SOSYOLOJİ II - Deneme Sınavı - 7

Toplumsal Değerler ve Düzen: Çatışma ve uzlaşı yaklaşımlarının dışında, düzeni sosyal yapılar çerçevesinde ele alan yaklaşım da vardır. Örneğin sosyal düzeni örf, adet ve alışkanlıkların ürünü olarak gören Durkheim’a göre, sosyal düzenin kurulması ve sürdürülmesinde devletin önemi göreceli olarak azdır. Özellikle modern toplumlarda bireyciliğin ön plana çıkmasıyla asıl olan sos- yal dayanışmadır. Bir başka bicimde söylenirse, iş bölümünün sonucu olarak ortaya çıkan devletin, sosyal düzenin isleyişinde hayati bir rolü̈ yoktur. Düzenin sigortası, bireylerin davranışlarına yön veren semboller, inançlar ve değerlerdir.

ToplumlaFiziksel kaynağa dayalı iktidar ilişkilerinde sıkça başvurulan teknik, zor kullanmadır. Zor kullanma, iktidar ilişkilerinin en görünür özelliklerinden biridir. Hatta Weber’e göre, modern toplumlarda devletin kullandığı en üstün iktidar olan siyasal iktidarın en önemli ayırt edici özelliği, meşru zor kullanma tekelini elinde tutmasıdır. En kibar isleyen modern demokratik toplumlarda bile nihai ikna aracı, şiddettir. Zira, şiddet aracıları üzerindeki denetim ve bu denetimi işletecek polis, asker teşkilatları oluşturmak siyasal iktidarın temel niteliklerindendir. Bu nitelik var olmadan hiç̧ bir devlet ayakta kalamaz. Her türden toplumun sosyal düzeni devam ettirecek yaptırımlardan oluşan bir cezalandırma mekanizmasına (dışlama, kapatma vb.) sahip olması, bu kaynağın kullanımına bağlıdır.

İktidar bazen karar verme, gündem belirleme, gündemi saptırma becerisi olabileceği gibi bazen de hegemonik (ikna ederek) tarzda başkalarının düşüncelerini, isteklerini veya ihtiyaçlarını belirleme seklinde ortaya çıkabilir. Bir anlamda iktidar ilişkisinin bir tarafı (A), çıkarıyla çatışsa da diğer tarafı (B) etkiler; B’ye gerçek çıkarının ne olduğu öğretilir, B’nin durumu belirlenir, onun için erişilebilir olan bilgiler yönlendirilebilir. Bu acıdan propaganda, ideoloji asılama, psikolojik kontrol gibi uygulamalar da iktidarla ilgilidir.

Sembolik kaynaklar kapsamındaki teknikler arasında propaganda, endoktrinasyon (fikir aşılama) ve yönlendirme (manipülasyon) yer alır. Televizyon, önemli bir propaganda, fikir aşılama ve yönlendirme aracıdır.

Weber’in otorite tipolojisindeki ikinci kategori “karizmatik otoritedir. Karizmatik otorite, olağanüstü̈ ve Tanrı vergisi kişiliğin otoritesidir. Yani, bir kişiye duyulan mutlak bağlılık ve güvene, söz konusu kişinin kahramanlığına ya da başka niteliklerine inanmaya dayalı otoritedir. Peygamberlerin otoritesi, siyaset alanında secimle iş başına gelen komu- tanın otoritesi, büyük demagogların ve siyasi liderlerin otoritesi bu tür otorite için verile- bilecek en belirgin örneklerdir.

Sosyal iktidarın üç̧ biçimi vardır. Bunlar: Ekonomik iktidar, ideolojik iktidar ve siyasal iktidardır.

Klasik Marksist yaklaşımda tüm siyasal süreç̧ devlet merkezli bir anlayışa dayanmaktadır. İktisadi ilişkilerin tüm sosyal ve siyasal yaşamı belirlediği varsayımıyla beraber, ekonomik iktidarın bir yansıması olan siyasal iktidarın modern devlette yoğunlaştığı anlayışı hâkimdi. Aslında Marx’ın yazılarında çok net bir devlet anlayışı yoktur; bazen araçsalcı, bazen işlevselci bazen de hakem devlet anlayışının izleri görülür.

