SOSYOLOJİ II - Deneme Sınavı - 3

Kimlik politikaları farklı kolektif kimlikler arasındaki ya da devlet ile kolektif kimlikler arasındaki iletişim kanallarını hızla kapatma eğilimi içine girmeleri sebebi ile büyük bir hayal kırıklığı yaratmışlardır. Bunun temel sebebi, dinsel, etnik ve cinsiyete dayalı kimliklerin, yer yer tarihsel gerçekliğin içinde inşa edildikleri ve bir tesadüfün olumsallığın) ürünü oldukları, yani kendilerine herhangi bir biçimde “özsellik” atfedilemeyeceği hâlde, sorgulanamaz, değeri kendinden menkul, sabit ve mutlak bir “öz”ü temsil etmeye başlamalarıdır. Bir başka biçimde söylenirse, başkaları ile iletişim kurmak yerine, kimlik temelli yeni sosyal hareketlerin ya da cemaatlerin kendi içlerine kapanmaları, sadece kendi çıkarları ve değerleri uğruna mücadele etmeleri köklü bir toplumsal dönüşüm için evrensel bir ufkun ortaya konmasını engellemiştir. Dahası, devlet ile cemaatler arasındaki ya da cemaatlerin kendi aralarındaki ilişkilerin barışçıl bir zeminde inşa edilmesini engellemiştir. Her biri kısa bir süre içinde çatışma üretim mekanizmaları hâline gelmişlerdir. Çok kültürlü bir toplumda bir arada yaşayabilmenin mümkün yollarını göstermeye hizmet etmek yerine, kimlik temelli yeni toplumsal hareketler, toplumsal kutuplaşmanın ve çatışmaların derinleşmesine ciddi anlamda katkı sağlamışlardır. İkinci olarak, kimlik politikalarının dile getirdikleri farklılık talepleri (veya otantiklik iddiaları), kimlikler arasındaki sınırları esnetmeye değil büyütmeye hizmet eder hâle gelmiştir. Cemaatler kendi içine kapalı birer örgütlenme hâline geldikçe, standartlaşmanın hem niteliksel hem de niceliksel olarak geriletilmesine değil, yoğunlaşmasına yol açmışlardır. Bir bakıma, standartlaşma azalmamış, sadece daha küçük birimler hâlinde küçülerek çoğalmıştır. Üçüncü olarak, kimlik politikalarının birey üzerindeki olumsuz yansımalarına da özellikle dikkat etmek gerekir. Kimlik politikalarının standartlaştırıcı, homojenleştirici bir mekanizma olarak öne çıkması, bireylerin bir kimlikle radikal bir biçimde özdeşleşmesini zorunlu hâle getirmiştir. Yani bireysel özgürlüklerin, bireyin kendi aklı istikametinde kendince yol almasının katı bir biçimde önüne geçilmiştir. Birey, özdeşleşmeye ve bir kimliğe mutlak aidiyete mahkum edilmiştir. Bireyin kimlik politikalarınca bir kimlikle katı bir biçimde özdeşleşmeye mahkum edilişinin bir başka yansıması bireyin sahip olduğu çoğul kimliklerinin üzerinin örtülerek sadece birinin öne çıkmasında görülür. Aynı anda pek çok kimliğe sahiptir birey. Dinî, etnik ya da cinsel kimlikleri vardır. Fakat kimlik politikaları bireye bu kimliklerden sadece birini öne çıkarmasını emreder. Bireyin kendi içindeki çoğulluğunu reddeder. Onun kimliğini tek bir unsura sabitler. Örneğin, feminist iseniz kadın olmaktan, Katalan milliyetçisi iseniz Katalan olmaktan başka çareniz yoktur.

Kölelik, dünyada yaygın bir şekilde uzun yüzyıllar süren bir toplumsal tabakalaşma sistemi olmuştur.  Bir özgür kişinin bir başka özgür kişi üzerinde zaman zaman kurduğu görülen otorite ilişkisinden farklı olarak, efendinin köle üzerindeki iktidarı, en azından ilke olarak sınırsızdır; efendinin iktidarını istediği gibi serbestçe kullanmasının önünde herhangi bir engel ve kısıtlama söz konusu değildir. Efendi ve köle arasındaki ilişki, kölenin birinin “mülkiyeti” ya da “sahipliği”nde oluşu ile ifade edilmektedir. İkincisi, köleler özgür insanlara kıyasla çok kötü koşullarda yaşamlarını sürdürmektedir. Kölenin hiçbir siyasal hakkı yoktur. Köle seçmen olamaz, kamu organlarına ve meclislere katılamaz. Toplumsal bakımdan yok sayılmaktadır. Üçüncüsü, köle zor yoluyla çalışmaya zorlanan ve angarya işlerin bireyidir. Görüldüğü üzere, çalışmadığında ölüme razı olması gereken bir bireydir burada söz konusu olan. Köle, ekonomik ve siyasal haklar açısından hiç bir hakka sahip olmayan ve efendinin sınırsız yetkisine tabi olan bir bireydir. Aslında köle, sosyal hakları tümüyle kısıtlanmış yaşayan bir ölüdür.

