SOSYOLOJİ II - Deneme Sınavı - 5

Dünya sistemi yaklaşımı, sıklıkla sermayenin çıkarını her şeyin üstünde görerek, bireylerin ve grupların göç etme konusundaki istek ve eğilimlerini analiz dışı bıraktığı için eleştirilmektedir. Ayrıca, bu teorinin problemi küreselleşmenin yapısal öğelerine verdiği ağırlık nedeniyle bireysel veya hane kararı olarak ortaya çıkan göçün insan ilişkileriyle ilgili boyutunu görmezden gelmesidir. Sert (2012)’e göre, bu teori göçü kendi hayatlarının güçlü bir unsuru olan insanların hareketinden çok bir süreç olarak görmektedir.

Castles ve Miller’e göre göçler dört aşamadan geçmektedir. Birinci aşamada, genç işçilerin geçici emek göçü, kazançların ana vatana havalesi ve ana vatana yönelim söz konusudur. Kalışın uzamasıyla ortaya çıkan ikinci aşamada, yeni çevrede karşılıklı yardımlaşmaya duyulan ihtiyaçla akrabalık veya hemşeriliğe dayalı sosyal ağlar kurulmaktadır. Üçüncü aşama, aile birleşmesinin ön plana çıktığı, uzun dönemli kalışın bilincine varıldığı, göç alan ülkeye yönelimin arttığı, kendi kurumlarıyla birlikte yeni etnik toplulukların oluştuğu aşamadır. Dördüncü aşamada ise sürekli yerleşim söz konusu olup, göç alan ülkelerin hükümetlerinin veya halklarının tutumlarına bağlı olarak göçmenler açısından ya güvenli yasal statü ve zamanla vatandaşlığı kazanma imkânı ya da politik dışlanma, sosyoekonomik marjinalleşme ve kalıcı etnik azınlıklar ortaya çıkmaktadır. Doğru cevap C’dir.

Dünya mülteci nüfusunun % 53’ü küresel iç savaşların toplumsal dokuyu alt üst ettiği Suriye, Afganistan ve Somali’den gelmektedir. Dünyadaki her dört mülteciden bir tanesi Suriyeli'dir. Bu üç ülkeyi Sudan, Güney Sudan, Kongo, Myanmar, Güney Afrika Cumhuriyeti, Irak ve Eritre izlemektedir. Bu on ülkeden olan mülteci sayısı dünya mülteci nüfusunun yüzde 77’sini oluşturmaktadır. Doğru cevap E’dir.

Neoklasik Mikro Göç Yaklaşımı’nın merkezi kavramı "insan sermayesi"dir. Bu yaklaşıma göre, göç insan sermayesini arttırdığı ve bu da potansiyel gelecek kazanımları sunduğundan, insanlar eğitime veya mesleki eğitime yatırım yapmaya karar verebilecekleri gibi göçe yatırım yapmaya da karar verebilirler. Doğru cevap E’dir.

1990’larda Stark tarafından geliştirilmiş olan Yeni Ekonomi Kuramı, neoklasik geleneğe dayanmakta olup, göçe yol açan süreçte göçmenin ailesinin veya hanesinin rolüne dikkat çekmektedir. Göçün yalnızca iki ülke arasındaki gelir farklılıklarıyla değil, güvenli iş şansı, yatırım sermayesine erişim ve uzun dönemli risk yönetimi ihtiyacı gibi etmenlerle açıklanması gerektiğine işaret eden kurama göre, rasyonel bir seçim olan göç kararı bireyin değil, aile stratejisinin önemli bir ögesidir. Doğru cevap A'dır.

Wallerstein’ın düşünceleri, uluslararası göçü kapitalist gelişmenin neden olduğu kopma ve yer değiştirmelerin doğal sonucu olarak gören Dünya Sistemleri Kuramı’na temel olmuştur. Doğru cevap E’dir.

İlk defa, Federal Almanya ve Türkiye arasında 30 Ekim 1961 tarihinde iş gücü gönderme anlaşması yapılmış ve bu anlaşmaya dayalı olarak yüz binlerce işçi Almanya’ya göç etmiştir. Daha sonraki süreçte ise Avusturya, Hollanda, Belçika, Fransa ve İsveç gibi iş gücü açığı olan ülkelerle de yapılan sözleşmelerle Batı Avrupa’da sayısı zaman içinde hızla artan bir Türk toplumu ortaya çıkmıştır. Doğru cevap B’dir.