Gramsci ve Althusser gibi Neo-Marksistler, Marx’ın kapitalist devletin ortadan kalkacağı ya da ancak zora dayalı olarak meşruluk iddiasında bulunabileceği biçimindeki öngörülerinin doğrulanmadığı kanaatindedirler. Çünkü işçi sınıfı ile proletarya arasındaki giderilmesi mümkün olmayan gerilime rağmen kapitalist devlet halen varlığını sürdürmekte ve meşruiyetini sadece zora dayalı olarak elde etmemektedir. Gramsci, kapitalist devletlerdeki uyrukların sadakatinin nasıl sürdürüldüğü, devletin daha da güçlenerek varlığını nasıl devam ettirdiği sorusuna cevap aramıştır. Onun bu cabası, ideolojinin işlevlerinden biri olan kültürel ve entelektüel hâkimiyeti hegemonya kavramı ile formüle etmesi ile sonuçlanmıştır. Böylece Marksist çözümlemeye kültür ve siyaset de eklenmiştir

Demokratik elit teorilerine benzer bir yaklaşımı benimseyen ve Dahl’in başını çektiği çoğulcular ise, iktidarın eşitsiz paylaşıldığını kabul etmekle beraber tüm iktidarın sadece tek bir azınlık grubunun elinde yoğunlaşmadığını, birbirine rakip çoğul seçkin gruplarından bahsedilebileceğini belirtirler. Poliarşi olarak adlandırılabilecek bu sistemde iktidar, rakip gruplar arasında üzerinde pazarlık yapılan bir kapasitedir ve sonuçta iktidar, çıkar- lar ittifakını temsil eden bu rakip ve gönüllü gruplar tarafından kullanılır.

İnsanlar farklı yollardan köleye dönüşebilmektedir: Doğum, askerî yenilgi, borç ya da 19. yüzyıl ortalarına kadar Amerika’da olduğu gibi yakalama ve ticaret yoluyla.Doğru cevap D'dir.

Geleneksel toplumlarda ve tarım toplumlarında yaygın olan kast sistemi bireylerin doğumlarıyla beraber kazandıkları nitelikler üzerine dayalı ve sınıflar arası geçişliliklere kapalı bir hiyerarşik toplum biçimidir. Kast sistemi, tamamen kapalı bir sistemdir çünkü kişinin tüm geleceğini içine doğduğu kast ya da sınıf belirler. Bireysel çabalara dayalı toplumsal hareketlilik ya hiç yoktur ya da çok azdır. Kast sistemi gruplar arasında katı bir hiyerarşi yaratır ve bireylerin hayat tarzını, statüsünü ve meslek seçimini belirler. Doğru cevap C'dir.

Feodalizm, üretimin tarıma dayalı olarak yapıldığı ve toprağa bağlı köylülerin (serf), soylu sınıftan gelen ayrıcalıklı toprak sahiplerinin topraklarını işleyerek geçimlerini sağladığı bir toplumsal sistemdir. Feodalizmin toplumsal yapısını, soylular ve serfler arasındaki tarıma dayalı eşitsiz üretim ilişkilerinin çerçevesi belirler. Feodalizm, doğuştan soylu ve toprak sahibi olan bireylerin oluşturduğu grupların toplumda daha güçlü ve daha yüksek statüye sahip olduğu bir tabakalaşma sistemine sahiptir (Newman, 2013). Feodalizm, ekonominin ve temel üretim ilişkilerinin tarıma dayalı olduğu ve içinde köylünün birtakım imtiyazlı ve soylu zümrelere ait toprağa bağlı olarak hizmet ettiği ve geçimlerini bu zümrelerin topraklarını işleyerek sağladığı tabakalaşmış bir toplumsal yapıdır. Giddens’a (2000) göre, feodal toplumlarda sömürü, çoğunlukla üretimin köylülerden aristokrasiye doğrudan aktarılması biçiminde gerçekleşmekteydi. Serfler, ya üretimlerinin belirli bir bölümünü aristokrat efendilerine vermek ya da her ay belirli günlerde lordun tarlasında, lord ve çevresi tarafından tüketilecek tahılı yetiştirmek üzere çalışmak zorundadır. Nitekim, feodalizmde toplumsal tabakalaşma, köylüler ve soylu zümreler arasındaki eşitsizlikler üzerine bina edilmiştir. Feodalizmde eşitsizlikler, yasal olarak oluşturulmuş zümrelere, onların ayrıcalıklı ve dokunulmaz haklarına ve katı statü hiyerarşilerine dayanıyordu. Feodalizm, soya ve statüye dayalı ayrımcılıkların yasal olarak kurallara bağlandığı bir toplumsal sistemdir. Doğru cevap A'dır.