Hindistan’da 2000’li yıllardan itibaren kast sistemi yasal olarak yasaklanmış olmasına rağmen kırsal bölgelerde yaşamaya devam etmektedir. Bu tabakalaşma sistemi dört kasta dayanmaktadır: Brahman (elitler), Kshatriya (savaşçılar), Vaishya (tüccarlar) ve Sudra (hizmetçiler). Bireyler doğuştan bu kastların birinde yer alırlar ve bu kastın sorumluluklarıyla tüm yaşamlarını sürdürürler. Kişinin tüm hayatını içinde olduğu kast belirlemektedir. Her kast sisteminde bireylerin sahip olduğu haklar açıkça belirlenmiştir. Hindistan’da “dokunulmazlar” kast sistemindeki en alttaki bireylerden oluşur ve yasa gereği, üst kastlardaki insanların onlardan uzak durmaları gerekir. Yüksek kastlardaki bireyler, düşük kasttaki bireylerle temas ettiklerinde kirleneceklerini düşünürler. Gelenekler ve kültürel formlar, hâlen bireyleri ana-babasının mesleğini yapmaya ve kendi kastından bireylerle evlenmeye zorlamaktadır. Doğru cevap C'dir.

Bedevi ve hazari yaşamın temel özelliklerine yakından bakacak olursak, birbirinden farklı tarzda örgütlenmiş bu iki tip yaşam biçimini şu şekilde karşılaştırabiliriz: Bedevi hayat tarzının ekonomik dayanağı, belirli üretim biçimlerine bağlı olmak biçiminde kendini göstermektedir. Bedevilikte, tarım ve çobanlık faaliyetlerinden herhangi biriyle ya da her ikisiyle birlikte uğraşmak esastır. Bedevilerin, tarım ya da çobanlık üretiminde bulunmalarında, belirli coğrafi konumlarda olmaları, kavimlerinin gelenek-göreneklerine göre gelişme farklılıkları ve dereceleri belirleyici olmaktadır. İbn-Haldun, bedeviliğin sadece göçebe hayat tarzı olmadığını, uygar hayat tarzından önce gelen toplum biçimlerinin tümünü kapsadığını belirtmektedir. Ona göre, bedevilik, uygar hayatın aslıdır ve bütün toplumların hazari hayat yaşamadan önce yaşadıkları ve geçirdikleri bir devredir. Bedeviliğin genel toplumsal karakterinin, dayanışma, birlik duygusu, kolektif hareket, eşitlik, kardeşlik gibi özellikler olduğu ileri sürülmüştür. Hazarilikte ise şehir yaşamı temeldir. Üretim düzeyi niteliksel ve niceliksel olarak yüksektir; bolluk ve refah hüküm sürer. Üretimin organizasyonu karmaşıktır. Bolluk ve refah üretimin çokluğundan ileri gelir. Hazarilikte sosyal hayatı da düzenleyen siyasal iktidar, bedevilikteki dayanışma rollerinin yerini almış olur.

Dünya Sistemleri Kuramı: Bu yaklaşımda göç, esas olarak kapitalist birikim sürecinin yayılmacı doğasına bağ­lı olarak ucuz emeğin sermaye için harekete geçirilmesinin bir sonucudur. Sassen, Por­tes ve diğerlerinin 1980’lere kadar giden çalışmalarına göre, kapitalist dünya sisteminde bir yerde yeterli iş gücü yoksa veya iş gücü gerekli esneklik ve ucuzlukta değilse çözüm göçmen iş gücü üzerinden sağlanır. Çevrenin yoksul ülkelerindeki toprak, ham madde ve emeğin dünya piyasalarının denetimi altına girmesi mülksüzleşen küçük üreticileri yaşamlarını sürdürmek için göçe zorlamıştır.

