SOSYOLOJİ I

Yetişkin olarak çalıştığımız işyeri, dünya görüşümüz ve paylaştığımız değerler açısından büyük önem taşır. İşyerinde toplumsallaşmaya, örgütlü toplumsallaşma da denir.

BM Çocuğa Karşı Şiddet Araştırması (UNVAC) şiddetin gerçekleştiği beş temel ortamı ortaya koymuştur.

Giyim, bebeklikten itibaren cinsiyet ayrımını belirleyen normlar arasındadır. Kadın ve erkeklerin farklı giyinmeleri gerektiği, aynı zamanda özgürlük ve saygınlık duygusunu da etkilemektedir.

Süperego kişinin vicdanıdır. Çocuğun nasıl bir kimse olmak istediğini tanımlayan ideal egosudur. Süperego yoluyla içselleştirilen toplumsal yasaklar ve değerler, İd ile çatışmaya girdiğinde Ego arabulucu rolü ile içsel dengenin kurulmasına, böylelikle sağlıklı bir ruhsal yapıya sahip olunmasının yanı sıra ahlaki değerlerin de gelişmesine katkıda bulunur.

Benlik, üç aşamadan oluşmaktadır. Bunlar taklit, oyun ve grup oyunları aşamalarıdır.

Okur-yazar sayısının bu kadar düşük olmasının ana nedenlerinden biri, okur-yazarlığın büyük çoğunluğun gündelik yaşamları için gerekli olmamasıydı. Diğer bir nedeni ise metinlerin elle kopya edilmesinin oldukça zahmetli ve pahalı bir iş olmasıydı. Matbaanın icadıyla birlikte metinler daha kolay erişilebilir hale gelmiştir.

Kavramsal sorular kültürel kodları da içermektedir. Batı toplumunun kültürel kodları, azınlık gruplarına anlam ifade etmeyebilir. Örneğin pipo içen ve sallanan sandalyesinde oturan bir büyükbaba figürü, üçüncü dünya ülkesinde yaşayan bir çocuğun büyükbaba kavramından farklı olacağı için çocuğun soruyu ya da durumu farklı algılaması ve beklenen cevabı vermemesi onun kalıtımsal zekâsının düşük olduğu anlamına gelmemektedir. Ayrıca, geldiği azınlık grubunda yarışmacılık yerine dayanışmayı öğrenen bir çocuğun okulda neden diğer arkadaşlarıyla yarışması gerektiğini anlaması da sorun yaratabilir.

Samuel Bowles ve Herbet Gintis, kapitalist toplumlarda eğitimin temel rolünün işgücünün yeniden üretilmesi olduğunu tartışmaktadır. İşyerindeki kişisel etkileşimi yöneten toplumsal ilişkilerle, eğitim sistemindeki toplumsal ilişkiler arasında ‘yakın benzerlik’ bulunmaktadır.

Illich ‘okulsuzlaştırılmış toplum’ çalışmasıyla, okulda verilen eğitimin birey açısından olumsuz yönlerini inceler ve okulda verilen eğitimin nasıl olması gerektiği konusu üzerinde durur.

Tipleştirme, öğretmenlerin öğrencilerinin davranışlarını anlamak için kullandıkları bir yöntem olarak tanımlanır.

Aile içi çocuklara yönelik şiddet eylemlerinin gizlen- mesi, bu konuda bilgiye ulaşmayı zorlaştırmaktadır. Çocuğa uygulanan şiddet, aile içinde veya aynı çatı al- tında yaşayan anne-baba ya da diğer aile bireyleri tara- fından ihmal, dayak, duy- gusal ve cinsel istismar, en- sest, reddetme, aşağılama, yalnız bırakma gibi farklı şekillerde görülmektedir.

Aile, yeni doğan çocuğun toplumsallaşma sürecine girdiği ilk kurumdur. Aile vasıtasıyla çocuk içinde yaşadığı toplumunda geçerli olan sözlü ve sözsüz iletişim yollarını öğrenir. Ayrıca toplumun kültürü içselleştirilir.

Arkadaş gruplarında çocuk kendi yaş grubu içinde eşitleriyle ilişkiye geçer. Aile içi ilişkilerden farklı olarak paylaşma, sorunlarla başa çıkma, karşı cinsle ilişkiler gibi toplumsal yaşamın önemli davranış kalıplarını arkadaş gruplarında öğrenir.