Başlangıçta Türk işçilerinin gittikleri ülkelerde sürekli kalmayacakları noktasından hareket edilmiş ve onlara hukuken "konuk işçi" tanımlaması ve muamelesi yapılmıştır. İlk yıllarda giden işçiler çoğunlukla İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük kentlerden gitmiştir. Ayrıca eğitim düzeyleri daha sonraki göçmen kümelerine kıyasla daha yüksektir.  Yine bu dönem Avrupa’da İtalya, İspanya, Yunanistan gibi ülkelerden gelen işçilerden farklı olarak Türk işçilerin aile birleşimine 1973 sonuna kadar izin verilmemiştir. Bununla birlikte, ilk giden işçiler ağırlıklı olarak erkektir ve rotasyon ilkesine tabi olarak gitmişlerdir. İşçilerin bir yıl süreyle yurt dışında istihdam edildikten sonra yurda dönmelerini ifade eden bu ilke hiç bir zaman uygulanmamıştır. Doğru cevap E’dir.

Soru kökünde bahsi geçen durum bir “kurumsal ırkçılık” örneğidir. Kurumsal ırkçılık, sadece yasal değil, tüm toplumsal yapıya işlemiş sistematik ırkçılık olarak da tanımlanmaktadır. Yani, yasalarda ayrımcı ifadeler olmasa da gerçek yaşanan ilişkilerde kurumsal ırkçılıkla karşılaşılmaktadır. Doğru cevap A’dır.

Türkiye’ye gelen göçlerden biri olan, Bulgaristan ve Kıbrıs gibi yakın komşu ülkelerdeki Türklerin zorunlu göçü 1960'lardan itibaren gerçekleşmiştir. Doğru cevap C’dir.

Türkiye’deki iç göç hareketlerini 1950-1980 arası ve 1980 sonrası şeklinde iki döneme ayırarak ele almak mümkündür. 1950-1980 arasındaki ilk dönemde,1960’lı yıllarda hızlanan ulusal kalkınmacı politikaların sanayileşmeyi hızlandırması göçe ivme kazandırmıştır. Bu dönemdeki iç göçün yönü ağırlıklı olarak kırdan kente olduğu gibi, bölgesel değil ulusal ölçekte gerçekleşmiştir. Ayrıca demografik olarak heterojen bir yapı söz konusudur. Bu dönemde, kentlere yönelik göçün temel nedenleri  kentlerdeki ekonomik olanaklar ve kırsal işsizliktir. Yani 1950’li yıllardan itibaren yoğunlaşan iç göç hareketlerinde iten ve çeken ekonomik faktörler birlikte etkili olmuştur ve bunlara zaman içinde bireysel ve ailevi faktörler de eklenmiştir. Doğru cevap D’dir.

Etnisite ve onunla ilişkili kavramlara yönelik ilginin artışı, tarihsel olarak ancak 1960’lara kadar götürülebilir. Bu tarih, aynı zamanda sosyal bilimcilerin “kimlik” kavramına yönelik ilgilerinin arttığı bir dönemdir. “Kimlik” ve “etnisite” kavramlarının yoğun bir biçimde eş zamanlı olarak dolaşıma girişi, sosyal bilimcilerin gündelik hayat içinde karşılaştıkları sorunları analiz etme ve çözme arayışlarının bir yansıması olarak görülebilir. Doğru cevap C’dir.

Sosyolojinin kurucularının hemen hepsi modern toplumda ne dinin ne de etnisitenin önemli bir etkinliğe ve güce sahip olamayacaklarını varsaymışlardır. Bu kurucular içinde sadece Max Weber doğrudan doğruya etnisite ile ilişkili meselelere değinmiştir. Comte, Durkheim ve Marx ise ağırlıklı olarak etnisite merkezli bir tartışmayı gereksiz bulmuşlardır. Doğru cevap A’dır.

Avrupa ülkelerinin sömürgeci stratejilerini meşrulaştırmak üzere yararlandıkları teorisyen  Arthur de Gobineau’dur. Modern ırkçılığın babası kabul edilen Arthur de Gobineau, insan topluluklarını beyaz (caucasian), siyah (negroid) ve sarı (mongoloid) olmak üzere üç temel ırka dayalı olarak sınıflandırmıştır. Buna göre, beyaz ırk, üstün bir zekâ, ahlak ve iradeye sahipken, siyah ırk hayvani bir tabiat, ahlak yoksunluğu ve duygusal kararsızlıkta ifadesini bulan düşük kapasiteli bir insan topluluğudur. Doğru cevap D’dir.