Profesyonel Göçmenlerin Yeni Ekonomisi Teorisi: Bu kurama göre, rasyonel bir seçim olan göç kararı bireyin değil, aile stratejisinin önemli bir ögesidir. Göç iki ülke arasındaki ücret farklarının değil, güvensizlik, göreli yoksulluk, risk azaltma ve gelir kaynaklarını farklılaştırma gibi çeşitli faktörlerin sonucu­dur. Sadece işgücü̈ piyasalarındaki değil diğer piyasalardaki koşulları da göz önüne alan teoriye göre göç, düzgün çalışmayan piyasalarda sermaye temininin ve böylece tarımsal işletmenin kapitalist işletmeye dönüştürülmesinin aracı olmaktadır.

Avrupa’da Göçmenlerin Tepkisel Kimlik Oluşum Süreçleri: Göçmenlerin etnik veya dinî kimliklerine sıkıca bağlanıp, tepkisel kimlik edinmelerini ve radikalleşme­lerini sağlayan nedenleri şu şekilde sıralayabiliriz:

   • Sosyal ve kültürel yaşamda kabul görmemeleri ve yabancı düşmanlığına maruz kalmaları

Suriyeli Mülteciler Meselesi: Toplumdaki göçmenlere yönelik olumsuz tutumların dönüştürülmesi için kısaca şu tür önlemleri almak ve hayata geçirmek gerekiyor: Toplumdaki bireylerle göçmen­lerin birbirleriyle etkileşime girebilecekleri, temas edecekleri ve alışverişte bulunacakları toplumsal alanların ve mekânların genişletilmesi ve çoğaltılması gerekiyor. Çoğunluğun tahakkümü yerine, toplumsal grupların birbirlerinden öğrenebilecekleri imkânları aza­miye çıkarmak gerekir. Farklılıkların altını çizmek yerine kurulabilecek ortaklıklar üze­rine kafa yormak ve kimliksel sınırları muğlaklaştırmak gerekir. Kurumsal ayrımcılıktan sakınmak için bürokratik mekanizmalara sürekli olarak farklılıklarla temas, yabancı in­sanların farklılıklarını kabul edebilecek bir diyalog anlayışını yerleştirmek gerekiyor. Göç­menler ve çoğunluk toplumu arasında hem bireysel hem de kolektif düzeyde sosyal ve kül­türel temasların arttırılması için çeşitli projeler teşvik edilmelidir. Toplumdaki bireylerin, göçmenlerle kültürel olarak karşılaşabilecekleri tüm imkânlar düşünülmeli, gerektiğinde bireysel ve kolektif olarak karşılaşmaları, birlikte vakit geçirmeleri ve tanışmaları sağlan­malıdır. Göçmenlerin temel haklarını eşitlik ve ayrımcılık karşıtı bir anlayışla güvence altına almanın önemini tüm bürokrasi, siyaset kurumuna benimsetmek gerekir. Kimlik merkezli değil, insan merkezli yaklaşımlarla insanların ortak sorunlarına ortak çözümler geliştirmek gibi bir perspektif benimsenmelidir.

Türkiye’de İç Göç ve Sonuçları: 1950-1980 dönemi arasında Türkiye’de yaşanan iç göçün nedenleri sanayileşme yönündeki çabalar ve tarımda mekanizasyon gerek kent yaşamının sağlık, eğitim gibi olanaklarının nicelik ve nitelik olarak üs­tünlüğü gibi birçok faktördür. 1950’lerde tarımda mo­dernleşme politikalarının uygulanması da iç göçün temel nedenlerinden birisi olarak karşımıza çıkıyor. Makineleşme sonucunda tarım sektöründe yoğun bir işsizlik yaşamaya başlayan kırsal nüfus kitlesel olarak Ankara, İstanbul ve İzmir gibi büyük kentlere göç et­meye başlamıştır. Kırsal kesimde yaşanan hızlı nüfus artışına karşılık, tarımdaki teknolojik yenilikler, ta­rımsal toprakların ulaşabileceği son sınıra ulaşması, toprak ve girdi yetersizliği, işletmelerin küçüklüğü, parçalılığı ve toprak dağılımının dengesizliği gibi et­menlere bağlı olarak tarımsal verimliliğin düşüklüğü, kırsal nüfusun kentlere göçmesi için itici faktörleri oluşturmuş ve kırsal nüfusun kentlere göç etmesine elverişli ortamı hazırlamıştır