İnsanlara fırsat eşitliği sağlamanın yeterli olduğu kanaatindedir.Doğru cevap B'dir.

Dahrendorf’a  göre modern sanayi toplumunda sınıflar arası uzlaşmazlık esas olarak kaynakların ve fırsatların adaletsiz dağılımından değil, emredenler (otorite) ve itaat edenler (yönetilenler) arasındaki çıkar çatışmasından doğmaktadır. Diğer çıklardaki analizler Marx'a aittir. Doğru cevap D'dir.

Weber, toplumda yaşanan eşitsizliklerin sadece ekonomiye dayanmadığını iddia etmiştir. Ekonomik eşitsizlik çoğu kez toplumda önde gelen bir rol oynamasına rağmen, diğer eşitsizlik biçimlerinden sadece birisidir. Weber’e göre eşitsizlikler, güç eşitsizliklerine dayanır. Gücün üç boyutu şunlardır: 1) Ekonomik güç; 2) Prestij; 3) Çıplak güç Doğru cevap C'dir.

Sonuç olarak Bourdieu, kültür ve ekonominin tabakalaşmada birlikte çok önemli bir rol oynadığını güçlü bir şekilde ortaya koymuştur. Tabakalaşmada, ekonominin sınıfsal ayrımları ile kültürün sembolik ayrımları arasında karşılıklı bir ilişki olduğunu göstermeye çalışmıştır. Bu anlamda Bourdieu, kültürel alanların tabakalaşma oluşumunda güçlü bir şekilde etkili olduğunu gösteren önemli bir sosyologtur. Bourdieu, ekonomi, sanat, politika, kültür veya eğitim alanlarını, içinde bireyler ve grupların kaynak dağılımında üstünlük sağlama ve bu kaynakların sağladığı çıkarlara ulaşma mücadelesi verdikleri nesnel konumlar seti olarak tanımlar.Doğru cevap B'dir.

Marshall’a göre, sınıflar arasında uzun yıllar süren çatışma ve çelişkiler, özellikle 19. ve 20. yüzyıllarda vatandaşlığın sosyal, siyasal ve sivil haklar boyutunda meydana gelen gelişmelerle birlikte yumuşamıştır.Doğru cevap C'dir.

T.H. Marshall’ın ortaya attığı vatandaşlık statüsü kavramı, sosyal hizmetlerin genişlemesi ve herkes için ulaşılabilir olması ile ilgilidir. Burada sözü edilen sosyal hizmetlerin genişlemesi ise -böyle olduğu durumlar olsa da- salt bir gelir eşitleme aracı değildir. Marshall’a göre, önemli olan, medeni hayatın somut dayanaklarının genel olarak genişlemesi, riskin ve güvensizliğin genel olarak hafifletilmesi, her seviyede eşitsizliğin azaltılmasıdır.

Marx’a göre devlet, herkese eşit mesafede olan koruyucu bir liberal vasıta değil, burjuvazi sınıfını koruyan bir güç mekanizmasıdır. Doğru cevap D'dir.