Okul, resmi ve örgütlü bir kurum olarak bilgi ve beceri kazandırmanın yanı sıra aile dışında çocuğa toplumsal sorumluluklarını öğretir. Örneğin çocuk, kendini kontrol etmeyi, dakik olmayı, rekabet etmeyi okulda öğrenir.

Yetişkin olarak çalıştığımız işyeri, dünya görüşümüz ve paylaştığımız değerler açısından büyük önem taşır. İşyerinde toplumsallaşmaya, örgütlü toplumsallaşma da denir. Çalıştığımız işyerinin örgüt kültürünün öğrenilmesi ve benimsenmesi, işyerindeki başarımızı da etkiler.

Dünya görüşümüzü, tutum ve davranışlarımızı etkileyen diğer bir toplumsallaşma aracı medyadır. Kitle iletişim araçları olan radyo, televizyon ve internet vasıtasıyla sos- yal medya; ihtiyaçlarımızı, beklentilerimizi, dünyaya bakışımızı ve değerlerimizi şekillendirmektedir.

Bu anlamda aile var olan belli bir biçimdeki cinsiyet rollerinin ve ilişkilerinin sonucu ortaya çıkan toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizliklerin yeniden üretildiği ve geliştirildiği alanın maddi çerçevesini oluşturur. Öğrenilen bu rol ve davranışlar, toplumsallaşmanın aracı olan okul, işyeri, kitle iletişim araçları/medya gibi diğer kurumlar tarafından da pekiştirilerek devam eder.

Freud’a göre, toplumsal davranış, kişiliği oluşturan id, ego ve superego sistemlerinin etkileşimi sonucunda gelişir.

Mead’e göre benlik, birey tarafından toplumsal bir grubun tutumlarının içselleştirilmesidir.

Günümüzde testlerle ölçülebilen zekânın yanı sıra duygusal zekâ olarak adlandırılan ve insanların duygularını nasıl kullandıklarına, kendilerini denetleme güçlerine gönderme yapan bir zekâ türünden de bahsedilmektedir. Çocukların başarı düzeylerinde testle ölçülebilen zekânın yanı sıra entelektüel kapasitesini kullanmasına da imkân sağlayan duygusal zekânın büyük önemi bulunmaktadır. Zekâ düzeyleri yüksek olmakla birlikte insanlar özel yaşamlarında son derece başarısız olabilirler. Duygusal zekâ ise büyük ölçüde öğrenilen zekâdır.

Amerikan eğitim sisteminden yola çıkarak Bowles ve Gintis gizli müfredatın gelecekteki işgücünü şekillendirme yollarını şu şekilde açıklamaktadır:

1. İtaatkâr, eleştirmeyen ve pasif işgücünün yaratılmasında notlandırma sisteminin büyük önemi vardır. Yaratıcı, saldırgan ve bağımsız olan öğrenciler daha düşük not alırken, bağımlı, sakin ve öne çıkmayan öğrenciler yüksek not almaktadır. Böylece eğitim sistemi hayal gücü olmayan, kolaylıkla yönetilebilen, sorgulamayan işgücü yetiştirmektedir.

Gizli müfredat, işyerindeki hiyerarşik yapının kabulünü kolaylaştırır. Okulda hiyerarşinin otorite ve kontrol ilkeleri öğretmenlerin emir vermesi, öğrencilerin itaat etmesi, öğrencilerin çalışacakları konular ve nasıl öğrenecekleri ile ilgili olarak çok az kontrol sahibi olmaları öğrencileri işyeri ilişkilerine hazırlamaktadır. İşyerinde de sorun çıkarmayan, otoriteye ve yöneticilere boyun eğen işçiler haline gelmektedir.

Okul öğrencileri, işyeri de işçileri dış ödüllerle motive eder. Hem okulda hem de işyerinde çalışmaktan elde edilen tatmin çok düşük düzeyde olduğundan okuldaki dış ödül daha iyi ücretli işlerde istihdam edilebilecek niteliklere sahip olmak, işyerindeki ödül ise ücret artışıdır.