İkili İş Gücü Piyasası Yaklaşımı

1970’li yıllarda Piore tarafından öne sürülen bu yaklaşıma göre, uluslararası göç, modern sanayi toplumlarının içsel iş gücü gereksinimi nedeniyle gerçekleşmektedir. Buna göre, ge­lişmiş ülkeler dinamik ekonomik yapıları nedeniyle sürekli olarak iş gücüne ihtiyaç duyar. Göç, göç veren yoksul ülkelerdeki itme etkilerinden değil (düşük ücretler veya yüksek işsiz­lik vb.) göç alan gelişmiş ülkelerdeki çekme etkilerinden (kronik ve kaçınılmaz bir yabancı işçi gereksinimi) kaynaklanır (Massey vd., 2014). Sonuç olarak, ikili iş gücü piyasası yakla­şımı, göçü modern ve gelişmiş sanayi toplumlarının yapısal ihtiyaçlarıyla ilişkilendirmiş ve esas olarak göç hareketlerini gelişmiş ülkelerin iş gücü ihtiyacına dayandırmıştır.

Kurumsal ırkçılık kavramı 1964 sonrası ABD’de Sivil Haklar Yasası yürürlüğe girdikten sonra ortaya çıktı; çünkü siyahlar, beyazlarla yasal olarak eşit haklara sahip olduğu hâlde, fiilen ayrımcılığa maruz kalıyordu. Kurumsal ve kültürel düzeyde uygulanan ırkçılık toplumsal sistemde güç farklarını sürdürür ve yeniden üretir (Somersan, 2004). Bu anlamda, kurumsal ırkçı­lık, yasalarda herhangi bir gruba karşı eşitsizlik yaratan ayrımcı ifadeler bulunmamasına rağmen, bir grubun diğerine üstün ve ayrıcalıklı konumunu koruyan ve meşrulaştıran birtakım kültürel ve kurumsal uygulama ve eğilimler olarak ifade edilebilir

Nietzsche’den esinlenen Foucault’ya göre iktidar, toplumsal bünyenin her düzleminde bas­kın bir iradenin, bireyler ve gruplar üzerine dayatılmasıdır. Bu hâkimiyeti dayatmanın çok çeşitli yolları olabilir. Foucault’nun (1993, s. 92) ifadesiyle iktidar, ‘şebeke, ağ benzeri bir tertibat aracılığıyla’ işler. İktidar tüm toplumsal düzlemlerde birtakım stratejiler geliştirir (bu stratejiler sadece yöneticilerin iktidarından ibaret değildir) ve iktidar tüm topluma yayılmıştır. İktidar tek merkezli bir kapasite, kaynak değildir. Bu şebekenin, ağın bir tara­fında bilgi, diğer tarafında bilim, cinsellik, ekonomi, din vs. olabilir. Yani sosyal ilişkiler ağında tek bir iktidar değil, bu şebekenin farklı kollarında işleyen ‘iktidarlar’ vardır.

Kavramın etimolojik kökenlerine bakıldığında “aynı” ve “aynılık” anlamlarının öne çıktığı söylenebilir.

Kimlik kavramı geleneksel toplumlardan modern toplumlara geçiş süreci ile birlikte düşünülmelidir. Bu bakımdan, kimlik modern zamanlara özgü bir sorunu ifade etmek üzere dolaşıma giren bir kavramdır. Söz konusu sorun “ben kimim?” sorusunun sorulmaya başlanması ile birlikte ortaya çıkmıştır.

Birey ve toplum arasındaki ilişkiyi ele alan yaklaşımlar sosyolojide artık klasikleşmiş bir tartışmanın farklı tarafları olarak karşımıza çıkarlar. ‘Yapı’ ve ‘eylem’ kavram çifti etrafında yürütülen bu tartışmanın içinde üç ana bakış açısı öne çıkar. Bu bakış açılarından ilki, Emile Durkheim’ın yapısal işlevselciliğinde en yalın ifadesini bulur. Durkheim’a göre toplum birey ile karşılaştırıldığında daha önceliklidir. Yani, toplum,
bireylerin eylemlerinin toplamından çok daha fazlasını temsil eder.

Devletin ve piyasanın gündelik hayat dünyasını homojenleştirici faaliyetlerine karşı
yeni sosyal hareketler hayat biçimlerini korumak üzere harekete geçmişlerdir. Demek ki, yeni sosyal hareketlerin mücadelesi devlete ve piyasaya yönelik itirazların ete kemiğe bürünmesinin bir ifadesidir.

Kaynak mobilizasyonu paradigması, yeni sosyal hareketleri daha çok politik düzeyde ele almaktadır.