyen bir bakış çerçevesidir. Ön yargı ise, deneyimden önce a priori bir yargı olarak kanaatleri etkileyen bir hareket noktasıdır. Doğru yanıt A'dır.

Ayrımcı davranışa dayalı ırkçılık, ayırma ve mertebelendirme biçiminde ortaya çıkan sınıflandırma düzeyinde yer almaktadır. İlaveten, tabi kılma, boyun eğdirme, hâkim olma, kendi grubunun çıkarlarını gözetme, tasnif etme, dışlama benzeri çeşitli davranışlar, edim ve pratikler gibi özelliklerle nitelendirilebilir. Doğru yanıt D'dir.

Fiziksel ve fizyolojik farklılıkları hiyerarşik bir biçimde sınıflandırma temelinde uzunca bir süre varlığını sürdüren ırkçılık, artık hükmünü yitirdi. Fakat bu ırkçılığın insan toplulukları arasındaki ilişkilerdeki ya da etnik gruplar arasındaki ilişkilerdeki etkinliğini bütünüyle yitirdiği anlamına gelmemektedir. Tam tersine, kültürel bir forma bürünerek varlığını devam ettirmektedir. Irkçılığın kültürel bir forma bürünmesi, ırklar arasındaki hiyerarşik sınıflandırmanın fiziksel ve fizyolojik özelliklere bağlı olarak yapılmaktan vazgeçilmiş olmasını temsil eder. Artık ırkları hiyerarşik olarak sınıflandırmak için elde daha inceltilmiş ve gizlenmiş bir araç vardır: Kültür. Doğru yanıt B'dir.

2016 yılının başında, Oscar almaya aday gösterilen isimler arasında hiçbir Afrika kökenli Amerikalı’nın yer almayışı Oscar ödüllerini dağıtan Akademi’ye yönelik ırkçılık eleştirilerinin dile getirilmesine yol açmıştı. Sinema dünyasının pek çok ünlü ismi uygulanan ayrımcılık sebebi ile ödül törenine katılmayacağını duyurmuştu. İşte Oscar ödülleri kapsamında yaşanan bu tartışmanın açığa çıkardığı ayrımcılık da bir tür kurumsal ırkçılık örneğidir. Doğru yanıt E'dir.

Öncülüğünü sosyolog Edward Shills ve antropolog Clifford Geertz’in yaptığı ilkçi (primordialist) yaklaşım, etnik kimliği, “konuşma yeteneği, koku alma, görme duyuları ya da cinsiyet kadar doğal bir parçamız olarak görür”. Doğru yanıt A'dır.

Eriksen, farklı etnik ilişki biçimlerini temsil eden dört etnik grup türü ayırt ediyor. Bunlar i) kentsel etnik azınlıklar, ii) yerli halklar, iii) ulus-öncesi halklar (etno-milliyetçi akımlar) ve iv) çoğul toplumlarda etnik gruplar. Doğru yanıt D'dir.

Eritme potası modelinde, bütün etnik gruplar ya da kültürler birbirlerine karışarak, melezleşerek ortaya yeni bir kültür çıkar. Doğru yanıt C'dir.

Küreselleşme modern zamanlarda mı ortaya çıkmıştır? Başka kelimelerle sorarsak, küreselleşme olgusu ne kadar eskidir? Bazı yazarlar, küreselleşmenin tarihinde kilometre taşı olarak yer alan gelişmelerle ilgili bir zaman çizelgesi ortaya koyan önemli çalışmalar yapmışlardır. Küreselleşme sürecinin belirli anahtar olaylar aracılığı ile nasıl ilerlediğini görebilmek bakımından yararlı olan bir çizelgenin ayrıntılı özetini bu bölümün sonunda, okuma parçası biçiminde bulabilirsiniz. Bahse konu çizelgede yer alan ve küreselleşme olgusunun başlangıcı olarak kabul edilen ilk gelişmeler MÖ 550 yılında Pers Kralı Büyük Cyrus’un dünyadaki ilk posta teşkilatını kurması ve yine aynı yıl civarında Yunan filozoflarından Anaximander’in ilk dünya haritasını çizmesidir.