Etnisite, etimolojik kökenleri itibarıyla, putperest anlamındaki Yunanca ethnikos’tan türetilen bir kavramdır. 19. yüzyıla kadar büyük ölçüde putperest, pagan veya Gentile [dininizden olmayan] anlamlarında kullanılmıştır. Kavram, 19. yüzyılın ortalarından itibaren ırk özelliklerine değinen bir anlam içeriğiyle donatılmıştır. 20. yüzyılın başlarında ise, özellikle ABD’de etnik diye anılanlar Yahudi, İtalyan, İrlanda, Japon ve Çin kökenlilerdir. Söz konusu kökenlerden gelenler Batı Avrupa kökenlilere göre “daha aşağıda” birer toplumsal kategori olarak kabul edilmişlerdir. Doğru cevap D’dir.

Ünlü sosyolog Erving Goffman'ın, toplumun hemen hemen her alanında itibarsızlaştırıcı etki yaratan nitelikler, sıfatlar biçiminde tanımladığı kavram "damga"dır. Doğru cevap C’dir.

Irkçılığın temel olarak, “ön yargı olarak ırkçılık”, “ davranış olarak ırkçılık” ve “ideoloji olarak ırkçılık” olmak üzere üç farklı boyutu vardır. Algı düzeyinde konumlanabilen “ön yargı olarak ırkçılık” gizli düşmanlık, katı duygular, hazır kanaatler, tarafgir soyutlamalar (eylem düzenleme), çeşitli tutum, duygu ve eğilimler gibi özelliklerle nitelenmektedir. "Ayrımcı davranışa dayalı ırkçılık" ise, ayırma ve mertebelendirme biçiminde ortaya çıkan sınıflandırma düzeyinde yer almaktadır ve tabi kılma, boyun eğdirme, hâkim olma, kendi grubunun çıkarlarını gözetme, tasnif etme, dışlama benzeri çeşitli davranışlar, edim ve pratikler gibi özelliklerle nitelendirilebilir. Son olarak ideoloji olarak ırkçılık, açıklama (meşrulaştırma) düzeyinde yer almaktadır ve şiddetin meşrulaştırılması, edimlerin haklılaştırılması, birtakım değerler ve temsiller sistemi ve ideoloji gibi özelliklerle nitelenebilir. Doğru cevap C’dir.

Öncülüğünü sosyolog Edward Shills ve antropolog Clifford Geertz’in yaptığı ilkçi (primordialist) yaklaşım, etnik kimliği, konuşma yeteneği, koku alma, görme duyuları ya da cinsiyet kadar doğal bir parçamız olarak görür. Yani etnik kimlik, ilkçiler için değişmeden kalan sabit bir özü temsil etmektedir. İkinci ve buna bağlı olarak, ilkçiler için, hem etnik kimliğin hem de millet ve milliyetçiliğin kökenleri tarihin derinliklerinde saklıdır. Doğru cevap C’dir.

Brass “Araçsalcı”;  Balibar, “Marksist”, Smith “Etno-Sembolcü”, Geertz, “İlkçi” ve Hobsbawm ise “İnşacı” yaklaşımın bir temsilcisidir. İnşacı yaklaşım söz konusu olduğunda öne çıkan diğer iki isim, Ernest Gellner ve Benedict Anderson’dur. Bu üç kuramcının ortak iddiası milletlerin tarih kadar eski değil, modern zamanlara özgü olduğudur. Doğru cevap C’dir.

Eriksen, "kentsel etnik azınlıklar", "yerli halklar", "ulus-öncesi halklar (etno-milliyetçi akımlar)" ve "çoğul toplumlarda etnik gruplar" olmak üzere farklı etnik ilişki biçimlerini temsil eden dört etnik grup türüne işaret etmiştir. Bunlardan kentsel etnik azınlıklar, sanayileşmenin doğal ürünü olarak ortaya çıkmış bir kategoridir. Sanayileşmenin beraberinde emek gücüne yönelik çok yoğun bir talebi getirmesi ile birlikte, insanlar dünyanın sanayileşmemiş ülkelerinden sanayileşmiş ülkelere göç etmişlerdir. Özellikle Avrupa’daki Avrupalı olmayan azınlıklar, Amerika’daki İspanyol kökenliler ve Afrikalılar bu türden bir etnik azınlığı temsil etmektedirler. Söz konusu grupları konu edinen çalışmalar ağırlıklı olarak göç sonrası yaşanan uyum sorunlarına odaklanmışlardır. Örneğin Almanya’ya göç eden Türkler ile Almanlar arasındaki ilişkiler ve Türklerin göç ettikleri ülkede yaşadıkları kimlik sorunları bu türden çalışmaların odak noktasını oluşturmaktadır. Doğru cevap A’dır.