Öğrenciler okulda gün boyu aralarında çok az bağlantı olan matematikten tarihe, yabancı dilden fen bilimleri dersleri arasında gidip gelirler. Bu parçalılık işyerinde üretimdeki parçalılıkla benzerlik gösterir. İşyerinde de üretim sürecinde fazlı işler, farklı mekânlarda uzmanlaşmış kişiler tarafından yapılır. Bölünmüş işgücü aynı zamanda kontrol edilmesi ve yönlendirilmesi en kolay olan işgücüdür.

Etkileşimci yaklaşım diğer yaklaşımlar gibi insan davranışlarının bireyin kontrolü dışındaki güçler tarafından yönlendirildiğini ve belirlendiğini kabul etmezler. İnsan davranışlarını açıklayabilmek için insanların öznel durumlarının ve dış uyarıcılara yükledikleri anlamların dikkate alınması gerektiğini savunurlar.

Etkileşimci yaklaşımın eğitim çalışmalarındaki temel kavramlarından ilki benlik kavramıdır. Benlik, diğer kişilerle etkileşim sonucu üretilir. Bir öğrencinin benlik kavramı diğer öğrencilerle ve öğretmenleriyle olan etkileşimiyle şekillenir.

Etkileşimcilerin kullandığı ikinci önemli kavram toplumsal rollerdir. Okulda öğrencilerin ve öğ- retmenlerin toplumsal rolleri açık ve net olmakla birlikte, etkileşimcilere göre bu roller sabit ve değişmez değildir.

Etkileşimciler tarafından kullanılan diğer bir kavram tipleştirmedir. Öğretmenlerin öğrencile- rinin davranışlarını anlamak için kullandıkları bir yoldur. Hargreaves, Hester ve Mellor’un ça- lışmasında öğretmenlerin okulun ilk yılında öğrencilerini tanımak için geliştirdikleri tipleştirme stratejisini incelemiştir.

Illich ‘okulsuzlaştırılmış toplum’ çalışmasıyla, okulda verilen eğitimin birey açısından olumsuz yönlerini inceler ve okulda verilen eğitimin nasıl olması gerektiği konusu üzerinde durur.

Gizli müfredat, ders içerikleri ve sınavlar dışında kalan, okulda uygulanan ritüel ve kurallarla kapitalist ideolojinin ihtiyacı olan işgücü biçiminin yaratılmasıdır.

Etkileşimci yaklaşımın eğitim çalışmalarındaki temel kavramlarından ilki benlik kavramıdır. Benlik, diğer kişilerle etkileşim sonucu üretilir. Bir öğrencinin benlik kavramı diğer öğrencilerle ve öğretmenleriyle olan etkileşimiyle şekillenir. Örneğin, sesinin güzel olduğuna inanan öğrenciler, çevresindekiler uzaklaşsa da kendilerini buldukları her fırsatta şarkı söylemek zorunda hissedeceklerdir. Akademik yeterlilik söz konusu olduğunda da aynı durum geçerli olacaktır.

Etkileşimcilerin kullandığı ikinci önemli kavram toplumsal rollerdir. Okulda öğrencilerin ve öğ- retmenlerin toplumsal rolleri açık ve net olmakla birlikte, etkileşimcilere göre bu roller sabit ve değişmez değildir. Öğretmenler ideal bir öğretmenin ya da öğrenci rolünün nasıl olması gerektiği konu- sunda fikir ayrılığı yaşayabilirler.

Etkileşimciler tarafından kullanılan diğer bir kavram tipleştirmedir. Öğretmenlerin öğrencile- rinin davranışlarını anlamak için kullandıkları bir yoldur. Hargreaves, Hester ve Mellor’un ça- lışmasında öğretmenlerin okulun ilk yılında öğ- rencilerini tanımak için geliştirdikleri tipleştirme stratejisini incelemiştir.

Mead’in toplumsal etkileşim kuramında ise çocuk, toplumsallaşma sürecinde role bürünmeyi ve rolün gereklerini yerine getirmeyi önce taklit, sonra oyun ve en son grup oyunu aşamalarında öğrenir. Toplumsallaşma, bizleri baş- kalarının beklentilerini kabul etme ve bunlara göre davranışla- rımızı ayarlamayı öğrenme süreci olarak tanımlanır.