Örneğin ölüm doğal bir olaydır. Tek başına ölüm olgusu kültürün parçası olamaz ancak ölüm merasimleri kültürün parçasıdır. Tarlaya buğday ekerken kullanılan aletler ve ekim yapma biçimi kültürün parçasıdır. Diğer yandan bir kentin aldığı yağış miktarı; bir yerleşim yerinin yüzey şekilleri kültürün parçası değildir. Çünkü bunlar doğaya ait, verili şeylerdir. Doğadan yararlanma biçimleri ya da doğa ile kurulan ilişki biçimleri kültürün parçasıdır. Örneğin nehirler bir yerdeki kültürün parçası olarak görülemez ama nehirlerden yararlanma biçimleri, o bölgedeki insanların kültürünün bir parçasıdır. Kimi kültürel ögeler ise doğadan büyük oranda bağımsızdır (evlilik törenleri gibi).

Kolonyalizm ve emperyalizm kavramları çoğunlukla aynı anlamda kullanılsa da aralarında fark var. Kolonyalizm, bir milletin başka bir millet üzerinde fiilen hâkimiyet kurması ve onların kaynaklarını kullanması anlamına gelir. Emperyalizm ise başka bir millet üzerine egemenlik kurma doğrultusunda ideolojik hedeflere sahip olmak anlamına gelir. Söylediğimiz gibi, birbirine çok yakın gibi görünse de kolonyalizmin uygulama, emperyalizmin ise ideoloji olduğunu söyleyerek bu iki kavramı kabaca ayırt edebiliriz.

MÖ 202: İpek Yolu olarak bilinen ve kıtalar arası ticareti mümkün kılan ticaret yolunun tamamlanmasını sağlayan Çin hükümdarı Gaozu hükümranlığını kurdu.

MS 632: Farklı coğrafyalardaki Müslümanların küresel lideri olan Ebu Bekir halife oldu.

 MS 1305: Fransız siyaset felsefecisi Pierre Debois uluslararası hukuk divanı kurulmasını önerdi.

MS 1402: Kanarya Adası İspanyollar tarafından işgal edildi (bu işgal, küreselleşmede önemli rolü olan sömürgeciliğin miladı sayılabilir).

Küreselleşme kavramını ilk kez akademik bir çerçeve içerisinde ele alan yazarlardan biri olan Robertson küreselleşmenin tanımlanmasında anahtar rolü oynayan iki kavram olduğunu söyler: Karşılıklı bağımlılık ve küresel bütünlük algısı (Robertson, 1992, s. 8).

Küreselleşme bakımından en önemli olan dört karşılaşma zemininden söz edeceğiz. Küreselleşme süreci için hayati roller ifa eden ve bu bölümde ele alacağımız zeminler şunlardır: Ekonomi, kültür, politika ve teknoloji.

Ekonomik küreselleşmeyi yönlendiren kurumlar şunlardır: Uluslararası Ticaret Örgütü (UATÖ) (İngilizce: International Trade Organization (ITO)), Gümrük ve Ticaret Genel Anlaşması (GTGA) (İngilizce: General Agreement on Tariffsand Trade (GATT)), Dünya Ticaret Örgütü, G-30, G-20, IMF ve Dünya Bankası.

Küreselleşme ile ilgili literatüre son zamanlarda giren ve giderek önem kazanan bazı konular şunlar: Eğitimde (özellikle yükseköğretimde) küreselleşme, küresel sosyal hareketler, yeni medya (sosyal medya) ve küreselleşme, küresel etik, evrensel hukuk, din, göç, küresel güvenlik ve küresel terörizm.

Kültürel küreselleşme, sinema ve müzik alanlarından başka, çok çeşitli alanlarda incelenmesi gereken bir olgudur. Ulus ötesi spor ve yarışma etkinlikleri (olimpiyatlar, futbol, basketbol (NBA) ve araba yarışları (Formula-1)), kültürel küreselleşmenin önemli unsurları arasındadır.